08.04.2015 23:16
Draumsýn á Eyrarbakka
Opinn kynningarfundur var haldinn að Stað um tillögu að
deiliskipulagi miðsvæðis á Eyrarbakka. Höfundar deiliskipulagstillögunar frá
Landform kynntu tillöguna og svöruðu fyrirspurnum. Almennt þótti tillagan góð
og henni fagnað, en margir þóttust þó sjá fram á að verða komnir í það neðra
áður en þessi draumsýn yrði að veruleika. Margt manna var á fundinum og nokkur umræða skapaðist
um nýjan miðbæ á Selfossi, þar sem fyrirhugað er að reisa gerfi- sögualdarþorp
í Eyrarbakkastíl og þótti sumum þar vegið að gamla Bakkanum, sem oftlega hefur
þurft að sjá á eftir perlum sínum flutta upp að Ölfusárbrú. Var bæjarstjórn Árborgar nokkuð gagnrýnd fyrir skoðanaleysi um
það hvernig "miðbær" þjónaði íbúum sveitarfélagsins best. Óttuðust menn að fyrirhugað
gerfialdarþorp á Selfossi yrði þess valdandi að kippa undirstöðunum
undan ferðaþjónustu við ströndina sem hefur verið að byggjast upp á umliðnum
árum.
02.04.2015 20:58
Sú var tíðin, 1947

Þetta var árið sem
Ekki er
iðkar forna siðinn,
lýsir á nóttum loga-rauð,
lönd og fiskimiðin.
Hekla eykur eldana,
ýmsir tjónið kanna.
Færir glóðar-feldana,
fast að byggðum manna.
Þrír bátar 12-14 tn. voru gerðir út frá Bakkanum og gæftir yfirleitt óvenju góðar framan af vertíð en afli tregur. Aflahæstur Bakkabáta var mb. Ægir, en á Stokkseyri var það mb. Hásteinn [skipstjóri var Svavar Karlsson]. Urðu bátarnir að hætta róðrum snemma í apríl sökum vikurs frá Heklugosinu sem flaut í breiðum um allann sjó og stífluðu kælivatnsinntök, þannig að vélar bátanna urðu fyrir skemdum. Eina rðáðið var að blása vikurinn út með loftþrýstingi. Mikil síldarganga var skamt undan landi við Eyrarbakka í nóvember og fékk mb."Hersteinn" frá Stokkseyri um 200 tunnur í einni veiðiferð. Sveinn Árnason í Akri náði 20 tunnum af síld í nokkur net. Sveinn réri við annann mann um haustið og aflaði vel. Aflanum var öllum ekið í burtu, aðalega til Reykjavíkur.
Rafmagn komst á Eyrarbakka frá
Sogsvirkjun í vetrar byrjun og hlutverki ljósavélarinnar að mestu lokið, en hún
hafði þá séð þorpsbúum fyrir rafmagni í hátt á þriðja áratug. Sogsrafmagnið var
þó háð skilyrðum í fyrstu: Ekki mátti nota það til eldunar eða húshitunar.
Frystihús og vekstæði máttu ekki nota rafmagnið um hádegisbilið, (10:45-12:00)
þegar notkunin var mest í Reykjavík. Rafmagn komst fyrst á Selffoss 24. ágúst
til reynslu, en á Eyrarbakka og Stokkseyri 30. ágúst. Selfyssingar mótmæltu
skilyrðunum, því þær ollu truflunum á starfsemi Mjólkurbúsins. [Rafmagnsnotkun Reykjavíkur hafði aukist á
fáum árum langt umfram áætlanir og því varð að skamta til Árnesingaveitu.]
Hátíðarhöld
á Bakkanum:
17. JÚNÍ var haldinn hátíðlegur
að Eyrarbakka og hófust hátíðarhöldin með messu í kirkjunni þar sem sr. Árelíus
Níelsson messaði. Síðan hófst skrúðganga frá kirkjunni og var gengið að
Skólaflöt. Þar flutti Vigfús Jónsson oddviti ávarp, síðan fór fram fánahylling,
Fjallkonan flutti ávarp, Sigurður Kristjánsson flutti ræðu, stúlknaflokkur
sýndi leikfimi undir stjórn Sigríðar Guðjónsdóttur og að síðustu fór fram
naglaboðhlaup milli kvæntra manna og ókvæntra. Þeir ókvæntu unnu hlaupið. Þá
hófst kvöldskemmtun í samkomuhúsinu. Þar var fluttur leikþáttur, kirkjukórinn
söng, síðan var upplestur og talkór telpna flutti hátíðarljóð Huldu. Að lokum
var stiginn dans lengi nætur og fór skemmtunin öll mjög vel fram.
Verkalýðsmál: Á aðalfundi Bárunnar voru eftirtaldir kosnir til forustu: Kristján Guðmundsson, formaður, Eyþór Guðjónsson varaformaður og meðstjórnendur þeir Jón Guðjónsson, Marel Þórarinsson og Sigurjón Valdimarsson. Á fjölmennum fundi Bárunnar sem haldinn var 21. maí 1947 felldi félagið tilmæli Alþýðusambandsins um uppsögn samninga og verkfallsboðun. Dagsbrúnarmenn í Reykjavík fóru hinsvegar í verkfall og í kjölfarið breyddust út samúðarverkföll þar í bæ sem stóðu tæpan mánuð. Fengu Dagsbrúnarmenn 15 aura kauphækkun. Það gilti líka fyrir Vestmannaeyjar, þ.e. að samningar þeirra tóku mið af Dagsbrúnarsamningum.
Afmæli:
90. Einar Jónsson er bjó á Grund, [frá Álfsstöðum] en var þá fluttur til Rvíkur. Loftur Arason í Inghól.
80. Guðrún Gísladóttir frá Einarshöfn. bjó þá í Rvík. [ Maður hennar heitinn var Ólafur Árnason frá Þórðarkoti, Sonur þeirra Sigurjón Ólafsson var landsþekktur listamaður.] Sigurður Þorsteinsson, formaður og skipstjóri frá Flóagafli, bjó þá í Rvík. [Sigurður var fróðleiksmaður mikill um sjósókn og verbúðarlíf fyrri tíma. Sonur hans Árni var fríkirkjuprestur í Reykjavík.] Helga Magnúsdóttir símamær. [Maður hennar var hinn landskunni handleiks og fróðleiksmaður Oddur Oddson gullsmiður] Aldís Guðmundsdóttir frá Traðarhúsum. Ágústínus Daníelsson frá Steinskoti. Katrín Jónsdóttir. Katrín Þorfinnsdóttir á Grímsstöðum. María Gunnarsdóttir í Einarshöfn.
70. Bjarni Eggertsson bóndi, búfræðingur og brautryðjandi í ræktunarmálum. Jón Helgason prentari, og útgefandi, bjó þá í Rvík. Gísli Þ Gíslason á Grímsstöðum. Guðlaugur Guðmundsson í Mundakoti, Jón Gíslason sjómaður í Ísaksbæ, Magnús Árnason Skúmstöðum. Magnús Magnússon Nýjabæ, Þorgerður Guðmundsdóttir Sölkutóft.
60. Ámundínus Jónsson í Vatnagarði. Guðmundur Halldórsson Hraungerði, Jón Jakopsson Einarshöfn, Margrét Þóra Þórðardóttir Merkisteini.
50. Ásmundur Eiríksson Háeyri, Einar K Jónasson Garðhúsum, Guðjón Guðmundsson Kaldbak, Guðlaug Jóhanna Guðlaugsdóttir Kirkjubæ, Ingvar J Halldórsson Hliði, Jenný Jensdóttir Þorvaldseyri, Úlfhildur Hannesdóttir Smiðshúsum, Þórdís Gunnarsdóttir Einarshöfn. [Lýður Guðmundsson hreppstjóri í Sandvík varð einnig fimmtugur þetta ár]
Hjónaefni:
Guðmundur Pálsson bifreiðarstj. Eyrarb. og Margrét Jónsdóttir Vestm.eyjum.
Andres Hannesson vélstjóri Eyrarb. og Guðleif Vigfúsdóttir í Holti.
Bornir
til grafar:
Ólafur Ólafsson (83) í
Garðbæ.[ Eftirlifandi kona hans var
Þórunn Gestsdóttir (Tóta Gests) gulrófna
og fjárbóndi, móðir Ragnheiðar er bjó á Helgafelli. Ólafur var hæglætismaður og
starfaði lengst af sem sendill fyrir verslun Guðlaugs Pálssonar.]
Ágúst Þórarinsson (81) frá Stóra-Hrauni. [Hann stofnaði fjölskyldu í Stykkishólmi og var kaupmaður þar.]
Páll Halldórsson (78) skósmiður.
[faðir Guðlaugs kaupmanns. Páll var afar lágvaxinn maður og bjó lengst af á
Englandi, giftur þarlendri konu, en þeim
varð ekki barna auðið. Tvö börn átti Páll fyrir á Íslandi.]
Ragnhildur Sveinsdóttir frá Heiðarkoti í Hraunshverfi. [Ekkja Þorvalds Magnússonar. Bjuggu þau síðast í Reykjavík.]
Elín Eyvindsdóttir (61) Jónssonar frá Eyvakoti. [Dóttir Ingibjörgu Jónsdóttur í Eyvakoti.]
Stefán Víglundsson (28) verkamaður frá Björgvin. [Hann var einn af stofnendum félags
Sósialista á Eyrarbakka.]
Jóhann B Guðjónsson (23) frá Litlu-Háeyri Eyrarbakka var meðal 25
manna sem fórust með flugvél F.Í. 29. maí 1947 á leið til Akureyrar. [Flugvélin var tveggja hreyfla Douglas
Dakota vél. Var þetta nýjasta flugvél Flugfélagsins af þessari gerð, og þá
tiltölulega nýkomin til landsins, en félagið átti alls þrjár slíkar vélar.
Merki vélarinnar var "TF-ISI". Jóhann var bróðir Sigurðar skipstjóra frá
Litlu-Háeyri]
Ingvar Níels Bjarkar (4) frá Hvoli. [Hann var sonur sr. Árelíusar Níelssonar og Ingibjörgu Þórðardóttur á prestsetrinu Hvoli á Eyrarbakka.]
[Guðmundur Lambertsen (67) í
Sandkorn:
Magnús Magnússon í Laufási hafði með höndum allmikla framleiðslu á holsteini og vikurplötum. Vikurnámu hafði Magnús í vesturfjöru, en framleiðslan fór fram í svokölluðum "Mángaskúrum" norður af Einarshafnar og Skúmstaðahverfi. Til flutninga á vikrinum notaði "Mangi" amerískan hertrukk. Efnið var að stórum hluta Hekluvikur úr eldgosinu þetta ár.
Á veginum milli Eyrarbakka og Selfoss voru 15 smábrýr.[ræsi]
Furðuljós sást frá Eyrarbakka, er sveif á miklum hraða frá austri til vesturs. Það sást einig víða á suðurlandi.
Eyrbekkingafélagið í Reykjavík efndi til leikhúsferðar á Eyrarbakka. Félagið ákvað að gefa Eyrarbakkakirkju vandað pípuorgel og kom það til landsins vorið 1947. Stjórn félagsins skipuðu þeir: Maríus Ólafsson. formaður, Steingrímur Gunnarsson, varafonmaður, Leifur Haraldsson, ritari, Sigurður Þorkelsson, gjaldkeri og Gísli Halldórsson, formaður orgelsöfn- unar. - Meðstjórnendur voru Aron Guðbrandsson og Lárus Blöndal Guðmundsson.
Ungmennafélagið hélt dansleik í samkomuhúsinu Fjölni.
Vigfús Jónsson í Garðbæ var formaður Iðnaðarmannafélags Árnessýslu.
Sigurmundur Guðjónsson var umsjónarmaður sandgræðslunnar á Eyrarbakka.
Leikfélag Eyrarbakka setti upp á fjalirnar leikritið "Maður og kona". Helstu leikendur voru: Guðrún Bjarnfinnsdóttir, Sigurveig Þórarinnsdóttir, Helga Guðjónsdóttir, Guðmundur Þorláksson og Kjartan Ólafsson. Um haustið var svo "Tímaleysinginn" settur á fjalirnar.
77 ár frá því að Eyrarbakkafélagarnir fóru fyrstir íslendinga til landnáms í Vesturheimi [1870].
240 ár voru frá því að stórabóla kom með Eyrarbakkaskipi hinu síðara og felldi 40 Eyrbekkinga, unga sem aldna, veika sem hrausta. 2 konur og einn karl sem lifðu af bólusótt 36 árum áður féllu þá einig. Eyddust 3 hjáleigur á Eyrarbakka með öllu.
Sveinn Guðmundsson vélfræðingur frá Eyrarbakka stýrði Vélsmiðjunni
Héðni í Reykjavík. [Sonur Guðmundar
bóksala Guðmundssonar og Snjólaugar Sveinsdóttur.]
Póstur og Sími keypti húsið Mörk, en símstöðin í Ingólfi var flutt þangað.
Kvennakór Ungmennafélags Eyrarbakka söng í Útvarpið.
Selfoss: Eldsvoði varð í smiðjum Kaupfélags Árnesinga og horfði illa með slökkvistarf þar til slökkvilið frá Eyrarbakka og Stokkseyri komu á staðinn og réðu niðurlögum eldsinns. Fyrstu hreppsnefndarkosningarnar fóru fram í hinu nýja sveitarfélagi og buðu 5 listar fram. Fyrir óháða gekk Ingólfur þorsteinsson verkalýðsleiðtogi, en fyrir Selfosshreyfinguna var Egill Thorarensen kaupfélagsstjóri og Björn Sigurbjörnsson bankagjaldkeri fyrir Frjálslynda. Sigurður Óli Ólafsson kaupmaður fyrir Sjálfstæðisflokk og Guðmundur Jónsson skósmiður fyrir Alþýðuflokk. Sjálfstæðismenn fengu tvo menn, þá Sigurð Óla og Jón Pálsson dýralækni. Verkamannalistinn "Óháðir" fengu einig tvo menn, Ingólf og Diðrik Diðriksson. Selfosshreyfingin fékk og tvo menn, Egil og Jón Ingvarsson frá Skipum. Þá komst Björn bankagjaldkeri inn fyrir Frjálslynda. Kirkju byrjuðu Selfyssingar að byggja þetta ár. Lögregla var nú á Selfossi [Gísli Bjarnason] og hafði einn bíl til umráða. Þá var þar kominn bifreiðaskoðunarstöð.
Á Laugarvatni brann efri hæð skólans svo aðeins stafnarnir stóðu eftir.
Heimildir: Alþýðubl. Eimreiðin, Heimilisritið 1947,
Heimskringla, Morgunbl, Útvarpstíðindi, Veðráttan, Vikan, Vísir, Þjóðviljinn,
Sú var tíðin: 1946 1945 1944 1943 1942 1941 1940 1939 1938 1937 1936 1935 1934 1933 1932
1931 1930 1929 1928 1927 1926 1925 1924 1923 1922 1921 1920 1919 1918 1917 1916 1915
15.03.2015 12:54
Stormar og brim

08.03.2015 22:53
Sú var tíðin 1946
Lokið var við byggingu "Bátabryggjunnar" á Eyrarbakka, en vinna við hana
hófst 1945 á hleininum við "Festarsteininn".
Hana mátti nota við lágsjávarstöðu, en eldri bryggjurnar var aðeins unt
að nota á flóði. Þrír bátar voru þá gerðir út af Bakkanum. Staurar fyrir
háspennulínu frá Sogsvirkjun og niður á strönd voru reistir um sumarið og
störfuðu 14 manns við að grafa holur fyrir þá. Staurarnir komu frá Kanada.
Borað var eftir köldu vatni á Bakkanum, en borinn sem til þess var notaður var
í eigu Rafmagnseftirlits Ríkisins. Margir sjómenn og verkamenn á Eyrarbakka
störfuðu við hafnargerð í Þorlákshöfn svo tæpt var á að næðist að manna
Bakkabátana. Byggingu Háeyrarholla var lokið á þessu ári, en Skúmstaðaholli var
byggður 1929 og Hraunsholli 1933, en þessi holræsi þvert í gegn um þorpið
losuðu vatn af mýrinni, og hin tvö síðarnefndu einnig skólp.
Pólitík: Hreppsnefndarkosningar fóru fram 27. janúar 1946 og voru 339 á kjörskrá. Vigfús Jónsson forstjóri HE leiddi A-listann. Sósialistar buðu fram undir D- listinn og Sjálfstæðismenn undir B- lista. Kjartan Ólafsson forstjóri frá Sandprýði [Bróðir Maríusar ljóðskálds] leiddi framsóknarmenn með C-listann. Fóru leikar þannig að Alþýðuflokkurinn (A) fékk hreinann meirihluta, eða 172 atkv. og 4 menn. Sjálfstæðisflokkur (B) fékk 82 atkv. og 2 menn kosna. C listi framsóknar fékk 38 atkv. og 1 mann. D listi Sósialista fékk 28 atkv, en engann mann. Meirihluti hreppsnefndar var því þannig skipuð: Vigfús Jónsson, Bjarni Eggertsson, Guðmundur J Guðmundsson og Ólafur E Bjarnason. Í tilefni úrslitanna blésu Kratarnir til stórdansleiks í Fjölni, sem var vel sóttur þrátt fyrir leiðinda veður, en óveður gekk þá yfir sunnanvert landið. Útifund hélt svo Alþ.fl. Reykjavíkur á Eyrarbakka miðsumars. Tvær ungur stúlkur sungu og léku undir á gítar. Ársæll Pálsson leikari söng gamanvisur, Pétur Pétursson útvarpsþulur las upp ættjarðarkvæði og Árnesingurinn Helgi Sæmundsson, flutti ræður.
