Þótt Grænlendingasagan gefi ekki nákvæmar upplýsingar um hönnun eða nafn skipsins, er því lýst sem kaupskipi, líklega knörr (fornnorrænt: knörr), sem var almennt notað af norrænum kaupmönnum á víkingaöld til langferðaviðskipta og landkönnunar. Hér er það sem við getum ályktað um skipið:

Tegund: Knörr

Knarrinn var breitt og sterkt flutningaskip hannað með stöðugleika og afkastagetu frekar en hraða að leiðarljósi, ólíkt glæsilegri langskipum sem notuð voru til hernaðar. Knarrar voru tilvaldir fyrir siglingar yfir Atlantshafið, fluttu vörur, búfé og farþega.

Dæmigerðar stærðir: Um það bil 16–20 metrar (50–65 fet) að lengd, 5–6 metrar (15–20 fet) á breidd, með grunnri djúpristu upp á um 1 metra (3 fet), sem gerði því kleift að sigla um strandsjó og ár.

Farmgeta: Gat borið allt að 20–30 tonn af vörum, þar á meðal verslunarvörur, vistir og hugsanlega búfé til byggðar.

 Smíði: Klinkerbyggð (yfirlappandi plankar) úr eik eða furu, með einni mastur og ferkantaðri segl úr ull eða hör. Skrokkurinn var kítti með tjöruull eða dýrahári til vatnsheldingar.

Knúningur: Aðallega segldrifinn, en búinn árum til að stjórna í hægum vindi eða þröngum rýmum. Hliðarstýri (stýrisár) stjórnborðshliðarinnar var notað til siglinga.

Áhöfn: Líklega 15–20 menn, miðað við dæmigerðar knarr-áhafnir, nægilega margir til að sigla, róa og stjórna farmi.

 

Eiginleikar:

Skipið hafði drekahausaðan stefni, sem er algengt einkenni víkingaskipa sem ætluð eru til að hræða eða verjast illum öndum, eins og fram kemur í lýsingum á „glæsilegu víkingaskipi“ Bjarna (þó að þetta sé kannski ljóðræn ýkja, þar sem knarar voru minna skrautlegir en langskip).

 

Það var þungt hlaðið farmi á ferðinni, þar sem Bjarni neitaði að afferma á Íslandi áður en hann elti föður sinn til Grænlands, sem bendir til að skipið hafi látið vel í hafi og verið gott sjóskip þrátt fyrir mikinn farm.

 

Skipið skorti háþróuð siglingatæki; Bjarni hafði „hvorki kort né áttavita“ og treysti á rauntíma reikninga, strandlínur og siglingar með hliðsjón af sól, mána og stjörnum þegar það var mögulegt.

 

Ferðin:

Ferðalag Bjarna hófst sumarið 986 e.Kr. þegar hann sigldi frá Eyrarbakka á Íslandi og ætlaði að ganga til liðs við föður sinn, Herjólf Bárðarson, sem hafði flutt sig til Grænlands með Eiríki rauða. Ferðin og uppgötvun Norður-Ameríku fyrir slysni er lýst hér að neðan:

 

Brottför frá Eyrarbakka

Bjarni, kaupskipstjóri með aðsetur í Noregi, sneri aftur til Eyrarbakka til að dvelja veturinn með foreldrum sínum, eins og hans var vani. Þegar hann frétti að faðir hans hefði gengið til liðs við Grænlandsbyggð Eiríks rauða ákvað hann að fylgja eftir án þess að afferma farminn.

Eyrarbakki var mikilvæg verslunarmiðstöð á suðurströnd Íslands, með höfn við ósa Ölfusár, sem gerði það að rökréttum brottfararstað.

 

Stormur og ruglingur

Á leiðinni til Grænlands lenti skip Bjarna í miklum stormi, auk þess sem þoka olli því að áhöfnin missti átt. Án áttavita eða korts sigldu þau marklaust í nokkra daga.

Stormurinn rak skipið suðvestur, langt af fyrirhugaðri stefnu í átt að austurströnd Grænlands.