Hátíðir: 17. júní hátíðahöldin hófust kl. 8 árdegis, en þá voru flögg dregin að húni á Eyrarbakka svo að þorpið var eitt haf af flöggum. Því næst var guðsþjónustu í kirkjunni þar sem Árelíus Níelsson messaði, en síðan var safnast saman við barnaskólann og gengjð fylktu liði [Fremst gengu skátar, þá börn sem öll báru litil flögg, þar næst unglingar og síðast fullorðna fólkið.] undir fánum á svæðið norðan við kirkjuna og hófst þar útisamkoma. Vigfús Jónsson oddviti flutti ávarp, en því næst sýndu 14 stúlkur klæddar fornbúningum, vikivaka undir stjórn Sigríðar Guðjónsdóttur leikfimikennara. [Sjö þeirra voru klæddar upphutsbúningi, en hinar sjö klæddar sem karlmenn í skrautlegum skikkjum. Búningarnir voru gerðir af kenslukonunni sjálfri. Þótti hópurinn glæsilegur, þar sem hann dansaði á grænni flötinni, okkar gömlu vinsælu þjóðdansa.] Þá flutti Sigurður Kristjáns kaupm. ræðu, og loks var fjöldasöngur. Um kvöldið hófst skemmtun í samkomuhúsinu. Þá sýndi leikfélagið leikþátt, [Þiðrandaþáttur e. Guðmund Daníelsson] og söguleg sýning "Aldirnar" einig eftir Guðmund Daníelsson rithöfund. [Sýningin hófst á því, að Fjallkonan birtist í hásæti, klædd bláum kyrtli, bjart hárið liðast niður um mittið. Um ennið bar hún gylta spöng.] Að lokum fór fram fánahylling. Fyrr um sumarið var haldinn stórdansleikur í Fjölni og um veturinn voru haldnir þar tveir dansleikir í boði UMFE, en þar spiluðu "Ragneiðastaðabræður".
Gamla konan: Þegar
Vigfús Jónsson hafði lokið ræðu sinni á 17. júní 1946 kom kona
gangandi eftir götunni, sem enginn átti von á. Hún var klædd að fyrri tíma sið:
í peysufötum með dúksvuntu, í slipsisstað hafði hún bekkjóttan silkiklút, sem
féll upp að hálsinum. Húfan var djúp og gekk niður á ennið með stuttum skúf,
sem kom niður framarlega á vanganum. Á fótum hafði hún íslenska skó og sokka. Á
herðunum hafði hún sjal af gamalli gerð, brotið á horn. - Svona kona sást ekki
á hverjum degi á götunni og hlaut að vera komin í ákveðnum tilgangi. Hún gekk
hiklaust inn á háitíðasvæðið og upp í ræðustólinn, leit fagnandi í kringum sig,
meðan hún tók sjalið rólega af herðunum. Hún ávarpaði fólkið á þessa
leið: "Hér sé Guð og gott fólk! - Nú er langt síðan jeg hef séð blessað litla þorpið
mitt. En í dag koma allir, sem geta. Hvernig á jeg, gömul kona, að eiga orð
yfir þá hamingju, sem þessi dagur færir mér? - Ykkar heiður, ykkar hamingja er
hamingja mín. - En hvað alt er orðið breytt, og þó ekki, því söm eru fjöllin og
söm er fegurðin. Hafið okkar blessað, sem gaf og tók, græn tún og engi. Ætli
jeg kannist ekki við það alt. En allir bæirnir mínir eru horfnir, og í þeirra
stað komin falleg hús. Og hérna stendur fögur kirkja, hana hef jeg ekki fyr
séð. Heilagt guðshúsið, þar sem þið lofið hann og vegsamið. - Einhver er nú
munurinn frá því, sem var, þegar við gengum klukkutíma leið til kirkju í
uppbrotnum sparipilsum, með kirkjuskóna undir hendinni. Jæja, blessuð börnin
mín, þið þekkið mig víst ekki, það er heldur ekki von, jeg kem úr djúpi
þagnarinnar, nafn mitt hefur ekki verið skráð á spjöld sögunnar. En hér, um
þetta pláss, lágu sporin mín frá vöggunni. - Jeg er konan í litla bænum með
fjögrarúðu-glugganum, hann var fallegur á vorin, þegar þekjan var grasi gróin
og sólin skein á rúðurnar, og börnin mín komu brosandi inn með fyrstu
sóleyjarnar, sem þau fundu útsprungnar á bæjarveggnum. Hann var líka fallegur
inni, þegar jeg hafði sópað hann og prýtt eftir bestu föngum og stráð hvítum sandinum
úr flæðarmálinu hérna í bæjardyrnar og alla leið út á hlað. - En svo kom
veturinn, og þá var glugginn
Saga úr kvennablaðinu Hlín 1947.
Verkalýðsmál: Kristján Guðmundsson var endurkjörinn formaður Bárunnar.
Aðrir í stjórn voru: Jónatan Jónsson varaformaður, Jón Guðjónsson, Þórarinn
Guðmundsson og Andrés Jónsson.
Hjónaefni: Guðrún Bjarnfinnsdóttir og Jón Valgeir Ólafsson frá Búðarstíg.
Guðmundur Á Sigfússon húsasmíðanemi og Lilla Guðvarðsdóttir frá Reykjavík.
Guðlaugur Þórarinsson og Dagbjört Sigurjónsdóttir frá Hafnafirði. Ingibjörg
Jóhannsdóttir og þórarinn Kristinsson, bæði Eyrbekkingar. Ingibjörg Heiðdal
(Sigurðardóttir) og Baldur Sigurðsson. (Guðmundssonar Eyrarbakka) Þeirra
heimili var í Rvík. Guðrún J Sæmundsdóttir frá Einarshúsi og Guðmundur
Finnbogason, matsveinn frá Eskifirði. Vilborg Sæmundsdóttir frá Einarshúsi og
Sigurður Guðmundsson rafvirki á Eyrarbakka.
Afmæli:
90 Guðbjörg Gísladóttir í Steinskoti.
85 Bjarghildur Magnúsdóttir, bjó þá í Rvík. Torfi Sigurðsson skipasmiður Norðurbæ.[Hann bar út Alþýðubl. í mörg ár] Ingibjörg Gunnarsdóttir í Gunnarshúsi (Gistihúsinu)
80 Hildur Jónsdóttir í Garðbæ. [Hún var fædd að Lúnarsholti á Landi, dóttir Jóns Eiríkssonar og Ásdísar Þorvaldsdóttur frá Stóra-Klofa. Hún var tvíburi, en bróðir hennar, Þorgils, dó 33 ára. Föður sinn missti Hildur er hún var 4 mánaða gömul. - Hann drukkhaði frá átta börnum í ómegð. Hún ólst upp hjá Jóni á Bergþórshvoli í Landayjum.]
Gunnar Halldórsson Strönd.
70 Guðmundur Ebenezerson skósmiður. Friðrik Sigurðsson sjómaður Gamla-Hrauni, Sigríður Guðmundsdóttir Háeyrarvöllum, Vigdís Eiríksdóttir Neistakoti.
60 Jón Jónsson bóndi í Steinskoti. Guðmundur Jónsson bóndi Steinskoti, Elín Eyvindsdóttir Eyvakoti, Elín Jóndsdóttir Kirkjuhúsi, Jón Helgason Bergi, Þorbergur Guðmundsson Sandpríði.
50 Ágúst (Gústi Greiskinn) Jónsson Litla-Hrauni, Andrés Jónsson Smiðshúsum, Anna Sveinsdóttir Háeyri, Emerentína Guðlaug Eiríksdóttir Blómsturvöllum, Guðbjörg Jóhannsdóttir Hofi, Guðbjörg Elín Þórðardóttir Sandvík, Guðbjörg Vilhjálmsdóttir frá Ásabergi. Guðlaugur Pálsson kaupmaður. Guðrún Jóhannsdóttir Frambæ, Ingibjörg Ólafía Ólafsdóttir Stíghúsi, Jóhanna Benediktsdóttir Litlu-Háeyri, Jóhanna Bernharðsdóttir Litlu-Háeyri, Sigurður Kristjánsson Búðarstíg, Markús Loftson verkamaður. [Hann hafði þá lengi átt heima í Rvík.]
Gullbrúðkaup áttu hjónin Valgerður Grímsdóttir frá Óseyrarnesi og Gísli skósmiður Gíslason frá Eyrarbakka. Þau áttu heima í Rvík.
Bornir til grafar:
Guðbjörg Gísladóttir (90) frá Steinskoti. [Guðbjörg var gift Jóni í Steinskoti Jónssyni.] Guðbjörg
Guðmundsdóttir (84) frá Skúmstöðum XI, þá á elliheimilinu Grund í Rvík. [ Hún var systir Ingibjörgu konu Jóns í
Norðurkoti og Ólafs söðlasmiðs. Guðbjörg var gift Andrési Guðmundssyni og voru
börn þeirra: Hannes og Guðmundur á Eb. Vilhjálmur í Rvík, Andrea í Mosfellssv.
og Sigurlína er fór til
Sandkorn 1946:
Guðni Jónsson magister var skipaður skólastjóri við Gagnfræðaskóla Reykjavíkur.
[Guðni var fæddur á Gamla Hrauni á Eyrarbakka árið 1901 og voru
foreldrar hans þau Jón Guðmundsson og Ingibjörg Gíslína Jónsdóttir frá Miðhúsum
í Sandvíkurhreppi.]
Söngkonan Elsa Sigfúss hélt söngskemmtun í kirkjunni á Eyrarbakka, með aðstoð dr. Páls Ísólfssonar tónskálds. Þá hélt Templarakórinn söngskemtun í Fjölni og var það fyrsta opinbera framkoma kórsins.
Guðmundur Ásbjörnsson var lengi bæjarfulltrúi Reykjavíkur og forseti bæjarstjórnar, en hann flutti af Bakkanum um aldamótin 1900.
Jón Pálsson frá Syðra-Seli var borinn til grafar. Hann var um skeið kennari á Eyrarbakka.
Rit hans "Austantórur II" var gefið út á árinu. Árið 1889 stofnaði hann söngfélag á Eyrarbakka. Þar var hann þá organleikari við kirkjuna. Árið 1890 stofnaði hann Sjómannaskóla Árnessýslu og kenndi þar sjálfur. Jón flutti til Reykjavíkur 1902. Jón var bróðir Ísólfs Pálssonar tónskálds.
Byggingafélag verkamanna stofnað á Eyrarbakka.
Skólaskemtun héldu börn frá Eyrarbakka í hinum nýja barnaskóla á Selfossi, en þar stóð yfir kennaraþing Árnesinga og Rangárvellinga.
Leikfélag Eyrarbakka sýndi gamanleikinn "Kappar og Vopn" eftir Bernard Shaw.
"Saga Eyrarbakka II" eftir Vigfús Guðmundsson kemur út.
Sigurður Þorsteinsson frá Flóagafli, skrifar blaðagreinar um sjósókn og siglingar.
Eyrarbakkahreppur fékk úthlutað jeppa fyrir milligöngu Búnaðarf. Íslands. Jeppann fékk Litla-Hraun til afnota, en forstöðumaður fangelsins var þá Teitur Eyjólfsson.
Eyrarbakkahreppur fékk 500.000 kr. lán vegna fyrirhugaðrar raforkuveitu frá Sogstöðinni. Það sama fékk Stokkseyrarhreppur.
Sjálfstæðiskonur úr Reykjavík sóttu Bakkann heim.
Sigurjón Jónsson skipstjóri á Eyrarbakka sigldi nýjum bát Akurnesinga vb. Fram, heim frá Svíþjóð.
Kvenfélag Eb. gaf andvirði eins herbergis til kvennaheimilisins Hallveigarastaða í Rvík.
Það var mikil vá fyrir dyrum þann 29. oktober, er breskt tundurdufl [seguldufl] rak inn á fjöruna framan við
þorpið. Árni Sigurjónsson, kunnáttumaður frá Vík í Mýrdal gerði duflið óvirkt á
fyrstu fjöru.
Úr grendinni:
Stokkseyri: 7 bátar gerðir þaðan út. Tundurdufl rak á sker við Stokkseyri, en það gerði óvirkt Haraldur Guðjónsson frá Reykjavík. Undirbúnigur að skólabyggingu á Stokkseyri.
Selfoss: Við Laugardæli hafði Rafmagnseftirlitið haft með höndum jarðboranir. Var þar borað eftir heitu vatni fyrir fyrirhugaða hitaveitu Selfossbúa. Var þar boruð ein hola 75 metra djúp og fékkst þar ca. 2,4 smálestir af 76 stiga hieitu vatni á klukkutíma. [1 sekúndulítri af 90 stiga heitu vatni, hafði jafnmikið hitamagn og 25.000 kr. virði af kolum, á árs grundvelli] Kirkjukór var stofnaður að Selfosskirkju, en formaður kórsins var Ingólfur Þorsteinsson í Merkjalandi. Fyrir var á Selfossi karlakórinn "Söngbræður".
Hveragerði: Barnaskóli byggður.
Heimildir: Alþ.bl.1946, Búnaðarrit 1947, Hlín 1947 (Erindi: Herdis Jakobsdóttir.) Morgunbl.
1946 Menntamál, 1946 Nýtt Kvennablað, 1946 Tíminn, 1946 Vísir, 1946
12.02.2015 20:41
Sú var tíðin, 1945

Frá Eyrarbakka voru á árinu 1945 gerðir út 2 bátar á línu og net. Í hraðfrystihúsinu var
fryst nokkurt magn af síld frá Grindavík. Nýtt flutningaskip kom til
Eyrarbakka fullfermt timbri, sem kaupfélögin á Suðurlandi áttu. Skipið var
sænskt 359 tn. stálskip og í jómfrúarferð sinni. Útvegsmannafélag Eyrarbakka
var stofnað, og í stjórn kjörnir: Magnús Magnússon í Laufási, formaður, Jóhann
Bjarnason, ritari og Sveinn Árnason, gjaldkeri. [Skömmu fyr var stofnað samskonar félag á Stokkseyri.]
Hátíðarhöld:
Eyrbekkingafélagið bauð upp á skemmtiferð frá Reykjavik á Bakkann um
þorrann til þess að horfa á leiksýningu á "Manni og Konu", en
áhugamannaleikfélag hafði þá nýlega verið stofnað á Eyrarbakka og fékk verk
þeirra fádæma góðar viðtökur.
17. júni hátíarhöld hófust með
því að fólk safnaðist að barnaskólanum. Þar ávarpaði séra Árelíus Níelsson
fólkið með nokkrum orðum. Síðan var gengið
skrúðgöngu til kirkju. Gengu skátar, [Birkibeinar] íþróttafólk og börn í
fararbroddi undir fánum. Kl. 2 hófst guðsþjónusta. Séra Árelius Níelsson
predikaði. Kl. 15 hófst útisamkoma á hátíðarsvæði þorpsins. Ræður fluttu séra
Árelíus Ní- elsson og Sigurður Kristjánsson kaupmaður. Fjallkonan [ Ingibjörg
Þórðardóttir] var hyllt af skátum. Stúlkur sýndu leikfimi undir stjórn Sigríðar
Guðjónsdóttur. Sungið var rnilli atriða. Síðan hófst innisamkoma. Kjartan
Ólafsson flutti ræðu. Leiksýning, þáttur úr Galdra-Lofti. Söngur, kvennakór.
Upplestur úr ljóðum Jónasar Hallgrímssonar, er Helga Guðjónsdóttir flutti.
Söguleg sýning úr Völuspá ["Óðinn og völvan"]. Að lokum var dansað.
Hátíðahöldin fóru hið besta fram, með almennri þátttöku þorpsbúa. Umf.
Eyrarbakka annaðist undirbúning að hátíðarhöldunum, en hreppurinn tók þátt í kostnaði.
Aðgangur að skemmtuninni var ókeypis fyrir alla. Fánar blöktu hvarvetna við
hún.
Vekalýðsmál:
Verkamannafélagið Báran á
Eyrarbakka hélt aðalfund sinn snemma í janúar. Þessir voru kosnir í stjórn:
Formaður: Kristján Guðmundsson. Ritari: Andrés Jónsson. Varaformaður: Gestur
Sigfússon. Gjaldkeri: Jón Guðjónsson. Samþykkt var að hækka árgjaldið úr kr.
25.00 í kr. 30.00. Stjórn verkamannafélagsins var klofin í kaupgjaldsmáli við
Hraðfrystihúsið, en ákveðið tímakaup var kr. 2,10 þó félagstaxtinn segði kr.
2,45 á tímann. Báru menn fyrir sig rekstrarhalla á fyrsta starfsári
hraðfrystihúsinns. Var þá farinn meðalhófsleið og frystihúsinu boðið að greiða
kr. 2,25 á tímann.
Afmæli:
80 Sigríður Vilhjálmsdóttir í Einarshöfn. Guðjón Jónsson Litlu-Háeyri.
60 Nikulás Torfason. Kristján Guðmundsson form. Bárunnar. Þórunn Gunnarsdóttir, ekkja Jóns Ásbjörnssonar fv. kaupmanns á Eyrarbakka, bjó þá í Rvík.
50 Bjarni Loftson í Kirkjubæ.
Bornir til grafar:
Sigurður Sigurðsson (93) frá Bjarghúsum. Jón Jónsson (91) frá Norðurkoti. Jón var þá vistmaður á elliheimilinu Grund Rvík. Hann var á sínum tíma formaður á áraskipi er hann gerði út frá Þorlákshön. Halldór Jónsson (84) frá Hliði. Sigríður Jónsdóttir (82) frá Káragerði, bjó þá í Rvík, en jarðsett á Eyrarb. Guðjón Jónsson (80) frá Litlu-Háeyri, eftirlifandi kona hans var Jóhanna Jónsdóttir frá Minna-Núpi. Jón Gestsson (79) frá Litlu-Háeyri. Sigurður Sigurmundsson (79) frá Túni. Sigríður Grímsdóttir, (76) frá Helgafelli en hún bjó þá í Reykjavík og var gift Jóhanni V Daníelsyni fv. kaupm. á Eyrarbakka. Kristín Ísleifsdóttir (76) frá Stóra-Hrauni, ekkja sr. Gísla Skúlasonar, bjó þá í Rvík. Diðrik Diðriksson (75) í Einarshúsi. Eftirlifandi kona hans var Guðríður Jónsdóttir. Elín Sigurðardóttir (73) frá Búðarstíg. Jónína Guðrún Sigurðardóttir (72) frá Búðarstíg. Eftirlifandi maður hennar var Ólafur Jónsson. Þórður Jónsson (65) trésmiður, bjó þá í Rvík. Ólöf Ólafsdóttir, en hún bjó þá á Siglufirði, gift Boga Ísaksyni. Málfríður Jónsdóttir frá Laufási, þá á elliheimilinu Grund. Hún var jarðsett í Fossvogskirkjugarði. Kristinn Eyjólfur Vilmundarsson (34) Skúmstöðum. Eftirlifandi kona hans var Guðrún Guðjónsdóttir. Sigurbjörg Vilhjálmsdóttir (28) frá Ásabergi. Hennar eftirlifandi maður var Sigurður Kristjánsson.