 

Að sjá Norður-Ameríku

Þegar veðrið skánaði sá Bjarni ókunnugt land, lýst sem „þakið grænum trjám og ótrúlega hæðótt“, ólíkt hinu hrjóstruga, jökulþunga landslagi Grænlands.

 

Fræðimenn telja að Bjarni hafi líklega séð þrjú aðskilin svæði:

Nýfundnaland: Skógi vaxið með lágum hæðum, hugsanlega fyrsta landið sem sást.

 

 

Labrador: Flatt og skógi vaxið, sést eftir tveggja daga norðursiglingu.

 

Baffinseyja: Fjallótt með jöklum, sést eftir þrjá daga til viðbótar, þó Bjarni taldi hana „einskis virði“ og hélt áfram austur á bóginn.

 

Sumir telja að hann hafi náð allt suður til Maine, en það er óvíst.

 

Þrátt fyrir bænir áhafnarinnar um að kanna landið neitaði Bjarni að lenda og setti sér það markmið að komast til Grænlands til að hitta föður sinn á ný.

 

Koma til Grænlands

Eftir fjóra daga siglingu í austurátt, í slæmu veðri, sá Bjarni fjórða landið sem passaði við lýsingar á Grænlandi. Hann lenti nálægt búi föður síns í Herjolfsnesi (nú Ikigaat eða Narsaq), nálægt Kærleikshöfða.

 

Athyglisvert er að hann komst á áfangastað með innsæi og ágiskun, sem undirstrikaði hæfni hans sem siglingamanns þrátt fyrir skort á verkfærum.

 

Þýðing og afleiðingar

Söguleg áhrif:

Sýn Bjarna á Norður-Ameríku, sem síðar var kölluð Vínland (hugsanlega þýtt „Vínland“ vegna villtra vínberja eða „Engjaland“ vegna haga), var tímamótaatriði í landkönnunarsögunni. Það véfengdi þá trú að heimurinn endaði við vesturjaðar Atlantshafsins.

 

Skýrslur hans, sem í fyrstu mættu litlum áhuga á Grænlandi, vöktu forvitni þegar þær voru deilt í Noregi eftir andlát föður hans. Leifur Eiríksson, innblásinn af frásögn Bjarna, keypti sama skip og leiddi leiðangur um árið 1000 e.Kr. og stofnaði byggð í L’Anse aux Meadows á Nýfundnalandi, sem staðfest er með fornleifafundum frá 990–1050 e.Kr.

 

Endurnýting Leifs á skipinu undirstrikar endingu þess og hentugleika til siglinga yfir Atlantshafið.

 

Gagnrýni og arfleifð

Bjarni var bæði lofaður fyrir uppgötvun sína og gagnrýndur fyrir „forvitni“ sína, einkum af Eiríki jarli af Noregi, fyrir að kanna ekki löndin.

 

Uppgötvun hans lagði grunninn að norrænum könnunum á Norður-Ameríku, næstum 500 árum eldri en Kristófer Kólumbus.

 

Saga Grænlendinga, skráð á 14. öld, er enn aðalheimildin, þó að munnleg hefð hennar (sem hefur verið gefin í 200 ár) valdi einhverri óvissu. Fornleifafundir í L’Anse aux Meadows styðja frásögn sögunnar af veru norrænna manna í Norður-Ameríku.

 

Takmarkanir þekkingar

Sérstakar upplýsingar um skipið: Engar beinar vísbendingar lýsa nafni skipsins, nákvæmum stærðum eða einstökum eiginleikum. Endurgerðir af knörrum, eins og Sögu Farmanns (nútíma eftirlíking), veita innsýn í líkleg einkenni, en þetta eru alhæfingar.

Upplýsingar um siglingu: Frásögn sögunnar er óljós varðandi nákvæma leið og tímasetningu, og skortur á samtíma skriflegum heimildum (vegna munnlegrar hefðar) þýðir að sumar upplýsingar kunna að vera skrýtnar eða glataðar. Auðkenning Nýfundnalands, Labrador og Baffinseyjar er samstaða fræðimanna en ekki endanleg.

 

Menningarlegt samhengi: Ákvörðun Bjarna um að lenda ekki endurspeglar hagnýtt hugarfar — markmið hans var fjölskylduskylda, ekki landkönnun sjálfrar, sem stangast á við ævintýralegu staðalímyndina um víkinga.

 

-(Greinin er unnin með aðstoð gervigreindar AI á gögnum sem hun finnur á alnetinu)

Skipin sem sigldu milli Noregs og Íslands á vikingaöld eru sögð hafa keyrt á 3½ sjómílna meðalhraða á vakt (4 klukkustundir), sem er ekki mikið minna en það sem var reiknað í klukkustundum að meðaltali fyrir siglingar milli Kaupmannahafnar og Íslands um aldamótin 1900, nefnilega 3-4 mílur á vakt. Sagt er að árið 1024 hafi eitt skip siglt frá Møre í Noregi til kaupstaðarins á Eyrarbakka á Íslandi á 4 dögum. Þar sem hægt er að reikna vegalengd milli þessara staða sem *200 sjómílur hefur hún því farið *50 mílur á sólarhring eða rúmar *8 mílur í vakt, sem meðalhraði er nú einn af mestu sjaldgæfum á ferðum milli Kaupmannahafnar og Íslands.

[*Með Nútímamælikvarða: Milli Møre (Álasund og Eyrarbakka eru um 700 sjómílur og milli Kaupmannahafnar og Eyrarbakka eru 1. 123 sjómílur. Það þýðir að meðalhraði víkingaskipsinns milli Noregs og Íslands hafi verið 7,3 hnútar sem er góður hraði hjá seglskipi en frá Kaupmannahöfn til Eyrarbakka á 4 dögum væri hraðinn 11,5 hnútar sem er hamarkshraði skonnortu við bestu aðstæður - venjulegur sigligahraði um 8 hnúta /klst]

Heimild: Nordboernes Skibe

i Vikinge- og Sagatiden

 

af Dr. Valtýr Guðmundsson

Á árunum 1702 - 1714 voru þeir Páll Vídalín og Árni Magnússon skipaðir í nefnd á vegum konungs sem kanna átti kosti þess og galla að hverfa frá hefðbundinni einokunarverslun þar sem hver og einn kaupmaður stundaði verslun á tilteknu svæði með konungsleyfi og stofna íslenskt fyrirtæki sem hefði alfarið umsjón og einkaleyfi með allri íslandsverslun. Tilgangurinn var að hámarka hagnað af versluninni á Íslandi sem kæmi til vegna hagræðingar og því meiri skatttekjur rynnu til ríkissjóðs. Eftir að Árni og Páll höfðu kannað landsins gagn og nauðsynjar lögðust þeir alfarið gegn hugmyndinni um fyrirtækið og vildu halda í þá konngs verslun sem fyrir var. Það var ekki sist vegna hagsmuna íbúa Suðurlands til að halda úti heilsársverslun á Eyrarbakka. 

 

Forsagan:

Þann 20. apríl 1602, veitti Kristján 4 Danakonungur forréttindi fyrir Kaupmannahöfn, Malmö og Helsingør til að stunda einkaverslun á Íslandi til ársins 1614. Samhliða voru gefnar út ákveðnar reglur og tilmæli.

Þannig er áréttað, að kaupmönnum sé skylt að sjá Íslandi fyrir góðum og óspilltum kaupmannavörum, og ef það er ekki gert, skulu þeir bera ábyrgð á því gagnvart konungi. Þeir mega ekki hækka vöruverðið að eigin geðþótta heldur selja þær eftir gömlum íslenskum siðum og venjum. Þeim ber að nota íslenskar álnir, mál og þyngd, og allar deilur, sem upp koma milli kaupmanna og Íslendinga, verða að úrskurða á Alþingi.