Hin
vota gröf :
Jón Guðmundsson tæplega fertugur
bátsmaður fórst með fraktskipinu Dettifossi. Hann var sonur Jónínu Árnadóttur
og Guðmundar Jónssonar frá Hrauni í Ölfusi. Jón (Nonni) var í nokkur ár háseti
á togaranum Snorra Goða, þá er Eyrbekkingurinn Sigurður Guðbrandsson var með
hann. Eftirlifandi kona Jóns var Herborg Guðmundsdóttir frá Seyðisfirði. [Es. Dettifossi var sökkt 21. febrúar 1945 einungis 76 dögum
áður en stríðinu lauk. Þetta var mikið áfall fyrir íslensku þjóðina sem enn var
í sárum eftir missi Goðafoss. Með Dettifossi fórust 12 úr áhöfn og 4 farþegar.
Dettifoss var nýlagt úr höfn í Belfast í skipalestinni UR-155 á heimleið til
Íslands með viðkomu í Loch Ewe þegar tundurskeyti frá kafbátnum U-1064 smaug rétt fyrir aftan skip sem sigldi
samsíða Dettifossi og beint inn í bakborðssíðu skipsins./ af visindavefur.is]
Hjónaefni:
Fanney Hannesdóttir gafst
Brynjólfi Guðjónssyni, sjómanni og var heimili þeirra að Bræðraborg. Þórunn
Jóhannsdóttir og Stefán Guðmundsson frá Túni í Flóa. Ása Eiríksdóttir
og Lars Larsen Blaasvær frá Skáley í Færeyjum.
Sandkorn 1945.
Amerísk eftirlitsflugvél yfir
Eyrarbakkabugt hrapar í sjóinn og fórst flugmaðurinn. Tveir bændur á ströndinni
urðu vitni að. Önnur amerísk herflugvél nauðlenti í Selvogi.
Teitur Eyjólfsson hreppsnefndarm. á Eyrarbakka var kosinn í fulltrúaráð hins nýstofnaða Samband íslenskra sveitarfélaga.
Nýr læknisbústaður kominn undir þak.
Bókasafn UMFE jókst um 100 bindi og taldi alls 1.700 bindi. Félagið byggir nú íþróttavöll og gufubaðstofu.
Ný rit um Eyrarbakka: Vilhjálmur S Vilhjálmsson gaf út skáldsöguna Brimar við bölklett. Saga Eyrarbakka I og II eftir Vigfús Guðmundsson kom út þetta ár. Austantórur I og II eftir Jón Pálsson.
Gagngerar endurbætur fóru fram á fangelsinu að Litla-Hrauni.
Kjartan Einarsson og Guðjón Guðmundsson önnuðust vörufluttninga milli
Eyrarbakka og Rvíkur.
Almennur fundur var haldinn á Eyrarbakka,sem boðað var til af ýmsum félögum á staðnum, til þess að ræða áfengisvandamálið.
Úr grendinni:
Stokkseyri 1945: Útgerðamannafélag var stofnað á Stokkseyri. Stjórn skipuðu: Ásgeir Enarsson, Böðvar Tómasson og Guðjón Jónsson.
Stokkseyringafélagið lætur reisa eftirlíkingu af sjóbúð á fyrrum landi Þuríðar Einarsdóttur formanns og mun hún nefnast "Þuríðarbúð". Stjórn Stokkseyringafélagsins skipuðu þau Sturlaugur Jónsson framkvæmdastjóri, og formaður, Hróbjartur Bjarnason, varaformaður, en Sigurður Þórðarson, Sæmundur Leonhardsson og Stefanía Gísladóttir voru meðstjórnendur.
Verkamannafélagið Bjarmi var 40
ára. Stofnað 5. mars 1905. [Fyrsti
formaðurinn mun hafa verið Jón Sturlaugsson í Vinaminni, en 1945 var Björgvin
Sigurðsson á Jaðri, formaður Bjarma. Félagsmenn voru þá 156 og þar af 16 konur.]
Húsbruni varð á Stokkseyri og tókst konu með barn að sleppa með naumindum út um glugga. [Útgarðar Sturlaugs Guðnasonar, brunnu til kaldra kola.]
Barnaheimilið á Kumbaravogi tók til starfa.
Selfoss 1945: Selfoss verður sérstakt hreppsfélag. Bifreiðastjórafélaögin, Mjölnir, Ökuþór, og B.S.F. Rangæinga blésu til fundar í Tryggvaskála og kröfðust nýrrar brúar yfir Ölfusá. Fundarstjóri var Guðmundur J Guðmundsson Eyrarbakka. Tveir brúarverðir voru ráðnir til að gæta þungatakmarkanna á Ölfusárbrú, en þeim var fljótlega fjölgað í 6 menn, [Einn þeirra var Ásgeir Hraundal á Stokkseyri] og var samið sérstaklega um brúarvarðalaun við Vmf. Þór á Selfossi. Í stjórn félagsins sátu: Formaður: Björgvin Þorsteinsson. Ritari: Stefán Kristjánsson. Gjaldkeri: Gunnar Ólafsson.
[Smíði nýrrar Ölfusárbrúar hófst þá um sumarið 1945, en verkinu stýrðu
8 brúarsmiðir frá Englandi. Brúin var vígð 21. desember það sama ár. Fyrstur
yfir var vegamálastjóri Geir Zöega á bifreiðinni R-2365. Stendur þessi sjötuga mjólkurbrú enn þann
dag í dag og ber aldurinn vel. Til athugunar var að
flytja gömlu Ölfusárbrúna að Iðu þegar
nýja Ölfusárbrúin yrði fullgerð, en aðrir vildu fá hana yfir Hvítá í
Borgarfirði.]
Ung stúlka fell í Ölfusá neðan við brúna og druknaði, eftir dansleik í Selfossbíói. Ungmenni og skríll úr Rvík sóttu mjög á þessi sveitaböll. Stuttu síðar var Selfossbíó auglýst til sölu.
Hótel Selfoss var sett í sóttkví þegar mænuveiki kom þar upp. Veitingamaðurinn lamaðist.
Læknisbústaður var í byggingu á Selfossi um þetta leiti og barnaskóli.
Hveragerði 1945: Hvergerðingar kusu um aðskilnað frá Ölfushreppi og fór kosningin þannig að 95 kusu með sjálfstæði Hveragerðis, en 85 vildu áfram tilheyra Ölfushreppi. Á kjörskrá voru 209 manns.
Í Biskupstungum féll barn í hver og beið bana.
Tíðin 1945: Ófærð mikil á Hellisheiði í febrúar. Voru þá 10 mjólkurbílar og einn farþegabíll staddir á heiðinni á austurleið. Urðu menn að hafast við í bílum við misgóðar aðstæður. Heyskap tókst að ljúka á síðustu dögum ágústmánaðar. Voru kartöflur þá fullsprottnar.
Heimild. Alþýðubl. Morgunbl. The white falcon, Vísir, Þjóðviljinn,
24.01.2015 23:35
Sú var tíðin, 1944
Hraðfrystistöð
Eyrarbakka h/f tekur til starfa.
Í byrjun árs var íbúatala í Eyrarbakkahreppi 597 og í Stokkseyrarhreppi jafn margir, eða 597 manns. Í Sandvíkurhreppi bjuggu 364 og um 500 í Ölfusi. Bygging hraðfrystistöðvarinnar er hafinn, en gólfflötur hennar er um 700 fm. Hlutafé um 250.000 var safnað af Eyrbekkingum á Eyrarbakka og í Reykjavík. Að undirbúningi þessa fyrirtækis stóðu; Vigfús Jónsson, Magnús Magnússon, Árni Helgason, Jón Tómasson, Sigurður Kristjánsson, Sigurður Óli Ólafsson og Bjarni Jóhannsson. Áætlað var að 30 til 40 manns, einkum konur fengju atvinnu við hið nýja frystihús. Hampiðjan rak netagerð á Eyrarbakka og höfðu nokkrar konur starf við hana.[Sofnandi Hampiðjunnar í Reykjavík var Eyrbekkingurinn Guðmundur Guðmundsson vélstjóri, en hann starfaði þá hjá vélsmiðjunni Héðni.] Frá Eyrarbakka réri þó aðeins einn dragnótabátur á vetrarvertíð og frá Þorlákshöfn eitt tveggja manna far. Frá Stokkseyri voru hinsvegar gerðir út 6 línubátar. Afli á vetíðinni var með fádæmum góður. Útgerðarfélagið Óðinn h/f var að undirbúa kaup á bátum til að gera út frá Eyrarbakka.
Hraðfrystistöðin
var tekin í notkun þann 4. maí og sá vélsmiðjan Héðinn í Rvík um smíði allra
véla í hraðfrystistöðina. Átti stöðin að geta unnið 20 smálestir af fiski á
dag. Í stjórn félagsins voru kosnir: Magnús Magnússon, útgm. Vigfús Jónsson, trésmíðameistari,
Gísli Jónsson, bóndi. í varastjórn: Sigurður Kristjánsson, kaupm. og Jón
Helgason, formaður. Endurskoðendur: Sigurður Guðmundsson og Sigurður Óli
Olafsson, Selfossi. [Bygging þessa mikla
húss gekk framúrskarandi vel. Byrjað var að grafa fyrir því 21. desember 1943,
á aðfangadag jóla var byrjað að steypa, og 15. mars 1944 var húsið komið upp að
fullu. Um svipað leiti voru Stokkseyringar að koma sér upp frystihúsi.]
Verkalýðsmál: Báran sendi frá sér svofellda áskorun "Fundur
haldinn í verkamannafélaginu Báran á Eyrarbakka þ. 3. marz 1944, skorar hér með
á hið háa Alþingi að samþykkja framkomnar tillögur í öryggismálum sjómanna, sem
Alþýðusamband íslands hefur lagt fyrir yfirstandandi Alþingi".
Báran hélt skemtikvöld í Fjölni þann 1. maí og var vel sótt. Aðra skemtun hélt félagið 9. desember í tilefni 41 árs afmælis síns. Formaður Bárunnar var Kristján Guðmundsson.
Félagið átti í deilum við ríkið um vegavinnukjör ásamt heildarsamtökunum. Verkfall, stóð yfir
í 15 daga, og aldrei í sögu heildarsamtaka íslenzkrar alþýðu höfðu verkalýðssamtökin sýnt um allt land samtímis þvílíkan styrk og festu þó svo að verkfallið skilaði þeim flestum litlu.
[Tímakaup í vegavinnu hjá Bárunni var eftir verkfall kr. 2,45 árið
1944, eða sama og Dagsbrún í Rvík, en víða annarstaðar 2,10 kr. Þá kostaði ein
lifandi hæna 35 kr. Þá var kveðið á um 8 tíma vinnudag í stað 10. eftirvinnu og
helgarálag og veikinda/slysadaga. Verkalýðsfélagið Þór á selfossi var afar
ósátt við að fá ekki það sama og Eyrbekkingar og boðuðu til verkfalls á
Selfossi, en Vlf. Þór var samningslaust félag fram að þessu en fengu nú
sambærilegan samning við Kaupfélagið ofl. áður en til verkfalls kom. Formaður
Þórs var Björgvin Þorsteinsson.]
Pólitikin: Sósialistaflokkurinn sótti Bakkann heim og
höfðu framsögu þeir Brynjólfur Bjarnason menntamálaráðherra og Lúðvík Jósepsson
alþingismaður. Á Stokkseyri höfðu framsögu þeir Áki Jakobsson atvinnumálaráðh.
og Einar Olgeirsson alþingismaður og
Gunnar Benediktsson rithöfundur.
Hátíðarhöld: Einsýnasta, fjölsóttasta og örlagaríkasta
atkvæðagreiðsla á íslandi til þessa fór fram á árinu þegar kosið var um lýðveldi
landsins. Í tilefni þess var haldin vegleg þjóðhátið á Eyrarbakka þann 18. júni,
daginn eftir stofnun lýðveldisins á Þingvöllum. Hátíðin hófst með skrúðgöngu
barna í sérstökum hátíðabúningi - hvítum og bláum- og fullorðinna frá
barnaskólanum austast í þorpinu. [Fremst
gengu fánaberar, stúlka í íslenskum búningi og piltur í búningi með
fánalitunum. Næst gengu yngstu börnin. Alt niður í þriggja ára. Öll héldu á
fánum og voru hvítklædd með bláum skrautböndum. Þannig voru nálægt 50 börn
búin. Síðan komu eldri börn og unglingar og svo fullorðnir.] Var gengið
gegnum þorpið til kirkju. Þar fór fram hátíðaguðsþjónusta. - Ræðu flutti
sóknarpresturinn Árelíus Níelsson og kirkjukórinn söng þjóðsönginn í lokinn.[Kirkjan var skreytt á hinn virðulegasta
hátt með íslenskum blómum.] Eftir guðsþjónustuna hófst skrúðganga barna og
fullorðinna úr kirkju og á opið svæði í miðju þorpinu. Í skrúðgöngunni munu
hafa tekið þátt yfir 500 manns, eða nær allir þorpsbúar, sem það gátu og heima
voru. Á opna svæðinu fór svo fram hátíðahald, sem hafði verið vandlega
undirbúið. Ávarp flutti Ólafur Helgason, oddviti hreppsnefndar. Ræður fluttu: Kjartan
Ólafsson, form. Ungmennafélagsins og Sigurður Kristjáns kaupm. En kirkjukórinn
söng ættjarðarljóð undir stjórn Kristins Jónassonar organleikara. Vegna veðurs
gátu hinar sögulegu sýningar ekki orðið þar, og var því farið til samkomuhússins
"Fjölni" og framhald dagskrárinnar látið fara þar fram. En þar sem húsið rúmaði
ekki nema um helming fólksins, var sá þátturinn, sem þar fór fram, endurtekinn
fyrir þá, sem komust ekki inn í fyrra sinnið. [Flutti "fjallkonan" þar ávarp í ljóðum, sem ort voru í tilefni
dagsins. Síðan
komu fram sögulegar persónur í búningum síns tíma. Fyrstur Þorgeir
ljósvetningagoði, þá Snorri Sturluson, svo Jón biskup Vídalín o. s. frv. Lásu
þeir upp viðeigandi kafla úr sínum eigin ritum. Þótti að þessu hin besta
skemtun. Þætti þessum lauk með upplestri sóknarprests úr hinni nýju bók um og
eftir Jón Sigurðsson forseta, en þá söng kirkjukórinn "Ó, , guð vors
lands". Þótti þessi sögulegi þáttur setja mjög sérkennilegan og viðeigandi
blæ á samkomuna. Margt fleira var til skemtunar, svo sem upplestur úr
fjallræðunni hjá prestinum og flutningur Lúðvígs Norðdal læknis á hátíðaljóði,
er hann hafði samið í tilefni dagsins, skrautsýning, er nefndist Jónsmessu
nóttin. Var það ung stúlka í búningi, áþekkum brúðarslæðum, skreyttum lifandi
blómum. Studdist hún við blómskreyttan sprota, en á meðah hún sveif um sviðið í
ljósskrúði, var flutt hið draumfagra kvæði Jóhannesar úr Kötlum: Jónsmessunótt.] Þorpið var allt fánum skreytt, og reistur
bogi, klæddur lyngi og öðrum gróðri, i miðju þorpinu yfir götuna. [með yfirskriftinni "ísland lýðveldi"
17. júní 1944] Búðargluggar einnar verslunarinnar (Bræðurnir Kristjáns)
voru skreyttir með myndum og annari skreytingu, er sýndu: Þjóðveldið 930,
einveldistimabilið eftir 1262, Jón Sigurðsson forseta og gildistöku Lýðveldisins
17. júní 1944 á Þingvöllum. Þorpið allt og þorpsbúar voru að sjálfsögðu í besta
hátíðaskapi á þessum fyrsta degi lýðveldisins.
Hjónaefni: Valgerður Pálsdóttir frá Sunnuhvoli
trúlofaðist Hinrik Karlssyni í Reykjavík. Kristmundur Sigfússon á Eyrarbakka
trúlofaðist Ólöfu Ólafsdóttur frá Syðravelli í Gaulverjabæjarhreppi. Ingibjörg
Lúðvíksdóttir Norðdal læknis trúlofast Snorra Björnssyni Rvík. Andrés Hannesson
frá Litlu-Háeyri trúlofaðist Guðleifu Vigfúsdóttur frá Vestmannaeyjum. Þórdís
Guðjónsdóttir á Litlu-Háeyri trúlofast Ögmundi Kristofersyni frá Stóradal
V-Eyjafjallasveit. Ása Eiríksdóttir af Eyrarbakka trúlofast Rolf Johansen frá
Lillesand í Noregi. Ólöf Ólafsdóttir og
Kristmundur Sigfússon giftu sig. Páll Sigurðsson, Guðmundssonar á Eyrarbakka
gekk að eiga Ingigerði N. Þorsteinsdóttir og var þeirra bú í Rvík. Ingibjörg
Marelsdóttir, Einarshöfn giftist Friðþjófi Björnssyni Rvík.
Afmæli:
89 Guðrún Álfsdóttir Rvík, Jónssonar frá Nýjabæ.
85 Þorbjörg Jónsdóttir frá Strönd Eyrarbakka, bjó í Rvík.
75 Krístín Ísleifsdóttir á Stóra-Hrauni,
70 Kristín Jónsdóttir á Skúmstöðum, dóttir Jóns og Kristbjargar frá
Skúmstöðum. Gróa Gestsdóttir, Garðhúsum, Eyrarbakka varð einig sjötug þetta ár.
60 Guðbjörg Árnadóttir Rvík. Flutti ung af Bakkanum. Felix Guðmundsson,
flutti héðan ungur til Reykjavíkur. Hannes Magnússon vélstjóri á Venusi RE. [Magnúsar hafnsögumanns og kistusmiðs Ormssonar frá Skúmstöðum og Gróu Jónsdóttur í Gróubæ.]
50 Elín Kolbeinsdóttir,
Þorleifssonar á Stóru-Háeyri. Elín bjó á Hæringsstöðum. Ásgeir Sigurðsson frá
Gerðiskoti, Sandv.hr. síðar Eyrarbakka. Þorsteinssonar frá Flóagafli. Hann var
skipstjóri á Esjunni.
40 Guðlaugur Eggertsson.
Bornir til
grafar:
Þórey Hinriksdóttir (91) Einkofa. Elín Ólafsdóttir (88) Bjarghúsum. Valgerður Þorleifsdóttir (84) Einkofa. Ágústa Jónsdóttir (80) frá Garðbæ. Jón Sigurðsson (79) hafnsögumaður frá Melshúsum. Hann var fæddur að
Naustakoti á Eyrarbakka, sonur Sigurðar Teitssonar hafnsögumanns og Ólafar
Jónsdóttur af Óseyrarnesi. Fyrri kona Jóns var Guðrún Magnúsdóttir, bjargvætts
frá Sölkutóft og bjuggu þau í Túni. Síðari kona hans var Guðný Gísladóttir. Guðmundur Magnússon (66) að Kaldbak.
Hann var meðhjálpari í Eyrarbakkakirkju um skeið. Vestfirðingur að ætt. Steingrímur Jóhannsson Rvík. Bjarni Grímsson frá Óseyrarnesi, bjó síðast
í Rvík. Sesselja Sólveig Ásmundsdóttir (57) á Gamlahrauni. Hún lést af
slysförum. Maður hennar var Friðrik Sigurðsson.
Sandkorn:
U.M.F.E. Stendur fyrir leiksýningum í Fjölni á verkinu "Ævintýri á
Gönguför". Þá fékk félagið 1000 kr. styrk til að byggja íþróttavöll.
H.S.K. hyggst byggja íþróttavöll á Þjórsártúni.
Holsteinar til húsbygginga voru nú framleiddir á Eyrarbakka og að
Litla-Hrauni.
Jón Ólafsson sjómaður frá Eyrarbakka var einn fjölmargra gesta á Hótel
Íslandi, er það brann til kaldra kola.
Eyrbekkingurinn sr. Sigurgeir Sigurðsson var biskup Íslands um þessar
mundir. Hann messaði í "The People's Chirrch of Chicago fyrir um 1500 manns" er
voru í kirkjunni, en auk þess skiptu útvarpshlustendur þrem til fjórum
milljónum, þar sem ræðunni var útvarpað um fjölda útvarpsstöðva. Þá heimsótti
hann Los Angeles, en þar bjuggu allmargir íslendingar, sem og Eyrbekkingurinn
og æskufélagi Sigurgeirs, Skúli G Bjarnason. Heimsótti Sigurgeir einig kirkjur
og söfnuði í íslendingabyggðum í Winnipeg í þessari ameríkuferð.
Unglingaskólinn á Eyrarbakka efndi til skemtunar fyrir eldriborgara.
Skólastjóri var sr. Árelíus Níelsson. Hann stýrði einnig barnastúku á
Stokkseyri og vann ýmis störf fyrir stúkuna "Eyrarrós" á Eyrarbakka. Meðal
ritverka hans var saga barnaskólans á Eyrarbakka. sr. Árelíus var fæddur á
Flatey í Breiðarfirði.
Árnesingafélagið í Reykjavík gaf út ritsafnið "Árnesingasaga" en ritstjóri
þess var
Guðni Jónsson magister frá Gamlahrauni á Eyrarbakka og ritari
Árnsingafélagsins. Prentað var í Víkingsprenti, en eigandi þeirrar prentsmiðju,
var annar Eyrbekkingur, Ragnar Jónsson frá Mundakoti. Þriðji Eyrbekkingurinn, Lárus
Blöndal Guðmundsson, bóksali sá um dreifingu verksins. Formaður
Árnesingafélagsins var Guðjón Jónsson og Þórður Jónsson, frá Stokkseyri var
gjaldkeri þess.
Eyrbekkingurinn Guðjón Bjarnason múrari í Rvík. stofnaði
"Sólskínsdeildina". Sólskinsdeildin var stofnuð 1938 og einkum í þeim tilgangi
að syngja á sjúkrahúsum og voru upphaflega í henni 18 börn. Hafa þau nú sungið
samtals 136 sinnum í sjúkrahúsum. En auk þess hefur kórinn sungið alloft
opinberlega í Reykjavík og úti á landi sem og í Útvarpið.
Vestmannakóinn úr Vestmannaeyjum
heimsótti Eyrbekkinga og Stokkseyringa.
Á Alþingi var samþykkt að minka læknishérað Eyrarbakka, (Eyrarbakki & Stokkseyri)
og búa til nýtt læknishérað á Selfossi. Fram til þessa hafði Eyrarbakkalæknir
um 3000 skjólstæðinga í sínu umdæmi.
Héraðslæknir á Eyrarbakka var nú Bragi Ólafson frá Keflavík, en Lúðvik Nordal
fluttist að Selfossi.
"Goði" hestur Teits Eyjólfssonar á Eyrarbakka, var í öðru sæti í 300 metra
spretti á 24.1 sek á veðreiðum hestamannafélagsins Fáks.
Eldur kom upp í olíuportinu, en
brunaliðið á Eyrarbakka náði fljótt tökum á eldinum með sjódælingu.
Banaslys varð á Eyrarbakka sem bar þannig við þegar Sesselja Ásmundsdóttir
á Gamlahrauni var að kveikja upp í eldavél með olíu, að eldsprenging varð og brendist
Sesselja svo illa að hún hlaut bana af, en allt heimafólk var þá við heyskap.
Sigurður Heiðdal fv. forstjóri á Litlahrauni hefir gerst rithöfundur.
Þegar Goðafoss var skotinn í kaf af þýskum kafbát þegar skipið var á leið
heim frá Ameríku var það einum hásetanum til happs, Lofti Jóhannssyni kyndara frá
Eyrarbakka, að vera skilinn eftir í New York, vegna botlangabólgu.[ Árásin á Goðafoss var stærsti og einn
átakanlegasti atburðurinn, er Íslendingar urðu fyrir af völdum
styrjaldarinnar.]
Vigfús Guðmundsson frá Keldum vinnur að ritun bókarinnar "Saga Eyrarbakka" fyrra
bindi, 1000 blaðsíður og 100 myndir munu prýða ritið.
Úr
grendinni:
Stokkseyri 1944 íbúar þorpsins
477:
STOKKSEYRINGAR heima og heiman gengust fyrir Jónsmessumóti að Stokkseyri
þann 25. júni. Mótsstaðurinn, var við Knararósvita austan Stokkseyrar, en auk
þess sem þar fór fram, fór nokkur hluti mótsins fram í samkomuhúsinu "Gimli". [Ræður fluttu: Sturlaugur
Jónsson,stórkaupm., Hróbjartur Bjarnason, stórkaupm., Ásgeir Eiríksson, oddviti
Stokkseyringa, Kjartan Ólafsson, bæjarfulltrúi í Hafnarfirði, Helgi Sæmundsson,
blaðam., Þórður Jónsson, skrifstofumaður, Ingimundur Jónsson, kaupm., Guðmundur
Jónsson, skósmiður og Grímur Bjarnason, pípulagningameistari. Auk þessa flutti
Sigurður Ingimundarson frumort kvæði og Páll Ísólfsson, stjórnaði fjöldasöng.
Tveir ungir og áhugasamir Stokkseyringar í Reykjavík, þeir Agnar Hreinsson,
form. Skipstjóra- og stýrimannafjél. "Grótta" og Hróbjartur Bjarnason,
stórkaupm., höfðu forgöngu um kvikmyndun mótsins. Kvikmyndina tók Jón Sen.]
Bjarni Ingjaldsson sem var ættaður frá Stokkseyri, varð fyrir rafmagnsslysi
í Ljósafossstöð og beið bana. Hann var sagður 19 ára að aldri. [16 ára, f.1927]
Vélbáturinn Gísli Johnsen frá Vestmannaeyjum strandaði á fjörum við
Knarrarósvita.
Stokkseyringar koma sér upp aðstöðu til íþróttaiðkunar í félagsheimilinu,
með sturtum og gufubaði.
Taflfélög Stokkseyrar og Selfoss öttu kappskák. Unnu Stokkseyringar
verðlaunin, "Hrókinn" eftir Ríkharð Jónsson.
Héraðsþing H.S.K. var haldið að Stokkseyri.
Á Stokkseyri hafði um haustið verið æfður 20 manna karlakór. Var Theódór
Árnason fiðluleikari ráðinn til að hleypa honum af stokkunum.
Bornir voru til grafar á Stokkseyri 20 manns á árinu 1944, ellefu karlar og
níu konur.
Selfoss 1944, íbúar þorpsins
244:
SELFYSSINGAR vöknuðu upp við vondan draum Kl. 2 um nótt þann 6. september
1944, en þá hvolfdist Ölfusárbrú þegar annar aðalstrengur hennar slitnaði og
féllu við það tveir vörubílar í ána, hlaðnir varningi og tómum mjólkurbrúsum.
Báðir bílstjórarnir björguðust, en annar vöruflutningarbílinn hafði hinn í togi
sökum bilunar. (Guðlaugur Magnússon, frá
Selfossi sem var á X 14 í togi og Jón Guðmundsson frá Keldnaholti við
Stokkseyri, sem var á X 47 og bjargaðist hann með undraverðum hætti á varadekkinu) Við þetta brast vatnsveitulögn Selfossbúa sem
hékk neðan í brúnni. Brúin var hálfrar aldar gömul, einbreið hengibrú. [Um haustið 1890 kom allt brúarefnið, eða í
öllu falli allt það stærsta og þyngsta til Eyrarbakka, og var það flutt á
sleðum að brúarstæðinu. Guðmundur Ísleifsson á Háeyri flutti brúarefnið frá
Reykjavík til Eyrarbakka á vöruskipi sínu, en Tryggvi Gunnarson hafði
yfirumsjón með brúarframkvæmdinni. Eiginleg brúarsmíði hófst svo 15. júni 1891
og var brúin vígð 8. september það ár. Eftir hrun brúarinnar 6. september1944
var þegar hafist handa um viðgerð og var brúin aftur opnuð fyrir umferð 30.
september 1941. þá var hátíð að Selfossi og flaggað á hverri stöng, því nú var "Mjólkurvegurinn"
greiður.]
Á Selfossi hafði nú verið reist
myndarlegt samkomuhús, sem var allt í senn, kvikmyndahús, leikhús og veitingahús,
og auk þess ætlað fyrir aðrar alrnennar skemtanir og fundi. Yfirsmiður var Guðmundur
Eiríksson á Eyrarbakka.
Stjórn Selfossbíós hf. var svo skipuð: Egill Thorarensen, Sigtúnum (formaður),
Theodór Jónsson, Sveinn Valfells, Sigurður Óli Ólafsson og Grímur Thorarensen. Framkvæmdarstjóri
fyrirtækisins var Daníel Bergmann. Á sama tíma er hafin bygging fyrsta
barnaskólans á Selfossi (Sandvíkurskóli) ásamt íþróttasal. Þá voru uppi
hugmyndir um byggingu spítala í Selfossþorpi, byggingu nýrrar brúar yfir Ölfusá
og borun eftir heitu vatni við Laugardæli var þegar hafinn. Við Kaupfélag
Árnesinga störfuðu um 100 manns um þessar mundir, en þar stjórnaði
héraðshöfðingi Selfyssinga, Egill Thorarensen.
[ Það val alltítt að merkismenn
gengu fram fyrir skjöldu í áfengisbindidismálum, en Agli þótti það ekki nógu stórmannlegt
að berjast fyrir í sinni heimabyggð, svo hann bætti um betur og hvatti
Selfyssinga til að hætta tóbaksnotkun líka. (Stúka var
á Selfossi nýstofnuð, og hét Brúin, í höfuðið á stúku, sem þar var nokkrum árum
áður. Æðsti templar hennar var Björn Sigurbjörnsson, bankagjaldkeri, en umboðsmaður
var Ingólfur Þorsteinsson) .Egill
Thorarensen var um þessar mundir umsvifamesti athafnamaðurinn á Suðurlandi. Hann
sá nú snilldarleik á taflborði viðskiptanna sem eflt gæti veldi hans umtalsvert til lengri tíma. Tilkynnti
hann ríkisstjórninni er þá sat að K.Á væri albúið að afhenda ríkinu jörðina
Laugardæli í Hraungerðishreppi, ásamt hjáleigum, öllum húsum, áhöfn og
verkfærum, með því skilyrði að þar yrði látinn rísa upp bændaskóli Suðurlands
og að Kaupfélagið yrði skattfrjálst í næstu 15 ár.]
Kaupfélag Árnesinga hafði í hyggju að reisa búvélaverkstæði að Selfossi,
það fyrsta á landinu í samrekstri við hið stóra bifreiðaverkstæði sem félagið
rak.
Þorsteinn Guðmundsson var sá fyrsti
sem grafinn var í Selfosskirkjugarði og á eftir honum Þorvarður Guðmundsson frá
Litlu-Sandvík.
Selfoss varð sérstakt læknishérað
frá og með árinu 1944 og tók Lúðvík Nordal læknir á Eyrarbakka við því.
Forseti Íslands, Sveinn Björnsson heimsótti Selfoss, var hann ferjaður yfir
ána, enda var Ölfusárbrú hrunin.[Vatnavextir
hömluðu á tíðum ferjuflutningum yfir ána og reyndist þá ómögulegt að koma
mjólkinni til Reykjavíkur.]
Hveragerði 1944 íbúar
þorpsins 118:
HVERGERÐINGAR virkja nýjan hver sem upp kom við Reykjakot. 30 m langt 3"
rör var rekið niður í sjálfn hverinn með fallhamri, og síðan var borað innan úr
pípunni, og að þvi búnu kom gos, jafnvel enn kraftmeira en nokkuru sinni fyrr,
bæði gufa og vatn, sem lagði a.m.k,- upp í 60 m. hæð. Með þessari holu og fleirum var ætlunin að
hita upp gróðurhús og kanna möguleika á rafmagnsframleiðslu með gufuafli. [Í sambandi við tilraunir þær, sem gerðar
voru til þess að stöðva gosið, braust skyndilega fram nýr goshver í gróðurhúsi
einu, er stóð þar í nánd. Eyðilagðist húsið með öllu á skammri stundu og
ónýttist nærri alt, er þar var inni.] (Einhver hin fyrsta gufuborun, ef
ekki sú fyrsta hér á landi, var framkvæmd í Fagrahvammi í Hveragerði árið 1940,
en fleiri gufuaflsholur voru boraðar 1942. Því stýrði Hvergerðingurinn Sveinn
Steindórsson, fyrir rannsóknarráð rikisins. Hafði Sveinn þarna lokið við að
bora holur með nýrri aðferð, er hann mun hafa átt frumkvæðið að. Örlög Sveins
voru þau að brenna inni þegar Hótel Ísland í Reykjavík brann til kaldra kola
veturinn 1944.)
Fyrsti skólabíll landsmanna ekur daglega um sveitir Ölfusins og safnar
saman börnum til barnaskólanns í Hveragerði. Ullarþvottastöð og kvennaskóli
voru einig í Hveragerði.
Tíðin: Talsverðar skemmdir á kartöflugörðum á Eyrarbakka í vestan og norðvestan
stórviðri miðsumars.
Heimild: Alþýðubl. Dagsbrún, Eining,
Frjáls Verslun, Heimskringla, Lögberg, Morgunbl. Samvinnan, Tíminn, Tímarit
Verkfræðifélagsins. Útvarpstíðindi, Veðráttan, Vikan, Vísir.
20.01.2015 01:29
Bergsteinn kraftaskáld
Bergsteinn blindi Þorvaldsson var kallaður kraftaskáld, og heldur en ekki
þótti honum góður sopinn. Eitt sinn var það, að hann kom í búðina á Eyrarbakka
og bað kaupmanninn að gefa sér í staupinu. Kaupmaður tók því fjarri, því að
hann væri alveg brennivínslaus. Kvað hann andskotann mega eiga þann dropann, sem
hann ætti eftir af brennivíni. Ekki lagði Bergsteinn mikinn trúnað á það og
kvað vísu þessa við búðarborðið:
Eg krefst þess af þér,
sem kaupmaðurinn gaf þér,
þinn kölski og
fjandi
í ámuna farðu
óstjórnandi
og af henni
sviptu hverju bandi.
Brá þá svo við, að braka tók heldur óþyrmilega í brennivínstunnu kaupmanns, svo að við var búið að bresta mundu af henni öll bönd. Þorði kaupmaður þá ekki annað en gefa Bergsteini neðan í því og varð feginn að sleppa, áður en verra yrði úr.
Sagt er, að þau yrðu æfilok flökkuskáldsins Bergsteins blinda, að hann kvæði
sig sjálfur drukkinn í hel eftir boði annarra, og hafi hann þá verið æfa
gamall. En með vissu vita menn það um endalykt Bergsteins, að hann dó á Eyrarbakka
út úr drykkjuskap 17. júlí 1635, og þótti þá svo ískyggilegt um dauða hans, að hann
fékk ekki kirkjuleg, heldur var hann grafinn utan kirkjugarðs á Stokkseyri.
Getur Gísli biskup Oddsson þess í bréfabók sinni, að ekkja Bergsteins hafi "klagað
sárlega" fyrir sér, að maður sinn lægi utan garðs, og hafi "séra Oddur Stephánsson
helst gengist fyrir því, að hann skyldi ekki innan kirkjugarðs grafinn
vera".
(Eftir Jóni Þorkelssyni)
02.12.2014 20:15
Óveðrið 2014 og 1991
Mikið hvassviðri gekk yfir landið sunnan og vestanvert á sunnudagskvöldið,
30 nóvember sl. þegar djúp lægð fór norður með vesturströndinni. Á Eyrarbakka
fuku Þakplötur af húsum við sjávarkambinn, (Merkigil og Hlið), grindverk létu
undan sumstaðar. Á Stokkseyri féll jólatréð um koll þegar stag gaf sig.