 

Í upphafi virðist líka hafa verið nokkuð góður skilningur á milli Íslendinga og kaupmanna. Það stóð þó ekki mjög lengi, vegna reglugerðar frá 28. apríl. 1614. Meðal annars kom upp ágreiningur milli Íslendinga og kaupmanna um verð vörunnar. Ríkisstjórnin varð að lokum að grípa inn í og ??setja nákvæma gjaldskrá um viðskipti við Íslendinga. Þessi gjaldskrá var almennt hagstæð fyrir Íslendinga. Samhliða gjaldskránni var gefin út reglugerð um sérréttindi íslenskra kaupmanna þar sem settar eru reglur sem kaupmenn skulu fylgja enn nákvæmari en hinar fyrri. Hér eru sett inn nokkur ný ákvæði í þágu Íslendinga, einkum um viðskipti kaupmanna við íbúana. Það stendur í 14. mgr., að „þeir (kaupmenn) ættu á allan hátt að gæta vinsamlegs og sem sagt góðra siða við bæði veraldlega og klerka, svo að enginn landsbúa gæti með réttu kvartað yfir fyrrnefndum borgurum og kaupmönnum“.

Kaupmenn kvörtuðu mikið yfir nýju gjaldskránni. Þeir töldu að það stæði of nærri hagsmunum þeirra á meðan það kom til móts við óskir Íslendinga í nánast öllum atriðum. Þeir báðu því ítrekað beiðni til ríkisstjórnarinnar um breytingar og ívilnanir, en var ekki sinnt, sennilega aðallega vegna þess að íbúar á Íslandi báru á móti þeim og báðu um að halda gjaldskránni óbreyttri. Jafnframt kvörtuðu Íslendingar yfir því að fyrirtækið hefði að mörgu leyti brotið gegn gjaldskrá, bæði með því að senda of fáar vörur til landsins og af lakari gæðum en áður, auk þess að selja þær á hærra verði en gjaldskráin leyfði. Ríkisstjórnin var hér algjörlega á bandi Íslendinga og sannaði það með því að skipa kaupmönnum að fylgja nákvæmlega ákvæðum gjaldskrár og reglugerðar.

 

Fram til 1660 héldu þær 3 borgir, sem nefndar eru hér að ofan, verslun á Íslandi. Eftir þann tíma, en einkum eftir að íslenska félagið var slitið með tilskipun 7. mars 1662 fengu nokkrir einstakir kaupmenn réttindi til að versla í vissum höfnum á Íslandi. Nokkru fyrir og eftir félagsslit voru einnig nokkrar áætlanir í vinnslu um skipulag íslenskrar verslunar og voru langar og miklar samningaviðræður um það. Aðalhlutverkið í þessum samningaviðræðum var í höndum kaupmanns, Jonas Trellund, sem hafði um nokkurra ára skeið notið þeirra forréttinda að versla í nokkrum íslenskum höfnum. Nefnd var skipuð til að rannsaka og fjalla um tillögu hans en ekki virðist hafa tekist að komast að neinni endanlegri niðurstöðu í fyrstu. Endalokin urðu hins vegar á endanum óheppileg skipting landsins í 4 verslunarhéruð, fyrirkomulag sem með tímanum myndi valda svo miklum deilum og ágreiningi og gefa tilefni til svo margra háværra kvartana frá báðum hliðum. Þetta fyrirkomulag var komið á með reglugerð 31. júlí 1662, þar sem jörð var látin í hendur fyrirtækis í 20 ár og 4 verzlunarhéruðum skipt á milli 4 svokallaðra aðalþátttakenda, sem gátu þá hver fyrir sig tekið einstaka hagsmunaaðila inn í félagið.

 

 

Hér voru fyrst settar nokkru strangari reglur um verslun Íslendinga, þar sem íbúar urðu að halda sig stranglega við það hérað sem þeir tilheyrðu en ekki verslun í öðrum héruðum. 