Björgunarsveitin vann að forvörnum áður en veðrið brast á og sinnti útköllum á
meðan óveðrið var í sínum versta ham. Það gekk á með SA stormi um hádegi, en
dró fljótt úr þar til um kvöldmatarleytið að gerði SV hvell, en þá fór vindur
mest upp í 28 m/s og allt upp í 39 m/s í hviðum. Það tók svo að draga úr
veðrinu um miðnætti.
Þetta veður er talið eitt versta sem komið hefur síðan í sunnudagsveðrinu
3. febrúar 1991, en þá gekk fárviðri yfir landið með meiri veðurhæð en áður
hafði mælst hér á landi. Á Stórhöfða mældist þá 110 hnútar eða sem svarar 57
m/s, en slíkur vindhraði hafði ekki mælst þar síðan 1968. Í því veðri fauk
langbylgjumastur Ríkisútvarpsins á vatnsenda um koll. Á Eyrarbakka varð
talsvert tjón vegna foks, Þar fauk þak af gamalli hlöðu og hesthús í miðju
þorpinu eyðilagðist. Veðurhamurinn náði hámarki milli flóða þannig að aldrei
var nein hætta af sjávarflóðum. Ruslagámur tókst á loft en olli engum i skemmdum,
járnplötur losnuðu af húsum og ollu skemmdum. Viðbúnaður manna var annars
mikill og forðaði það miklu tjóni á húseignum. Á Stokkseyri fuku hesthús og
fjárhús. í Þorlákshöfn fauk þak af byggingu Meitilsins skemmum þar hjá og hluti
af þaki íbúðarhúss. Í Hveragerði varð gífurlegt tjón á gróðurhúsum. Turninn af
tívolíinu fauk að hluta. Stór hluti af þakinu á veitingasalnum Eden fauk. Á Selfossi
fuku járnplötur af húsum og rúður brotnuðu, og svona var það víðast hvar um
Suðvesturland.
25.11.2014 20:52
Sú var tíðin, 1943
Eyrbekkingar
blása til stórsóknar í atvinnusköpun!
Endurreisn útgerðar og sjósóknar standa fyrir dyrum. Eyrbekkingar stofna
hlutafélag til kaupa á vélbátum. Eyrarbakkahreppur og almennir þorpsbúar taka
höndum saman um hlutafjársöfnun og á haustmánuðum hafði þegar safnast 75 þús.
kr. í hlutafé. Markmiðið var að kaupa báta 15-26 tonn að stærð um leið og fært
þætti að styrjöldinni lokinni, og huga að sem bestri nýtingu sjávarafurða og
störfum sem við það kunna að skapast. Að undirbúningi þessa máls stóðu Magnús
Magnússon í Laufási, Vigfús Jónsson, Guðmundur Jónatan Guðmundsson, Jón
Guðjónsson og Jón Helgason. [Félagið sem
hér um ræðir var Óðinn h/f, en við það er "Óðinshús" kennt]
Verkalýðsbarátta: Báran á Eyrarbakka mótmælir ríkisstjórninni með svo hljóðandi tillögu: "Fundurinn mótmælir harðlega frumvarpi ríkisstjórnarinnar um dýrtíðarráðstafanir, þar sem í því felst stórfeld skerðing [20%] á kaupi launþega í landinu og skorar á alþingi að fella það." Samskonar mótmæli bárust frá V.l.f. Bjarma á Stokkseyri og "Snót" í Eyjum.
Flokkur verkamanna frá Eyrarbakka og Stokkseyri voru kallaðir til starfa í
Reykjavík við lagningu hitaveitunar þar.
Hjónaefni:
Trúlofun Ingibjörgu Jónsdóttur frá Hofi og Hjalta Þórðarsonar frá Reykjum á
Skeiðum. [Ingibjörg var dóttir Jóns b
Stefánssonar verslunarmanns í Merkigarði].
Eyrbekkingurinn Sigurður Ólafsson frá
Þorvaldseyri Eb, gekk að eiga Málfríði Matthíasdóttir frá Patreksfirði. Ólafur
Ólafsson frá Þorvaldseyri Eb, lögregluþjónn í Rvík og síðar húsasmíðameistari
giftist Guðbjörgu M Þórarinsdóttur [fyrri
kona].
Margrét Guðjónsdóttir frá Litlu-Háeyri og Ragnar Jónsson frá Árnanesi, Hornafirði
gengu í hjónaband. [Foreldrar Margrétar voru Guðjón Jónsson formaður á Litlu-Háeyri og
Jóhanna Jónsdóttir frá Minna-Núpi.]
Eggert Ólafsson frá Þorvaldseyri trúlofaðist Helgu Ólafsdóttur úr
Vestmannaeyjum.
Anna Sigríður Lúðvíksdóttir, læknis Norðdahl gafst Ólafi Tryggvasyni lækni.
Þau settust að á Breiðabólstað á Síðu.
Ólafur Magnússon [símaverkstjóri] trúlofaðist
Sigrúnu Runólfsdóttur frá Fáskrúðsfirði.
[ Magnúsar Árnasonar og
Sigurborgu Steingrímsdóttur]
Afmæli:
90 ára, Þórey Hinriksdóttir í Einkofa, en hún var ættuð frá Eyri í Kjós.
80 ára, Jón hómópati Ásgrímsson. Hann stundaði einkum smáskamtalækningar og
kartöflurækt á Eyrarbakka.
73. ára afmæli átti Jónína Guðmundsdóttir.
65 ára Þóra Jóhannsdóttir Jónssonar trésmiðs frá Eyrarbakka og Ingunnar
Einarsdóttur.
50 ára, Ólafur Bjarnason verkstjóri að Þorvaldseyri Eyrarbakka. [Ólafur var verkstjóri hjá Vegagerðinni.
Með konu sinni Jenny Jensdóttur átti hann 12 börn.] Guðjón Jónsson
vélstjóri og verkstjóri. [Hann starfaði
sem verkstjóri hjá síldarverksmiðju dr. Paul á Siglufirði.] Ásgeir
Guðmundsson prentari í Rvík. [ Guðmundar
Höskuldssonar bókbindara á Eb.]
Látnir: Eiríkur Árnason (88) b. frá Þórðarkoti. Guðrún
Guðmundsdóttir (84) frá Eyfakoti. Guðbjörg Pálsdóttir (74) Steinskoti. Sigurður
Erlendsson (73) frá Traðarhúsum Guðný J Jóhansdóttir (69) á Austurvelli. Kristín
Jónsdóttir (61) frá Merkigarði (Hofi). Sigurður Bjarni Ólafsson (18) frá
Þorvaldseyri. [Sonur Ólafs Bjarnasonar og
Jennyar Jensdóttur]
Fjarri heimahögum: Aðalsteinn Sigmundsson sem um áratug var
skólastjóri á Eyrarbakka og stofnandi U.M.F.E. féll útbyrðis af björgunarskipinu
"Sæbjörgu" í hauga sjó. Hann fékk hjartaslag, er hann reindi að bjarga sér á
sundi.
Sigurður Guðbrandsson frá Flóagafli. Hann féll milli skips og bryggju. Sigurður
var skipstjóri á "Skálafelli" frá Hafnafirði. Hann var sonur Guðbrands
Guðbrandssonar og Katrínar Einarsdóttur í Flóagafli, síðar Eyrarbakka.
Sigurjón Jónsson (54) skipstjóri, sonur Jóns Sigurðssonar í Túni og konu hans Guðrúnar Magnúsdóttur frá Sölkutóft. Sigurjón var síðast stýrimaður á varðskipinu "Ægi", en banamein hans var krabbamein.
Sandkorn:
Jónatan Jónsson 21. árs gamall Eyrbekkingur slapp með naumindum úr vélarúmi "Stíganda RE" þegar eldsprenging varð út frá steinolíugufu. Hann brendist illa á höndum og andliti.
Haraldur Guðmundsson á Háeyri stendur fyrir kolavinnslu í Tindafjalli á Skarðsströnd.
Vilborg Sæmundsdóttir tók við útsölu barnablaðsins
Æskunnar á Eyrarbakka og jók hún sölu blaðsins um 125% á fyrsta árinu.
Úrvals leikfimiflokki U.M.F.E. stjórnaði Sigríður Guðjónsdóttir.
Sigurður Guðmundsson í Breiðabliki taldi ráðlegast að hafa aðeins tvo
stjórnmálaflokka í landinu, einn til hægri og hinn til vinstri.
Uppfinningamaðurinn Hjörtur Thordarson og einn efnaðasti íslendingurinn vestanhafs
var giftur Júlíönnu Hinriksdóttur frá Eyrarbakka.
Tveir Eyrbekkingar á Þjóðhátíð í Vestmannaeyjum drukku af hinum eitraða
tréspíra sem vélbátur þar bar á land, en fjöldi manna í Eyjum lést af völdum
drykkjarins. Annar Eyrbekkingurinn veiktist, en hinn kenndi sér ekki meins.
Guðmundur Daníelsson ræðst til kennarastarfa við barnaskólann á Eyrarbakka.
Félagar úr U.M.F.E. hófu að æfa leikritið "Ævintýri á Gönguför".
Jónsmessuhátíðin nr.3 var haldin 26. og 27. júní 1943 fyrir forgöngu
Eyrbekkingafélagsins.
Vélbátaferðir milli Vestmannaeyja, Stokkseyrar og Eyrarbakka voru farnar
þetta sumar.
Þorpsbúar voru um 580 manns 1943.
Finnur Jónsson listmálari leitaðist við að fanga fegurðina á Eyrarbakka.
Pétur Gíslason veðurathugunarmaður á Eyrarbakka hóf sendingar veðurskeyta
tvisvar á dag.
[ Áður voru veðurskýrslur
sendar nánaðarlega.]
Pétur Pétursson þulur í útvarpinu var fæddur á Eyrarbakka, Péturs
Guðmundssonar barnakennara og Elísabetar Jónssdóttur, en hún fluttist til
Reykjavíkur með sín 11 börn eftir fráfall hans.
Úr grendinni:
Tveir Sunnlendingar létust úr fossforeitrun, Verslunarmaður hjá KÁ á Selfossi [Þorsteinn Guðmundsson] og ung stúlka [Lilja Sveinsdóttir] frá Ósabakka á Skeiðum. Talið var fullvíst að eitrunin stafaði af tilteknu rottueitri í túbum sem seldar voru í verslunum sunnanlands m.a. á Eyrarbakka og Selfossi. [Lúðvík Norðdahl héraðslæknir taldi að hver 90 gr. nægði til að drepa 50 manns. Hver túpa innihélt 37gr. af fossfór]
Hressingarhæli fyrir drykkjumenn var formlega tekið í notkun á Kumbaravogi við Stokkseyri.Frá Stokkseyri gengu 6 þilfarsbátar 1942 og 1943, gerðu út á reknet og öfluðu allmikla síld. Áhugamenn um gistihús á Stokkseyri [Pétur Daníelsson, Páll Guðjónsson og Jón Magnússon.] stofna þar til reksturs hótels í nýreistu 8 herb, húsi "Hótel Stokkseyri" með 100 manna veitngasal [Nú félagsheimilið Gimli]. Axel Björnsson var ráðinn hótelstjóri. Siglingar milli lands og Eyja voru nú aðalega frá Stokkseyri yfir sumarið, en einnig einhverjar frá Eyrarbakka. [ Um 4000 manns fóru milli lands og Eyja þetta sumar á litlum bátum] Stokkseyringafélagið var stofnað í Reykjavík og voru stofnendur vestan heiðar 176. Formaður var Sturlaugur Jónsson. Í Tryggvagarði á Selfossi voru nú komnar 5000 plöntur. Gufuketill sprakk í Mjólkurbúi Flóamanna og einn danskur maður skaðbrendist [Malling Andreasen var kyndari í M.B.F og var honum tjaslað saman af hersetulæknum]. Ölfusárbrú liggur undir skemdum sökum umferðarþunga og uppistöðuteinar slitnað. Þegar er farið að huga að hönnun nýrrar brúar. Egill Thorarensen var ókrýndur konungur Selfyssinga, að mati heimamanna. Kaupfélagstjóri var hann og útgerðarstjóri, sem og pólitískur leiðtogi. Nú bætti hann enn einni rós í hnappagatið, með því að hefja bíórekstur á Selfossi. Kaupfélagið undir hans stjórn, rak útibú á Eyrarbakka og Stokkseyri, verslun, saumastofu, bifreiðaverkstæði og íshús á Selfossi, ásamt útgerð í Þorlákshöfn.
Tíðin: Hellisheiði var ófær um tíma í byrjun árs, en fært var um Þingvallaveg til Reykjavíkur. Umhleypingar og hríðarveður síðari hluta febrúar með snjóþyngslum, en veður fór batnandi um miðjan mars. Vorið var kalt og umhleypingasamt. Kartöfluuppskera var góð þetta árið. Úrkomusamt haust og umhleypingar fram á vetur.
Heimild: Alþýðubl. Eining, Fálkinn, Jörð, Morgunbl, Útvarpstíðindi, Veðráttan, Vísir, Þjóðviljinn, Ægir.
21.11.2014 17:14
Annáll drukknaðra í Ölfusá
1508, eða nálægt
því ári, eftir messu við krossinn í Kallaðarnesi var ferjubáturinn, teinæringur
ofhlaðin fólki og sökk með öllu. Um 40 manns druknuðu. Á meðal þeirra var
sr.Böðvar Jónsson að Görðum á Álftanesi.
1516, drukna í
einu 5 menn í Ölfusá við Arnarbæli.
1521, eða síðar á
dögum Ögmundar biskups drukna í einu 5 menn á Fossferju.
1542, sigldu menn
úr Þorlákshöfn fyrir Óseyri hlöðnu skipi, mjöli og skreið að Hrauni í Ölfusi.
Kom til áfloga svo skipinu hvolfdi og með 11 menn er druknuðu allir. Var þar á
meðal Hrafn prestur Ölfusinga.
1571, Erlendur
Erlendsson í Kallaðarnesi druknar á ferjuleið að Arnarbæli.
1584, Jón
Sigurðsson í Kallaðarnesi drukknar á ferjustaðnum með mönnum sínum. Þá druknuð
3 feðgar á Fossferju í Flóa (Selfossi). Fluttu þeir eitt naut og klofnaði
skipið.
1625, Sigurður
Árnason í Ölfusi druknar í Ölfusá.
1627, drukna 10
menn á Kotferju í Ölfusá. [Mesta
ferjuslys á íslandi]
1645, drukna af
veikum ís á Ölfusá, Jón Halldórsson ráðsm. í Skálholti ásamt mági sínum og
Böðvari Steinþórssyni nema í Skálholti.
1654, druknar
Gísli Jónsson aðstoðarprestur í Arnarbæli í svokölluðu "díki" með undarlegum
atburðum.
1657. Skip Kotferju sökk fyrir ofhleðslu og
druknuðu 3 en 1 komst af.
1660, druknar
Hákon Bjarnason í ánni við Þorleifslæk í Ölfusi. Fór á hestbak úr bát og sukku
báðir.
1678. Einar
Klemensson druknar í Þorleifslæk við Ölfusá.
1686. Maður
druknar af ís skamt frá Arnarbæli.
1687. Piltur 8
ára Jón Oddsson prests í Arnarbæli druknar í Ölfusá af ís er hann ráfaði á
eftir föður sínum er fór ríðandi.
1693. Maður
druknar í Ölfusá, en sá hét Erlendur Filippusson.
1697. Menn ætluðu
að tvímenna hest á ísi yfir Ölfusá. Féll sá aftari af og niður um ísinn og
druknaði.
1704. Tveir
hrísmenn úr Öndverðanesskógi fórust með bát sínum á Ölfusá.
1709. Karl og
tvær konur ungar úr Kallaðarnessókn vildu til kirkju í Laugardælum. Gengu þau
upp Ölfusá á ís sem féll undan og druknuðu þau.
1725. Maður vildi
ríða eftir eggjum út í hólma í Ölfusá við Langholt og druknaði hann.
1734. Tveir menn
drukna í Ölfusá.
1744. Árni próf.
Þorleifsson í Arnarbæli féll af baki í læk í Ölfusi og druknar.
1750 eða þar um
bil, druknar í Ölfusá strokufangi úr járnum á stolnum hesti.
1793. Einar
Brynjólfsson sýslumanns druknar í Hólmsós í Ölfusi.
1800. Í Óseyrarnesi
sökk skip af ofhleðslu og druknuðu 7 manns, aðalega Skaptfellingar í
kaupstaðarferð. Þar á meðal var Snorri Ögmundsson ferjumaður í Nesi. 4 mönnum
var bjargað.
Í Óseyri Óms- við
-kvon
áin tók sjö manna
líf.
Markús prestur
Sigurðsson
sínu hélt, en
missti víf.
1820, druknar
farandkona í Ölfusá.
1831. Maður frá
Oddgeirshólum ferst í Ölfusá.
1842. Hannes frá
Sandvík druknar í Ölfusá.
1844. Bát með 5
mönnum hvolfdi við hólma í Ölfusá nærri Ármóti í Flóa. Druknuðu tveir, en einn
bjargaði sér á undarlegu sundi. Tveir héldu dauðahaldi í grjótnibbur og var
þeim bjargað.
1853. Ferjubát er
flutti kú og 3 menn hvolfti í Ölfusá er kýrin braust um. Druknuðu þar sr. Gísli
Jónsson í Kálfhaga og Guðni Símonarsson hreppstjóra í Laugardælum. Þriðji maður
komst á kjöl og var bjargað.
1858. Sigurður
frá Litlabæ á Álftarnesi var ferjaður yfir Ölfusá með Óseyrarnesferju ásamt
kindum og tveim hundum. Ferðinni var heitið austur í Hraunshverfi. Hundarnir báðir og kindur fundust síðar reknar
upp úr ánni. Er talið að hann hafi rekið féð um flæðileirurnar og talið að
maðurinn hafi tínst þar.
1869. Runólfur
Runólfsson vegaverkstjóri í Reykjavík hafði sótt verkalaun sín og undirmanna til
sýslumanns út á Eyrarbakka. Hann ætlaði svo aftur yfir Ölfusá við
Laugardælaferju. Reið hann gæðing, ölvaður og lagði út á ána á hestinum. Fórst
þar bæði maður og hestur. 9 mánuðum síðar fanst lík hans rekið við Óseyrarnes
og með því peningar allir.
1873. sr.
Guðmundur E Johnsen í Arnarbæli skírði barn í Hraunshól, [Eyleif, son Ólafs Eyjólfssonar og Guðrúnar Hermannsdóttur.] Jón
Halldórsson á Hrauni fylgdi presti heim og fóru ríðandi á veikum ís og hurfu
báðir um vök á áni vestan við Arnarbæli.
1877. Gamall
maður bilaður á geði fórst í Ölfusá af ísi.
1887. Arnbjörg
Magnúsdóttir frá Tannastöðum fanst örend í ánni. Hafði verið veik á geði.
1890. Maður er
sundreið Ölfusá til að sækja ferju, druknaði í áni.
1891. Við smíði
Ölfusárbrúar druknaði þar maður enskur af slysförum.[ Arthur
Wedgwood
Jacksons]
1895 Páll Pálsson
vinnupiltur á Kotströnd hélt heimleiðis frá Kirkjuferju eftir erindi þar.
Villtist út á ána í frosti og byl. Tapaði hestum sínum niður um ísin og vöknaði
svo að sjálfur fraus í hel á ísnum. Á sama ári fyrirfór sér í Ölfusá, Sigríður
Þorðvarðstóttir á Egilstöðum í Ölfusi.
1917. Filippus
Gíslason á Stekkum druknar í Ölfusá við laxavitjun.
1919. Helgi
Ólafsson prests Helgasonar á Stóra-Hrauni var á austurleið í brúðkaup systur
sinnar. Lík hans fanst og hesturinn dauður í sandbleytu (við Hólmsós).
1922. Tómas
Stefáns skrifstofustjóri við Landsímann í Reykjavík, var að klifra upp
vírstrengi Ölfusárbrúar, en féll í ána
og druknaði.
1933. Maður frá
Oddgeirshólum fórst í Ölfusá.
1942. Baldvin
Lárusson bílstjóri steyptist í ána af Ölfusárbrú og druknaði. Sama ár druknar
setuliðsmaður í áni. [Er nú komið fullt 100 manna er sögur fara af að farist
hafa í eða við ána.]
1944. (Þegar
Ölfusárbrú brast, féll mjólkurbíll með henni í ána, en bílstjórinn bjargaðist á
varadekkinu.)
1947. ( Sjómaður,
Reykjalín Valdimarsson á togaranum Kára synti yfir Ölfusá undan Kaldaðarnesi.
Hann komst heill yfir á 20 mínútum.)
1963. Lárus
Gíslason á Stekkum druknar í Ölfusá við laxveiðar. Hann var ósyndur.
1964. Gísli
Jóhannsson skrifstofustjóri sídarútvegsnefndar druknar í Ölfusá við stangveiði
á Kaldaðarnesengjum ("Straumnesi").
1975. Maður
talinn hafa fallið í Ölfusá og druknað. Lík Hallgríms G Guðbjörnssonar fannst
þar árið eftir.
1976. Ungur maður
vatt sér út á brúarstengi Ölfusárbrúar og féll í ána og druknaði. [Þórarinn Gestson frá Forsæti II]
1979. Kajak
hvolfdi í Ölfusá og ræðarinn [Rúnar
Jóhannsson úr Hafnafirði] druknaði.
1984. Maður féll
í ána við Ölfusárbrú og druknaði. [Hilmar
Grétar Hilmarsson]
1986. (Barn féll
í Ölfusá, en annar drengur bjargaði honum).
1989. (Litlu
munaði að bifreið lenti í ánni eftir að hafa ekið á ljósastaur.)
1990. Bifreið var
ekið út í Ölfusá og druknuðu tveir ungir menn [Örn Arnarson frá Selfossi ásamt félaga sínum Þórði M Þórðarsyni].
Tvær ungar konur er í bílnum voru björguðust.
1992 (3ja ára
barn féll í Ölfusá, en var bjargað af íbúa í grendinni)
1996. Kona fannst
látinn í Ölfusá við Kirkjuferju. [Agnes
Eiríksdóttir] Sama ár óð ölvaður maður út í Ölfusá við brúnna, en bjargaði
sér sjálfur á land.
2000. Guðjón Ingi
Magnússon, ungur maður frá Selfossi féll í Ölfusá og druknaði.
2007. (Bíll
hafnaði út í Ölfusá í mikill hálku. Björgunarsveit bjargaði ökumanninum.)
2014. Maður úr
Þorlákshöfn steypti sér í ána af Óseyrarbrú og druknaði. Maður ók bíl sínum í
ána við Ölfusárbrú. Fanst hann heill á húfi daginn eftir.
Þessi skrá er ekki tæmandi yfir alla
þá sem horfið hafa í Ölfusá. Þess hefur ekki altaf verið getið í heimildum, eða
heimildir ekki fundist.
12.10.2014 23:01
Sú var tíðin, 1942
Íbúar Eyrarbakka, Stokkseyrar og Selfoss voru samtals 1.500 talsins. [Á Eyrarbakka voru í byrjun árs 1942, 585
íbúar og á Stokkseyri 478.] Oddvitar þessara sveitarfélaga óskuðu eftir því
sameiginlega að fá afmagn frá Sogsvirkjun, nú þegar í bígerð var að stækka
hana. Framkvæmd þessi átti að kosta um 900 þúsund og var sett á dagskrá. Kaupfélag
Árnesinga opnaði útibú á Eyrarbakka og annað á Stokkseyri
Pólitíkin á Bakkanum:
Hreppsnefndarmaður
handtekinn fyrir blaðaskrif.
Sveitastjórnarkosningar fóru fram 25. janúar 1942. Á kjörskrá voru 395 og
kjörsókn 77%.
Í framboði fyrir Alþýðuflokkinn [Í
bandalagi við K.F.] á Eyrarbakka voru: Vigfús Jónsson, Bjarni Eggertsson,
Gunnar Benediktsson, Jón Guðjónsson, Ólafur Bjarnason og Kristján Guðmundsson.
Hinir þrír fyrst töldu fengu sæti í hreppsnefnd. Sjálfstæðisflokkurinn fékk
einnig þrjá menn kjörna og Framsókn 1 mann sem var Teitur Eyjólfsson, hinn nýji
húsbóndi á Litla-Hrauni, og formaður framsóknarfélagsins. [Begsveinn Sveinsson sem lengi var fremstur í flokki, var nú feldur].
Á Stokkseyri unnu Sjálfstæðismenn meirihluta.
Það bar til tíðinda á fyrsta hreppsnefndarfundinum á Eyrarbakka þann 27.
janúar að kjósa átti oddvita. Til fundarins boðaði Bjarni Eggertsson
aldursforseti þeirra sem kosnir voru, og mælti fyrir oddvitakosningu. Teitur
Eyjólfsson hafði þá nýverið gert bandalag við Sjálfstæðismenn og gerði hann
kröfu um að sýslumaður yrði beðinn um að skipa í oddvitasætið, Sigurð
Kristjánsson kaupmann, en hann var leitogi sjálfstæðismanna. Alþýðuflokkurinn
sem hafði fengið meirihluta greiddra atkvæða héldu fast við sinn keip, enda
ólöglegt talið að hið opinbera hlutaðist til um oddvitakjör, nema ef hreppur
hafi misst fjárhagslegt sjálfstæði. Teitur og sjálfstæðismenn gengu þá
skindilega af fundinum, sem þá varð ekki ályktunarfær. [Hitt var annað mál að kjörnir hreppsnefndarmenn höfðu fæstir næga þekkingu
eða færni til að gegna oddvitaembættinu.] Um kvöldið var Gunnar
Benediktsson hreppsnefndarmaður og leiðtogi kommúnista á Eyrarbakka tekinn
fastur og hann látinn taka út dóm fyrir blaðaskrif um fisksölusamninginn við
breta. Gunnar fékk að sitja í "Tugthúsinu" í 15 daga. [Gunnar var ritstjóri fyrir "Nýtt Dagblað", en áður fyrir "Nýi Tíminn".
Þegar Gunnar losnar gefur hann nokkrum fyrrverandi föngum gott rými í blaðinu
til að skrifa um réttvísina og aðbúnað fanga á Litla-Hrauni. Gunnar sat sem
varamaður á Alþingi um nokkurn tíma árið 1945.] Um haustið ákvað Gunnar að
sækja um inngöngu í Kaupfélagið (Kaupfélag Árnesinga) og er samþykktur af
útibústjóra verslunarinnar hér. [Kaupfélagið
hafði þá um vorið opnað útibú á Bakkanum] Þá brá svo við að Egill kaupfélagsstjóri
í Sigtúnum bannaði honum inngöngu í félagið.
Framsóknarballið var haldið 28. febrúar sem hófst með kaffisamsæti og
kvikmyndasýningu í Fjölni.
Hernaðarbrölt: Bandaríkjaher var að taka við af Breska hernámsliðinu, en breski flugherinn hélt enn um sinn flugvellinum á Kaldaðarnesi og herskálum þar og að Selfossi. Í riti flughersins á Íslandi "The White Falcon" er sjóflugvélum bandamanna heimilt að lenda á Eyrarbakka, Þingvallavatni og Vatnajökli. Fyrir kom að breskar flugvélar komust í neyð hér við ströndina, en Eyrbekkskir sjómenn voru þá ávallt boðnir og búnir að koma þeim til aðstoðar. Verkamenn af Eyrarbakka og Stokkseyri störfuðu allflestir fyrir setuliðið. Setuliðsmenn í Kaldaðarnesi voru aðalega vopnaðir rifflum og vélbyssum. Var æfingasvæði þeirra austur af Kaldaðarnesi og út með Ölfusá. Á Sandskeiði t.d. voru að auki fallbyssur í notkun. Mýrarnar og Ölfusá sunnan Kaldaðarnes var yfirlýst hættusvæði. Setuliðsmönnum var yfirleitt meinaður aðgangur að skemtunum og dansleikjum til að komast hjá árekstrum, en kvennaskortur var alger í herbúðum setuliðsins. Hreppsnefnd Eyrarbakka hét setuliðinu fulla samvinnu íbúanna í þáttöku loftvarnaæfinga. Íbúarnir áttu að slökkva öll ljós í híbýlum sínum þegar æfing fór fram.
Útgerð: Einn Bakkabátur gerði út frá Sandgerði samkvæmt venju.
Slys: Barn varð fyrir bíl er kom ofan af Selfossi. Farþegi í bifreiðinni var læknir sem hafði verið að koma úr vitjun, og gerði hann að sárum drengsins, sem þó lést nokkru síðar af höfuðáverkum. Drengurinn hét Böðvar Bergsson [Ingibergsson] 11 ára, afabarn Böðvars Friðrikssonar í Einarshöfn. Tveir menn druknuðu í Ölfusá, annar um sumarið, setuliðsmaður, en hinn íslendingur sem féll af Ölfusárbrú skömmu fyrir jól.
Eldur var laus í hlöðu og gripahúsi að Litla-Hrauni. Flugmaður breska flughersins var eldsins var og kallaði á slökkvilið flughersins í Kaldaðarnesi sem kom fljótt á staðinn, ásamt slökkvuliði Eyrarbakka. Í sameiningu tókst þeim fljótt að ráða niðurlögum eldsins. [Talið var að geggjaður maður hafi borið eld að húsunum.]
Hjónaefni: Lilja Þórarinsdóttir af Eyrarbakka & Ólafur Guðlaugsson trúlofast. Anna Lúðvíksdóttir af Eyrarbakka & Ólafur Tryggvason frá Víðivöllum. Þórunn Kjartansdóttir af Eyrarbakka & Lárus Blöndal Guðmundsson verslunarstjóri giftast. Steinfríður Matthildur Thomassen & Guðjón Sigfússon af Eyrarbakka. Sigurður Friðriksson skipstjóri gekk að eiga Elínborgu Þ Þórðardóttur frá Rvík.
Gullbrúðkaup áttu Ingibjörg Þorkelssdóttir og Sigurður Þorsteinsson. Þau
bjuggu í Rvík.
Afmæli:
85 ára: Einar Jónsson frá Grund Eyrarb. b.s. Rvík. [f.v. b. á Álfst. Skeiðum.]
80 ára Jóhann Gíslason frá Steinskoti, fiskmatsmaður Rvík.
Einar Jónsson frá
Prestshúsi Eb. b.s. Rvík.
Ragnhildur Sveinsdóttir, á
Þorvaldseyri. b.s. Rvík.
75 ára: Guðrún Gísladóttir frá Einashöfn, b.s. Reykjavík.
70 ára: Elín Pálsdóttir frá Nýjabæ Eyrarbakka.
60 ára: Haraldur Blöndal, er rak um hríð ljósmyndastofu á Bakkanum.
50 ára: Magnús Oddson símstöðvastjóri á Eyrarbakka.
Látnir: Sigurbjörg Hansdóttir (83) frá Sauðahúsum. Maður hennar var Aðalsteinn Jónsson. Eiríkur Gíslason (72) húsasmíðameistari í Gunnarshólma. Hans kona var Guðrún Ásmundsdóttir. Jónína Hannesdóttir (46) frá Sölkutóft, kona Jóhanns Loftssonar. Vigfús Halldórsson (85) frá Litlu-Háeyri. Böðvar Jónatan Ingibergsson (11). Drengur, Foreldrar hans voru Krístín Jónsdóttir og Gísli Jónsson á Kirkjuhvoli. Hallbjörg Ásdís Guðfinnsdóttir og Sesselíu Jónasar á Borg. Jóna Pálsdóttir frá Skúmstöðum. Kristín Jónsdóttir (0) frá Selfossi.
Fjarri heimahögum: Guðmundur Á Vívatsson, (f. á Eb. 1879) póstafgreiðslumaður á Svold N-Dakota, en þangað flutti hann með foreldrum sínum árið1883. Hans Bogöe Thorgrímssen (88) í Grand Forks N-Dakota. [Hans var sonur Guðmundar Thorgrímssen verslunarstjóra á Eyrarbakka. Hans flutti vestur um haf sumarið 1872. Hann átti frumkvæðið að stofnun Hins Evang.-lúterska kirkjufélags íslendinga I Vesturheimi með því að kveðja til undirbúningsfundar að Mountain, N.-Dak., I janúa r 1885. ] Ásta Hallgrímson, (85) [Guðmundsdóttir Thorgrímsen, yngsta barn. Hún var gift Tómasi Hallgrímssyni læknaskólakennara.] Guðmundur S Guðmundsson forstj. Hampiðjunar. Hann var frá Gamla-Hrauni, Þorkellssonar af Mundakoti. Gunnar Hjörleifsson (49), sjómaður á togaranum "Sviða" og lét lífið á hafinu er togarinn fórst. kona hans var Björg Björgúlfsdóttir, einig af Bakkanum. Guðlaug Aronsdóttir (75) frá Merkigarði. Hennar maður var Guðbrandur Guðbrandsson verkamaður. Skúli Gíslason (32) lyfjafræðingur. Hann var sonur sr. Gísla Skúlasonar prests á Eyrarbakka. Hann varð undir breskri herflutningabifreið á leið til vinnu sinnar og lést skömmu síðar. sr. Gísli Skúlason prófastur og prestur á Stóra-Hrauni Eyrarbakka.[ sr. Gísli var vígður til Stokkseyrarprestakalls 2. júlí 1905] Kona hans var Kristín Ísleifsdóttir, ættuð frá Selalæk á Rángárvöllum. Jóhann Friðriksson form. frá Gamla-Hrauni, með línuveiðaranum "Sæborg" frá Hrísey.
Sandkorn: Eyrbekkingurinn Helgi Guðmundsson var varaformaður verkamannafélagsins Dagsbrúnar í Reykjavík. Foreldrar hans voru Guðmundur Felix og Guðný Jónsdóttir. Eyrbekkingurinn Elías Þorsteinsson var forstjóri hraðfrystihúsins Jökuls í Keflavík. Foreldrar hans voru Þorsteinn Þorsteinsson kaupmaður og Margrét Jónsdóttir. Guðmundur Ásbjörnsson frá Brennu sat í bæjarstjórn Reykjavíkur. Eyrbekkingafélagið hélt sinn aðalfund og voru kosnir í stjórn: Formaður, Aron Guðbrandsson, Varaformaður, Lárus Blöndal Guðmundsson. Félagið taldi um 400 manns. Eldspítur varð að spara, þar sem þær hafa verið skamtaðar í verslanir. Á Eyrarbakka kyntist Ásgrímur Jónsson listmálari fjallanna, hafinu í fyrsta sinn. Leikverk Menntaskólans "Spanskflugan" var sýnd hér við góðar undirtektir, eða svo góðar að leikendur urðu að hafa aukasýningu kl 1 um nóttina. Svo hörmulega vildi til áður en leikhópurinn kom hingað austur að einn leikarinn gleimdi gerfiskegginu sínu heima. Var úr því bætt með því að klippa lokk af kvenmannshári og líma fyrir skegg. Magnús Oddson símstöðvastjóri, settur póstafgreiðslumaður á Eyrarbakka. Þingstúka Árnessýslu stofnsett á Eyrarbakka er Kristinn Stefánsson stóð fyrir. Jón Axel Pétursson frá Eyrarbakka er hafnsögumaður í Reykjavík og í framboði fyrir Alþýðuflokkinn þar í bæ. Teiknisýning, fríhendisteikningar iðnema í Iðnskólanum á Eyrarbakka þóttu bera af öðrum iðnskólateikningum. Ólafur Tryggvason hét maður er gerðist aðstoðarlæknir í Eyrarbakkahéraði. U.M.F.E hélt harmonikkuball. Var sérstaklega tekið fram í auglýsingu að dansleikurinn væri "aðeins fyrir Íslendinga". [ss. enskir /amerískir dátar voru ekki á gestalista] Stuttu síðar bauð Kvenfélagið upp á dansleik, án þessara skilyrða. Verkamannafélagið Báran hélt sína árshátíð með dansi og söng. Alfreð Andresson song gamanvísur með undirleik Sigfúsar Haldórssonar og Kling, Kling, kvartettinn söng nokkur lög.