Með tilskipun frá 29. jan. Árið 1684 voru reglurnar hertar enn frekar, með tilliti til þess að missa búsetu sína og verða þræll á Bremerholm fyrir þá sem verslað höfðu við aðra en sína eigin kaupmenn2. Staða Íslendinga varð þó enn óheppilegri með tilskipuninni 2. apríl 1689, því hér er umdæmum fjölgað verulega, þar sem flatarmál hvers einstaks héraðs er eðlilega takmarkað enn meira en áður og íbúar eru bundnir í ýmsum þröngum girðingum. Á þessum tíma var einnig tekinn upp nýr tollur (1684), miklu óhagstæðari fyrir Íslendinga en hin fyrri 1619, þar sem verð á erlendum vörum var hækkað, en það var lækkað á íslenzkum vörum. Árið 1682 bauðst ríkisstjórnin til að koma til móts við Íslendinga gaf hún út skipun til Íslands, að 4 gáfaðir Íslendingar skyldu sendir til að semja um nýja gjaldskrá við verzlunarleigurnar. 3 þeirra komu til Danmerkur árið eftir og tóku þátt í samningaviðræðum, en skoðanir þeirra voru svo bágbornar, að þeir vissu ekki hvernig þeir ættu að fullyrða um skoðun sína.

Um 1700 ríkti svo mikil eymd á Íslandi að nánast virtist sem stórar slóðir landsins myndu leggjast í eyði ef aðstoð kæmi ekki fljótt. Eldgos, rekur ís og óvenju hörð ár ollu slíkri hungursneyð að fólk dó í fjöldamörg á sama tíma og viðskipti og hernaðarleg samskipti voru þrúgandi en nokkru sinni fyrr. Að fengnu leyfi ákváðu íbúarnir á alþingi 1701 að senda einn af flokksstjórunum, Lauritz Gottrup, til Danmerkur til að bera fram kvörtun íbúanna fyrir konungi og athuga hvort þeir gætu fengið einhverja aðstoð og léttir í ýmsum málum. Að beiðni nefndarinnar lagði Gottrup kvartanir sínar fram skriflega og rökstuddi þær ítarlega. Þau voru mörg og margvísleg. Kvartað er yfir kúgun húsráðenda, yfir víðtækri hreinsun þeirra á fiskibátum, þar sem þeir gerðu bændum erfitt fyrir að hreinsa eigin báta, svipta þá fjölda fólks, yfir ólöglegri innheimtu skatta og hlunninda, yfir hinum mikla og yfirgnæfandi fjölda betlara og flækinga sem ráfuðu um landið til hins mikla og óbreyttu síst um viðskiptasambönd og kaupmenn. Hann kvartar þó sérstaklega yfir skaðsemi verslunarhverfanna. Víða þar sem íbúarnir eiga ekki nema hálfan sólarhringsleið til næsta kaupstaðar, neyðast þeir til að fara í nokkurra daga ferðir yfir fjöll og ofsaveður til að komast að kaupstaðnum þar sem þeim er gert að greiða oktroi. Þannig td. td. Hæsavík. Í þessu verslunarhverfi voru 12 tinglavs, þar á meðal einn sem heitir Svalbarsstrond. Héðan var aðeins ein sjómíla til Eyjafjarðar, en 15-16 til Húsavíkur, en landleiðin var 8 mílur og leiðin afar erfið. Svipað var uppi á teningnum með Hof so s hverfið. Milli Keflavíkur og Havnefjarðar voru héruðin svo misskipt, að margir bændur, sem gátu farið 4 ferðir á sólarhring til Keflavíkur, ef nauðsyn krefur, tilheyrðu Havnefjarðarhreppi, sem þeir höfðu 1 eða 2 dagsferðir til. Þar sem þetta og álíka tilfelli áttu sér stað, urðu fátækir bændur oft að vera heima án þess að geta komið í kaupstað, þar sem þeir höfðu hvorki efni á hestum né mönnum í svo langa ferð í miðri mestu umferð, og vildu þeir frekar vera án varninga kaupmanna, þótt þeir hefðu varla efni á, en hætta á að missa land sitt og þræla. Gottrup tókst strax að fá nýja gjaldskrá, mjög hagstæða fyrir Íslendinga. Verð á öllum nauðsynlegum og ómissandi varningi var lækkað umtalsvert á meðan það var hækkað á óþarfa vörum og minnkaði þar með hag kaupmanna verulega.

Nefndin um beiðnir Gottrups vann ötullega að málum veturinn 1701—1702 og skilaði konungi skýrslu sinni í apríl.

 

Í framhaldi af skýrslu nefndarinnar var gert ráð fyrir því að senda nefnd til Íslands til að kanna ástand landsins og aðstæður almennt. Til þess verks skipaði ríkisstjórnin tvo Íslendinga, Árna Magnússon matsmann og Pál Vidalin gildismeistara. Það var ekki lítið verkefni sem þeim var falið, því þeir áttu ekki aðeins að rannsaka og gera nákvæma grein fyrir öllu landi og afla upplýsinga um ótal atriði í stjórnsýslu landsins, skólakerfi, réttarmálum og öðru slíku, heldur einnig að rannsaka og kveða upp dóma í mjög mörgum réttarmálum. Ennfremur þurftu þeir að bregðast við ýmsum beiðnum frá stjórnvöldum af og til.

 

Okkur mun ekki þykja svo undarlegt, þegar rétt er tekið tillit til þessara mörgu og mikilvægu mála, sem nefndin átti að rannsaka, að starf hennar náði yfir 12 ár (1702—1714). Vinna nefndarinnar á Íslandi tafðist verulega vegna þess að Årni Magnússon var ítrekað kallaður til Kaupmannahafnar, einkum vegna samningaviðræðna um viðskipti. 

 

Á árunum 1704—1706 voru nokkrar áætlanir í gangi um stofnun íslensks fyrirtækis. Það virðist hafa verið almenn tilfinning um það sama í Kaupmannahöfn. Hagsmunaráð lagði það til, Verzlunarskólinn mælti með því, kaupmenn kusu það, Gyldenløve landshöfðingi, Kristján Muller amtmaður á Íslandi og Guildman Gottrup, allir sem einn kusu fyrirtækjaverslun. Kaupmenn telja upp ótal ávinning sem af þessu myndi hljótast, þar á meðal eftirfarandi: konungur verður öruggari um skattinn, hægt er að byggja þægileg geymsluhús í Kaupmannahöfn, skip verða smíðuð í konungsríkjum og löndum, Grænlenskt fyrirtæki verður hjálpað, vörurnar sem annars þyrfti að panta frá erlendum stöðum geta verið framleiddar í Danmörku af verslunarfólki, og mun meira verða af verslunarmönnum og meira fé til ráðstöfunar félagsins. Þessar ástæður hljóta að hafa verið, í augum konungs, óneitanlega mjög ánægjulegar. Viðleitni stjórnvalda á þessu tímabili miðaðist meira en nokkru sinni að því að hjálpa dönskum iðnaði og koma nýju lífi í öll mál. Allavega verðskuldaði málið að taka það til vandlegrar skoðunar.

Árni var eindregið á móti tillögunni um að stofna Íslenskt fyrirtæki og vonar að konungur taki tillit til þess að fátækur íslenski almúginn muni búa við enn verri aðstæður en þeir hafa verið með tilkomu fyrirtækjaverslunar. Og hann setur fram nokkrar veigamiklar ástæður til að styðja skoðun sína. Ef fyrirtæki stundaði verslunina væri samræmd og jafngóð eða slæm vara flutt inn í allar hafnir. Ef íbúar fengju illan varning í einni höfn, þá gagnaðist þeim ekki að snúa sér til annarrar, því þar máttu þeir ekki búast við betra. Samkvæmt núverandi viðskiptasamskiptakerfi er íbúum heimilt að fara til annars kaupmanns ef þeirra eigin kaupmaður ber ekki almennilegar vörur. Þetta skapar samkeppni þar sem hver kaupmaður leggur sig fram um að bera svo góðan og nægan varning að viðskiptavinir hans þurfi ekki að fara til annars.

Með tilskipun frá 13. apríl Árið 1706 var fyrra fyrirkomulagi verslunar viðhaldið. Ennfremur, til hagsbóta fyrir íbúa, er sett inn ákvæði sem krefst einhverra kaupmanna (sérstaklega á Eyrarbakka) til að taka á móti sláturfé frá alþýðu og góðum og hreinum fiski sjómanna. Hins vegar báðu kaupmenn af og til ríkisstj. um að stofna fyrirtæki, en Årni Magmisson stöðvaði það í hvert sinn, og hélst hið gamla fyrirkomulag á meðan hann lifði.