Úr grendinni: Nýbýlið Kumbaravogur verður sumardvalarheimili fyrir börn, en Umdæmisstúka nr.1 keypti. Mörg tundurdufl reka á fjörur í Skaptafellssýslum. Hótel Þrastalundur brann til kaldra kola, en þar höfðu liðsforingjar breska setuliðsins fundið sér hvíldaraðstöðu. Vat þvarr skindilega í Ölfusá og varð hún mjög vatnslítil um stundarsakir þann 11. nóvember. Hafði þetta komið fyrir síðast 1929. Skógræktarfélag Árnesinga kemur upp trjáreití svonefndum Tryggvagarði.
Tíðin: Eitt mesta fárviðri gekk yfir Suðvesturland þann 15. janúar 1942, en skemdir urðu óverulegar, en einn símastaur féll milli Eyrarbakka og Selfoss, annars var tíðin að mestu mild fram í vetrarlok. Með vorinu varð tíðin óstöðug og lægðagangur fyrir sunnan land. Vorspretta var léleg vegna kulda og þurka. Óhagstætt veður um sauðburð. Grasspretta rýr fram í júní. Haustuppskera var rír, afli tregur og heyfengur lítill. Innmatur úr lambi var seldur á 15 kr. þetta haust og þótti dýrt. Rigningasamt í vetrar byrjun og sjaldan gaf á sjó. Hélst vætutíðin fram á veturinn.
Heimild: Alþýðubl. Hagtíðindi, Læknabl. Lögberg, Nýtt Dagblað, Nýi Tíminn, Póst & Símatíðindi, Skólablaðið [Menntaskólans] Tíminn, Tímarit Iðnaðarmanna,Verkamaðurinn, Veðráttan, Vísir, Þjóðviljinn.
08.10.2014 22:23
Gosmistur frá Holuhrauni

09.09.2014 22:57
Sú var tíðin 1941
Í byrjun 1941 töldust íbúar Eyrarbakka 603 og var fjölgun nokkur frá fyrra ári. Merkilegt félag var stofnað á árinu, en það var Eyrbekkingafélagið í Reykjavík sem stóð að margskonar menningarmálum á Eyrarbakka, svo sem Jónsmessuhátíð sem var haldin á Eyrarbakka 28-29 júní og voru sætaferðir frá Reykjavík á þessa fyrstu miðsumarhátíð Eyrbekkinga. Var hátíðinn sett á laugardagskvöldi kl. 19 og stóð til kl. 19 á sunnudagskvöld. Sjúkrasamlag hafði verið stofnað á Eyrarbakka fyrir ári og hafði nú sannað gildi sitt. Hugmyndir voru uppi umstofnun Sjóminjasafns á Eyrarbakka sem Eyrbekkingafélagið hugðist standa að. Ætlunin var að reisa sjóbúð og smíða eftirgerð af áraskipi.
Fyrsta Jónsmessuhátíðin á Eyrarbakka haldin 1941: Fyrir hátíðinni stóð Eyrbekkingafélagið í Reykjavík og "Jónsmessunefndin" á Eyrarbakka. Eina skilyrðið til að fá aðgöngumiða að hátíðinni var að viðkomandi væri Eyrbekkingur í húð og hár. Þáttakan á átíðinni var gífurlega mikil, en 200 "Eyrbekkingar" komu t.d. frá Reykjavík. Lögreglumenn, einig úr Reykjavík sáu til þess að allt færi fram með friði og spekt. Við Vesturbúðina var komið upp stóru hátíðarsviði sem tjaldað var yfir. "Eyrabakkaóðurinn" er samið hafði Maríus Ólafsson, var sunginn af mikilli innlifun og síðan var héraðssöngur Árnesinga kyrjaður, er samið hafði Aron Guðbrandsson, en síðan tók kvartett úr Reykjavík við boltanum og margir fleiri listamenn stigu á stokk. Gjallarhornum, eða hátölurum hafði verið komið fyrir svo víða heyrðist. Dansleikur var þar næst haldinn í Fjölni, stanslaust þar til sól reis á ný. Húsrúm í Fjölni leifði ekki allann fjöldann sem dansleikinn sótti, svo fjöldi fólks dansaði eftir músikkinni á götu úti. Á sunnudag var haldin messa í kirkjunni þar sem predikuðu sr. Gísli Skúlason og Eiríkur Eiríksson.
Vekalýðsmál: Bestu kjarasamningar sem gerðir hafa verið, laun hækkuðu um 80% hjá Bárunni.
Strax um áramótin '40/'41 gerði Vlf. Báran á Eyrarbakka nýjan kjarasamning við Eyrarbakkahrepp [Undirritaður 26.12.1940]. Var þessi verkamannasamningur sá besti sem gerður hafði verið á landinu fram til þessa. Laun hækkuðu úr kr. 1,23 upp í kr. 1,56 ásamt fullri dýrtíðaruppbót sem greidd yrði ársfjórðungslega. [samsvaraði kr. 2.22 á tímann,eða 80% launahækkun, en fram til þessa hafði hæsta kaup á landinu verið greitt á Akureyri kr. 1,50 pr.klst] Kauptaxti þessi gilti jafnframt í bretavinnu í Kaldaðarnesi, en hann var samþykktur af setuliðinu mótbárulaust. Samningur þessi olli m.a. óróa hjá verkalýðsfélögum í Vestmannaeyjum, þar sem venja hefur verið að greiða hærri laun en á Bakkanum. Óróleikinn kom einnig fram hjá mörgum öðrum félögum sem áttu ósamið. Verkfall brast á hjá "Dagsbrún" svo allt hljóp í bál og brand milli atvinnurekenda og verkamanna.[Setuliðið var þá að hefja flugvallargerð í Vatnsmýrinni] Ergelsið og átökin vestan fjalls, urðu til þess að bretarnir komu fram með undirskriftalistalista og báðu verkamenn á Eyrarbakka og Stokkseyri að kvitta undir viljayfirlýsingu um að vinna fyrir laun kr.1,75 á tímann, en enginn verkamaður fékst til að undirrita. Ákváðu bretar þá ótímabundna vinnustöðvun. [Grunur lék á að Vinnuveitendasambandið hafi hlutast til um íhlutun bresku hernámsstjórnarinnar í vinnudeilurnar] Kaupgjald við alla skipavinnu var kr.2,96 á tímann, en hinsvegar fátítt orðið að þessi vinna stæði til boða. Fundur var haldinn í Bárunni 27.oktober. Var þar mótmælt einróma lögfestingarfrumvarpi Eisteins Jónssonar ráðherra um kaupgjald og skorað á Alþingi að fella það. Iðnaðarmannafélag Árnessýslu hélt tvo fundi á árinu, en 60 félagsmenn voru dreifðir um alla sýsluna. Atvinna fyrir iðnaðarmenn var frekar lítil á árinu, og laun voru kr. 1,50 á tíman. Vigfús Jónsson á Eyrarbakka var formaður.
Pólitíkin á Bakkanum: Framsóknarfélagið Eb. hélt sína árlegu kaffidrykkju-árshátíð 11. janúar. Til skemtunar voru ræðuhöld, kvikmyndasýning, Framsóknarvist og dansiball. Um 100 manns sóttu hátíðina.
Sjálfstæðisfélag Eb. hélt sömuleiðis kaffidrykkju-árshátíð þann 25. janúar
með ræðuhöldum, söng og dansiballi. Aðal ræðumaður var Jakop Möller
fjármálaráðherra. Um 130 manns sóttu hátíðina. Héraðsmót flokksins var svo
haldið 6. júlí á Eyrarbakka, og vitanlega hófst mótið með kaffidrykkju. Meðal
ræðumanna var Bjarni Benediktsson borgarstjóri Reykjavíkur. Aðsókn á þetta mót
var þó undir væntingum.
Útgerð: Engir bátar gengu frá Eyrarbakka þessa vertíð, enda fengust ekki sjómenn til starfa. Bretavinnan tók til sín alla menn sem vetlingi gátu valdið. Jón Helgason á Bergi reri þó frá Þorlákshöfn og hét sá bátur "Lambafell" og var 12. tonn. Alls gerðu 9 bátar út frá Þorlákshöfn með samtals 70 manna áhöfn. Jón Helgason var aflahæsti formaðurinn á þessari vertíð, sem var sú 31. hjá honum. Einn Bakkabátur gerði út frá Sandgerði og hét sá bátur "Ægir" og var smíðaður á Eyrarbakka á fyrra ári, og var eigandi hans Jón Guðjónsson o. co. Til lendingarbóta á Eyrarbakka voru veittar kr. 23.000 úr ríkissjóði.
Hernaðarbrölt: Þjóðverjar gera loftárás á Selfoss
Norskt varðskip sem hér var á ferð 18. febrúar og í þjónustu "Bandamanna" sigldi upp á sker og sat þar fast nokkra stund, eða þar til næginlega var fallið að. Hafnsögumaðurinn á Eyrarbakka tók þá við stjórn, og lagði skipinu á öruggnann stað, þar sem hægt var að kanna skemdir á skipinu.
[Bandamenn höfðu nokkur skip við strendur landsins sem unnu við að slæða upp tundurdufl og leggja tundurduflum á vissum svæðum. Norska varðskipið var eitt þeirra.]
Þýsk herflugvél, Heinkell 111 flaug lágt yfir þorpið að Selfossi 9. febrúar 1941, rendi sér yfir brúna og sneri við. Lét hún svo vélbyssuskothríð dynja á brúnni og hermannabröggum sem þar höfðu nýlega verið reistir vestan brúarinnar og særðust tveir hermenn sem hlupu út í sömu andrá. Á hól þar vestan brúar höfðu bretar sett upp vélbyssustæði og hófu þeir þegar skothríð á flugvélina sem hvarf yfir Ingólfsfjall.
[Flugvélina sakaði ekki og hún flaug næst yfir Reykjavík og hrelldi íbúa þar og komst síðan undan. Ummerki sáust á brúarstöplunum eftir árás flugvélarinnar, en þess skal geta að um er að ræða gömlu brúna sem var 50 ára gömul er hér er komið sögu. Þjóðverjum þótti þessi árásarferð 1800 mílna leið vera mikið flugafrek og það þótti bandarísku pressunni líka, því árásin á Selfoss hafði fært átökin um 1000 mílur nær þeim og jafnvel of nálægt, því næðu þjóðverjar Íslandi, þá væri hægðaleikur fyrir þá að gera loftárásir á Bandaríkin.
Svo komu fleiri þýskar flugvélar, og breska
flugsveitin var ávalt of svifasein að taka á móti þeim]
Vinnu við Kaldaðarnesflugvöll og bækistöðvar setuliðsins þar var svo háttað: Bretar höfðu sjálfir með höndum alla yfirstjórn verkefna á svæðinu. Verktakar að framkvæmdum voru Hjögaard & Schultz og svo Gunnar Bjarnason verkfræðingur, hvor með sinn vinnuflokkinn í akkorði. Voru verkamenn í þessum hópum víðsvegar af landinu, Þó allflestir Eyrbekkingar og Stokkseyringar í umboði síns félags, Bárunnar og Bjarma, nema hann Þórður Jónsson verkamaður, sem var búinn að fá nóg af dvölinni á Ingólfsfjalli og kominn í hörku bretavinnu, og þar svikinn um 20 kr. af launum sínum, sem látnar voru renna til verkamannafélagsins Dagsbrún í Reykjavík, og eins var farið um nokkra aðra landsbyggðamenn, frá Keflavík og Húsavík. Þótti honum það hernám verra en hitt. Síðar, eftir mikil læti, fengu verkamennirnir þetta leiðrétt. Túlkar fyrir verkamennina í Kaldaðarnesi voru aðalega Jóhann Ólafson og Gunnar Benediktsson kennari. [Um 150 verkamenn frá Eyrarbakka og Stokkseyri unnu fyrir setuliðið í Kaldaðarnesi]
Slys: Banaslys varð þegar ung stúlka féll af palli vörubifreiðar sem var að flytja allmörg ungmenni af skemtun sem haldin hafði verið á Stokkseyri. Stúlkan hét Kristín Jónsdóttir og var 16 ára. Varð hún undir afturhjóli vörubifreiðarinnar. Piltur sem einnig féll af pallinum meiddist lítilega. [Þetta slys varð kl. hálf þrjú að nóttu, við Hópið á móts við Ós, og lenti vörubifreiðin X-69 þar í lausum vegkanti, með þessum afleiðingum. Foreldrar stúlkunnar voru Sigurjón Kristjánsson frá Grunná í Klumpavík og Helga Jónsdóttir frá Garðbæ á Stokkseyri. Hún bjó þá er þetta gerist, með síðari manni sínum Gesti Sigfússyni og höfðu þau nýlega keypt Frambæ á Eyrarbakka.]
Stórafmæli:
80 ára afmæli átti Ingibjörg Guðmundsdóttir í Gunnarshúsi hér á Eyrarbakka.
75 ára afmæli, átti Jón Jónsson í Steinskoti, en þangað fluttist hann ungur með móður
sinni frá Nikulásarhúsum í Fljótshlíð. Hann réri 50 vertíðir frá Eyrarbakka.
Hann var ljóðelskur og sögumaður góður. Sólveig
Daníelsen Gísladóttir frá Skúmstöðum. Árið 1898 giftist Sólveig dönskum
manni, Carl Andreas Danielsen, en hann fór stuttu síðar í atvinnuleit til
Ástralíu og spurði ekki til hans síðan. Sólveig starfaði sem afgreiðslukona hjá
verslun I.R.B. Lefolii. Jóhann V
Danielsson kaupmaður á Eyrarbakka, hafði þá búið í Rvík síðustu 15 ár.
70 ára: Jón
Adólfsson kaupmaður á Stokkseyri. Hann starfaði áður við verslun á
Eyrarbakka.
50 ára: Guðrún
Jónsdóttir í Kirkjubæ. Eyrbekkingurinn Maríus
Ólafsson skáld og heildsali í Rvík.
Silfurbrúðkaup áttu: Læknishjónin Ásta
Jónsdóttir og Lúðvík Nordal
læknir. Jenný Jónsdóttir og Ólafur Bjarnason á Þorvaldseyri Eb.
Látnir: Sigríður Pálsdóttir (95) frá Merkigarði. Guðleif Árnadóttir (91) frá Akri. Ragnheiður Jónsdóttir (86) frá Einarshöfn. Ingvar Friðriksson (86) beykir frá Garðbæ. Jón Guðmundsson (84) frá Gamla-Hrauni. Sigurður Sigurðsson (83) frá Smiðshúsum. Guðrún Þorgrímsdóttir (82) frá Merkisteini. Ingunn Sigurðardóttir (82) frá Ósi. Sveinn Sveinsson frá Ósi. Jónína Jónsdóttir (76) frá Bjarghúsum.. Guðmundur Jónsson (71) fv. oddviti í Einarshúsi. Hann var fæddur á Hrauni í Ölfusi. Þorleifur Guðmundsson fv. alþingismaður, Ísleifssonar á Stóru-Háeyri. Kona hans var Hannesina Sigurðardóttir frá Akri. Kristín Sigurjónsdóttir (17) frá Bræðraborg. Kristín lést af slysförum.
Fjarri heimahögum: Guðmundur Sigurðsson (62) skipstjóri frá Melbæ Eb. [Sonur Sigurðar Ásmundssonar og Þóru Guðmundsdóttur. Hann var lengi viðriðin Draupnisfélagið] Anna Eiríksdóttir (46) frá Litlu-Háeyri.
SANDKORN: Prestakall Eyrarbakka, Stokkseyrar og Gaulverjabæjar var nú nefnt "Stokkseyrarprestakall", en þrátt fyrir það var messað í hverri einustu kirkju sem finna mátti í Árnessýslu sunnudaginn 24. ágúst 1941. Eftir þetta messu-maraþon barst þessi prestafylking 20 guðslærða manna sem herfylking hingað til Eyrarbakka, og þar héldu hvor sína messuna Eyrbekkingarnir hr. biskup Sigurgeir Sigurðsson og síra Árni Sigurðsson. Tvö kirkjuleg erindi voru flutt um eilíft líf og líf þrátt fyrir dauðann, en hið fyrra erindi þótti afar umdeilt , en eins og allir vita þykja Eyrbekkingar langlífið fólk, en vildu þó ekki allir hanga uppi til eilífðar. Vb. Ægir frá Eyrarbakka tók mótorbátinn "Anna" frá Ólafsfirði í tog, eftir að báturinn varð fyrir vélarbilun í aftaka veðri úti fyrir Reykjanesi. Eyrbekkingafélagið í Rvík kom yfirleitt saman í Oddfellow húsinu. Í Útvarpinu 20. maí hélt Gunnar Benediktsson rithöfundur, erindi um Eyrarbakka. Íþróttanámskeið var haldið hér og sóttu 170 ungmenni námskeiðið. "Sagnir og þjóðhættir" var ný bók sem ritað hafði Oddur Oddson fróðleiksmaður á Eyrarbakka. "Íslenskir sagnaþættir og þjóðsögur" eftir Guðna Jónsson frá Eyrarbakka voru gefnar út. Út kom bókin "Saga Þuríðar formanns" er Eyrbekkingafélagið gaf út.
Gestir: Hið Íslenska náttúrufræðifélag sótti Bakkann heim.
Efnahagur og lífstíll: Smjörlíki var nú notað meira til viðbits en smjör. Áfengi, kaffi og tóbak, eru börn farin að neyta um fermingu. Klæðnaður fólks almennt betri hér en víðast út um land. Kamrar voru enn algengasta salernisaðstaðan, en undantekning að fjós séu notuð til þessara þarfa eins og í sveitum. Barna, unglinga og iðnskóli störfuðu í þorpinu.
Úr grendinni: Hörður Sæmundsson, 2. vélstjóri, frá Stokkseyri, 20 ára féll útbyrðis af vb. "Pilot" frá Ytri-Njarðvík ásamt 5 öðrum er brotsjór reið yfir bátinn. Félag Sjálfstæðisverkamanna á Stokkseyri, "Málfundafélagið Freyr" nær manni í stjórn verkalýðsfélagsins "Bjarma" á Stokkseyri. Formaður "Freys" var Svanur Karlsson. Ísólfur Pálsson frá Stokkseyri, þjóðþekktur maður andaðist á árinu. Tveir snúningsdrengir í Stóru-Sandvik er voru þar að fikta með eld í hlóðum, brendust illa er bensínbrúsi sprakk í höndum þeirra. Breskir hermenn sem voru þar nærri komu til hjálpar og slöktu í þeim. Björgunarsveitin "Tryggvi" var stofnuð [1940] að Selfossi með 65 félögum.
Tíðarfarið: Veturinn e.á. var einmuna hagstæður þetta árið. Vorið fór vel af stað og var hlýtt og kyrt. Sumarmánuðirnir með ágætum kyrrviðri og hlýindi og tæplega 18 stiga hiti að hámarki. Heyskapartíð ágæt, en vætudagar nokkrir. Haustið byrjaði með hlýindum og rigningartíð. Kartöflu uppskera var með eindæmum góð. Veður urðu síðan óstöðug til vetrar og vindasamari er á leið.
Heimild: Alþýðubl. Alþýðumaðurinn, Daily Post, Heimskringla, Morgunbl. Morgun, Tíminn, Útvarpstíðindi, Þjóðviljinn, Ægir,
30.08.2014 23:23
Sú var tíðin, 1940

Fyrstu mánuði ársins var allt með líku sniði á Bakkanum og á árunum á
undan. Íbúum hafði fjölgað lítilega, eða um 22 frá fyrra ári og voru nú 575.
Menn höfðu takmarkaðar áhyggjur af styrjöldinni í Evrópu, nema þá að því er
sneri að aðfluttningi og reynt var að bregðast við hugsanlegri
innflutningsteppu, einkum á eldsneyti til upphitunar. Þann 10 maí, bárust hingað
fyrstu fregnir um að breskur her hefði gengið á land í Reykjavík fyrr um
nóttina. Í útvarpinu ríkti djúp þögn og símasambandslaust var við bæinn, enda
bretarnir búnir að banna útvarpssendingar og símtöl um stundar sakir. Þorpsbúar urðu þess fljótt áskynja að breskir
hermenn væru hingað komnir, því strax þann 10. maí kom hópur hermanna að
Kaldaðarnesi og setti sig þar niður. Þórður Jónsson verkamaður fór þá til fjalla, svona til öryggis. Dvaldi sumarlangt á Ingólfsfjalli, og lét sér nægja súrt skyr og vatn.
Pólitíkin á Bakkanum: Erindreki Sjálfstæðisflokksins Jóhann Hafsteinn ræddi stjórnmálaástandið með félögum sínum á Eyrarbakka og Stokkseyri. Ný stjórn var kjörin í sjálfstæðisflokknum á Eyrarbakka: Jóhann Ólafsson, Kristinn Jónasson og Þorgrímur Gíslason. Til vara: Kristinn Gíslason, Þorkell Ólafsson og Guðlaugur Pálsson. Framsóknarmenn héldu sína þorragleði og var kaffi á öllum borðum. Hermann Jónsson þáverani forsetisráðherra hélt ræðu. Nokkrir stigu á stokk, svo sem Daníel Ágústínusson og Teitur Eyjólfsson. Skuggamyndasýningu og erindi um skógrækt á Íslandi flutti Hákon Bjarnason. Síðan var spiluð Framsóknarvist og dansað og sprellað fram undir morgun. Í stjórn Framsóknarfélagsins sátu: Teitur Eyjólfsson, Jón B Stefánsson og Bersteinn Sveinsson.
Verkalýðsmál: Verkalýðsfélagið "Báran" hélt upp á 35 ára afmæli sitt á árinu. Formaður félagsins var Kristján Guðmundsson. Verkamannalaun hækkuðu um 9% 1. janúar og voru dagvinnulaun hjá Vlf. Bárunni 1,21kr. á tímann. Hjá Bjarma á Stokkseyri 1,09 kr. pr. klst. og í Vestmannaeyjum 1,31 kr. klst. Í apríl hækkaði dagvinnukaup hjá "Bárunni" í kr.1.28 pr. klst og hjá "Bjarma" í kr. 1.16 pr. klst. og í Vestmannaeyjum í kr. 1.39 á tímann. Iðnaðarmannafélag Árnessýslu hélt úti tveggja mánaða iðnskóla á Eyrarbakka, með 8 stunda kennslu hvern virkann dag. Kauptaxti í byggingavinnu var kr. 1,50 á tímann. [Formaður Iðnaðarmannafélagsins var Vigfús Jónsson húsasmiður, ritari Guðmundur Magnússon og gjaldkeri Sigurður Jónsson.]
Kauptaxti í bretavinnu var kr. 1.84 á tímann m.v. 10 tíma vinnu á dag.
Þessi launataxti varð oft deiluefni milli Bárunnar og breska hernámsliðsins,
sem vildi lækka kaupið þegar á leið. Þá var samið um ferðir til og frá vinnu
með opnum bílum.
Atvinna: Í "Húsinu" var vinnustofa á vegum Heimilisiðnaðarfélags Íslands, en þá áttu húsið, hjónin Ragnhildur Pétursdóttir og Halldór Þorsteinsson Rvík. Þrjár stúlkur [Guðrún Jónasdóttir, Ólöf og Helga Þorsteinsdætur] höfðu atvinnu af vefnaði, dúka og teppa.
"Trésmiðjan" átti 10 ára afmæli, en
að henni stóðu Bergsteinn Sveinsson og Vigfús Jónsson. Rafmagnsframboð
rafstöðvarinnar var þó ekki meira en svo að það dugði til að halda einni
trésmíðavél í gangi í einu. [Þá kostaði rafmagn frá rafstöðinni á Eyrarbakka
til iðnaðar 40 au. pr. Kílowattstund]
Landbúnaður var stundaður á 100 ha. ræktuðu landi
ofan þorpsins, þar sem áður voru forarmýrar. Garðrækt var enn vaxandi
atvinnugrein í þorpinu. Til slátrunar á Eyrarbakka voru færðir 716 dilkar og
var meðalfallþungi 12,78 kgr.
Almenna
verkamannavinnu var helst að sækja til Kaupfélags Árnesinga, en verslunin
lét skipa upp mestöllum vörum sínum á Eyrarbakka. Sjósókn var mun minni en
fyrrum og skaffaði aðeins 20 mönnum störf á staðnum, en margir sjómenn sóttu
einnig til Þorlákshafnar nú sem fyr.
Mónám Eyrbekkinga sf. var stofnað fyrir tilstilli "Bárunnar"
og hreppsnefndar og fyrirhugað var að hefja stórfellt mónám og þurka sem
eldsneyti til húshitunar. Félagið átti einnig að standa að innkaupum á öðrum
eldsneytisgjöfum sem þætti henta hverju sinni til húshitunar. Fyrirhugað var að
taka 3 ha af landi Árbæjar í Ölfusi á leigu, en þar var móland mikið. Tæki til "eltimósiðju"
var fyrirtækið að láta smíða í Reykjavík og kostaði hún 10.000 kr.
["Eltimór" er ævaforn
vinnsluaðferð sem felst í því að hnoða móinn, en tiltöluleg nýlunda var
vélvinnsla á mó hérlendis en vélvæddar móvinnslur voru algengar í Svíþjóð og
Rússlandi fyrir stríð. (Þjóðviljinn 203 tbl 1953/ ritið "Íslenskur mór")
Talsverður áhugi var á móvinnslu og brúnkolanámi hérlendis í upphafi
heimstyrjaldarinnar]
Mikið fé rann í stofnkosnað þessa fyrirtækis, en hver félagsmaður lagði til
þess 100 kr. Pantanir á mó fóru þó langt fram úr væntingum og starfaði móvélinn
allann sólarhringinn fyrst um sinn. Rigningartíð háði þó móþurkun þetta sumar og
tafði framkvæmdir.
Bretavinna: Fljótlega eftir að bretar hernámu Ísland,
var farið að huga að flugvallargerð og bækistöðvum í landi Kaldaðarnes við
Ölfusárbakka. Gengu Eyrbekkingar að þeirri vinnu, hver sem þá vinnu vildi taka.
Launin þóttu ágæt, [Dagsbrúnarkaup] þó bretar vildu síðar lækka þau. Vinnan í
Kaldaðarnesi hófst að mestu leiti í byrjun september og störfuðu þar eftir
tökum 40-140 verkamenn af ströndinni. Þótti þessi bretavinna mikið happ fyrir
verkafólk hér um slóðir.
Úr verinu: Í byrjun vertíðar 1940 slitnuðu upp tveir bátar í Þorlákshöfn og gjöreðilögðust. Þessir bátar voru "Freyr" frá Eyrarbakka er átti Jón Helgason og "Svend" frá Stokkseyri, er átti Karl Magnússon. Júlíus Ingvarsson á Eyrarbakka smíðar 16 tonna bát " mb. Ægi" fyrir Jón Guðjónsson ofl.
Slys: Þann 15. maí sökk uppskipunarbátur K.Á. á leið frá Þorlákshöfn til Eyrarbakka; á bátnum voru 2 menn og drukknuðu báðir. [Halldór Magnússon frá Hrauni í Ölfusi á miðjum aldri og Ingvar Þórarinsson í Stígprýði Eyrarbakka, ungur maður. Gamall og lúinn uppskipunarbátur sem "Dúfa" hét og dregin var af mótorbátnum "Hermanni" var hlaðinn saltfiski til verkunar á Eyrarbakka. Skipstjóri á Hermanni var ísleifur Sigurðsson en báturinn var eign KÁ.]
Hernaðarbrölt: Á hernámsdaginn 10. maí 1940 kom hópur breskra hermanna að Kaldaðarnesi og setti sig þar niður. Hófu þeir fljótt ýmsar aðgerðir á Ölfusárbökkum, grófu holur víða á völlum við bakkana næstu 4 daga, og samskonar aðgerð var viðhöfð á Sandskeiði. Þessir staðir urðu síðan bækistöðvar fyrir breska flugherinn og almennt lokuð almenningi. Skotæfingar fóru fram um haustið á skotmark sem sett var niður um 2 km. fyrir sunnann flugvöllinn í Kaldaðarnesi og við Litla-Geysi á Reykjum í Ölfusi var komið upp æfingastöð fyrir riffilskyttur.
Stokkseyringar ráku upp stór augu um hádegisbil sunnudaginn 17. nóvember
1940, þegar þýsk herflugvél merkt með "hakakrossi" birtist þar skyndilega yfir
þorpinu og flaug þrjá hringi lágt umhverfis þorpið og hélt síðan til hafs. Yfir
Eyrarbakka og Kaldaðarnesi var hríðarmugga og fór vélin ekki inn í hana, en
bjart var yfir Stokkseyri þessa stundina. Þetta var í annað sinn sem þýsk
herflugvél sást við sunnanvert landið, en menn höfðu talið að þýskar flugvélar
hefðu ekki flugþol yfir N-Atlantshafið þvert og endilangt. [Í fyrra sinnið, 3. nóv 1940 hafði þýsk njósnaflugvél Heinkel HE-111, flogið
sem leið lá yfir Vestmannaeyjar,
Kaldaðarnes, Sandskeið og vestur yfir Reykjavík þar sem móttökurnar voru
loftvarnarskothríð frá breska setuliðinu.]
SANDKORN: Guðmundur Þorláksson var skipaður skólastjóri Barnaskólans á Eyrarbakka. sr. Gísli Skúlason prestur á Eyrarbakka vígði á Þingvöllum, nýjan grafreit er fyrstur var jarðsettur í Einar Benediktsson skáld. Ungmennafélagið opnar nýja gufubaðstofu (sauna) á Eyrarbakka. Gufubaðstofuna teiknaði Björn Rögnvaldsson húsameistari og var hún tengd samkomuhúsinu. Gufubaðið var opið almenningi tvo daga í viku, en annars notuð í tengslum við íþróttakennslu. Gufubaðið var að mestu kostað af styrktarfé frá ríki, H.S.K, og K.F.E. auk almennra samskota. Útvarpshlustun var orðin almenn á Bakkanum og slík tæki til á mörgum heimilum. Eyrarbakkahreppur vann í hæstarétti mál gegn Fiskiræktar- og veiðifélagi Árnessýslu, sem hugðist taka yfir veiðiréttindi í hreppnum. Daníel Ágústinuson frá Steinskoti gerist leiðarahöfundur á "Tímanum". Eyrbekkingafélag var stofnað í Reykjavík. Stofnendur voru um 80 að tölu og fleyri bættust síðan við. Tilgangur félagsins var að vinna að hagsmuna og -framfaramálum þorpsins í samvinnu við íbúa. Hugmyndir voru uppi um að reisa heyþurkunarstöð (Súgþurkun) samfara því að rafmagn frá Sogsvirkjun yrði leitt niður að strönd. Í Fjölni var sýnd svokölluð "ÍSLANDSKVIKMYND" fyrir troðfullu húsi, en það var Guðlaugur Rosinkranz sem stóð að sýningu myndarinnar á Eyrarbakka og Stokkseyri, sem og í Skaptafellssýslu, en það var í fyrsta sinn sem kvikmynd var sýnd þar um slóðir. [Vík og Kirkjubæjarklaustri.] Ónefndur Eyrbekkingur var svo heppinn að vinna 25 þúsund kr. í Happadrætti Háskólans.
Eyrbekkingafélagið stjórn: Þorleifur Guðmundsson formaður, Ragnar Jónsson varaformaður, Guðmundur Pétursson ritari, Lárus Blöndal Guðmundsson gjaldkeri. Meðstjórnendur voru þeir: Sigrún Gísladóttir, Konráð Gíslason, Aron Guðbrandsson, Ásmundur Guðmundsson, Vilhjálmur S Vilhjálmsson og Ingibjörg Bjarnadóttir.
Stórafmæli:
95 ára, Sigríður Pálsdóttir, er dvalið hefur hjá systurdóttur sinni
Sigurlínu Jónsdóttur og manns hennar Guðmundar Eiríkssonar trésmíðameistara í
Merkigarði.
75 ára, Guðjón Jónsson b. Litlu Háeyri, Hafliðasonar og Þórdísar
Þorsteinsdóttur.
70 ára, Guðbjörg Jónsdóttir frá Ásabergi. Jónína M Þórðardóttir, bjó þá í
Rvík. Málfríður Jónsdóttir frá Laufási
Eyrarbakka.
60 ára: Þórður Jónsson verkamaður. Guðmundur Ásbjörnsson frá Brennu, þá
forseti bæjarstjórnar Reykjavíkur.
50 ára: Kristinn Hróbjartsson bílstjóri, var þá fluttur til Reykjavíkur. Gústava Emilía Hjörtþórsdóttir, verslunarmanns á Eyrarbakka Illugasonar, en hún bjó í Rvík, gift Kristjáni Ó skagfjörð kaupmanni þar.
Gullbrúðkaup: áttu í Vesturheimi Jón Vernharðsson Leifur frá Stokkseyri og
Finnbjörg Finnsdóttir frá Eyrarbakka.
Gestir: Námsmenn í Þjóðmálafræðum á vegum Framsóknarflokksins sóttu Bakkann heim.
U.M.F.E. Sundkennslu starfrækti félagið við héraðssundlaugina í Hveragerði. Sunnudaginn 5. maí var haldið upp á 20 ára afmæli U.M.F.E. komu þá gamlir félagar úr höfuðkaupstaðnum. Gengið var skrúðgöngu undir íslenskum fánum og söng. Lá leiðin frá Barnaskólanum og vestur þorpið endi langt að samkomuhúsinu þar sem fram fór ýmisskonar skemtan í tilefni þessara tímamóta. Þá var félaginu afhent að gjöf, skuggamyndavél. Þá var gert hlé á skemtunninni í 7 ½ klst. Hófst skemtunin svo aftur með skuggamyndasýningu og kvikmyndasýningu, síðan hófst hljóðfærasláttur og dansiball sem stóð til kl. 2 um nóttina.
Látnir: Gunnvör Ólafsdóttir (79) í Frambæ. Jónína K. Magnúsdóttir (78) frá Litlu-Háeyri, dvaldi þá í Reykjavík. Jónína var f. 1861 í Sölkutóft og voru foreldrar hennar Magnús Jónsson og Rannveig Jónsdóttir. Jóreiður Ólafsdóttir (74) frá Hausthúsum. Hjörleifur Hjörleifsson (73) söðlasmiður í Laufási. Einar Guðmundsson (71) harmonikuleikari í Melshúsi. Jónína Guðmundsdóttir (63) frá Einarshöfn.
Eyrbekkingar fjarri: Jórunn Markúsdóttir
(78) í Rvík. Ingunn Guðmundsdóttir (?) Rvík. Friðrika Guðmundsdóttir (77) í
Rvík. Þorbjörg Sigurðardóttir (66) á Selfossi.
Úr grendinni: Á Stokkseyri var gerð tilraun til að nýta fjörugrös og kræðu. Fiskifélagið stóð að. Árni Tómasson hreppstjóri á Stokkseyri gerði tilraunir með aðferð til að lækna mæðuveiki í sauðfé. Tilraunin fólst í því að bræla féð inni með því að brenna baðlyf. Ein kind náði heilsu. Í Þorlákshöfn lét Kaupfélag Árnesinga reisa beinamjölsverksmiðju. Þann 12. júlí 1940 bjargaði björgunarsveitin á Stokkseyri þremur kanadískum hermönnum á flúð í Ölfusá, þar sem mikið straumkast var.[Þessi flúð er við Selfoss og var línubyssa notuð við björgunarstörfin.]
Tíðarfarið: Í enda febrúar 1940 gerði svo mikla snjóa og fárviðri að ekki var fært á milli húsa á Eyrarbakka og Stokkseyri. Elstu menn mundu ekki eftir öðrum eins snjóum hér við ströndina, en skaflar voru mannháir á götum og víða námu skaflar við húsþök. Votviðri var í byrjun maí, en hiti fór hæst í 14.9 °C. Annars viðraði vel um sauðburð. Júní votur og vöxtur hægur. Ágúst var votur framanaf en kartöflugrös féllu síðan í kuldakasti seinni hluta mánaðarins. Í september kom góður þurkakafli og náðust þá hey öll sæmileg. Melfræ þroskuðust seinna en venjulega þetta haust og tíðarfarið óhagstætt til útiverka. Veturinn var að tiltölu hagstæður til áramóta.
Heimild: Alþýðubl. Dagur, Gardur.is, Lögberg,
Morgunbl. Skinfaxi, Sjómannablaðið Víkingur. Tíminn. Tímarit Iðnaðarmanna, Tímarit Verkfræðifélagsins, Veðráttan,
Vísir, Þjóðviljinn, Ægir.