 

Heimild: þýtt úr dönsku =Tidsskrift.dk - Det Kgl. Biblioteks

Historisk Tidsskrift, Bind 6. række, 6 (1895 - 1897) 1

Den danske regering og den islandske monopolhandel, nærmest i det 18. århundrede.

Jón Jónsson

 

Á  árunum 1874 til 1918 lét JRB Lefolii verslunareigandi á Eyrarbakka slá nokkrar myntir sem greiðslu gegn vöruskiptum. All þekktir eru rúgbrauðs-peningar JRB Lefolii en einnig lét hann slá 10 aura mynt, 25 aura mynt og 100 aura mynt. Þessar myntir ásamt öðrum dönsk-íslenskum myntum má sjá á en.numista.com

Þegar verslunarbúðirnar a Eyrarbakka voru rifnar um 1950 fundu menn nokkrar myntir frá fyrri tíð í tóftumum. Ekkert er þó vitað um hversu margar myntir fundust þar. Það var svo um 1970 að á annan tug konungsmynta CX  fundust í fjörunni fyrir neðan þar sem verslunarbúðirnar stóðu en þó ekkert af þeirri mynt sem JRB lét slá fyrir utan örfáa rúgbrauðs-peninga.

Samkvæmt skandinavískum myntsamningum frá 1873 giltu gjaldmiðlar Danmerkur,  Noregs og Svíþjóðar jafnframt á Íslandi, en í raun komust mjög fáar af þessum myntum í umferð á Íslandi. Árið 1901 var þessum lögum breytt.

Viðtal við Sigurð Guðjónsson skipstjóra á Litlu Háeyri RUV spilarinn:

https://www.ruv.is/utvarp/spila/svipast-um-a-sudurlandi/37681/b7bagkst-um-a-sudurlandi/37681/b7bagk

Jón R Hjálmarsson ræðir við Sigurð um sögu þorpsins 1969

 

Upphaf þess að fuglafriðland var stofnað á 5 ferkílómetra flæðiengjum við Ölfusá ofan við Eyrarbakka má rekja aftur til ársins 1997 þegar Fuglaverndarfélag Íslands gerði samning við Eyrarbakkahrepp um uppbyggingu friðlandsins á þessu svæði og hófst þá félagið handa við að endurheimta votlendi svæðisins með því að fylla upp í fráveituskurði. Nánar má fræðast um friðlandið á vef Fuglaverndar https://fuglavernd.is/busvaedavernd/fridlandid-i-floa/ 

Maður hét Þorsteinn Helgason bóndi á Hala í Ölfusi og átti hann hund. Hundur sá hét Tígull og var hann líklega einn vænsti smalahundur héraðsins. Einhverju sinni vorið 1859 á Þorsteinn bóndi erindi út á Eyrarbakka, en þangað sóttu bændur verslun hvaðanæva af Suðurlandi. Hundurinn Tígull fylgdi húsbónda sínum að venju þennan dag. Þegar Þorsteinn hefur lokið erindi sínu, verður hann þess var að Tígull er horfinn og finnst hundurinn ekki þrátt fyrir eftirgrenslan og köll. Þorsteinn heldur því heim á Hala án hundsins góða.

Þorsteinn gat þó ekki vænst þess að Tígull rataði heim, því yfir Ölfusá var að fara og engin var brúin í þá daga, heldur voru menn ferjaðir yfir ána á ferjustað, sem í þessu tilviki var á Óseyrarnesi. Líklega hefur Þorsteinn ályktað að Tígull hafi elt einhverja tíkina sem sveimaði um þorpið.
Miðsumars á þorsteinn aftur erindi út á Bakka og spyr hann hundsins á leið sinni. Þá er honum sagt af kunnugum að Tígull hafi flækst að heimili prestsins síra Björns Jónssonar á Stóra Hrauni og ílengst þar, en prestur hafi síðan ljáð syni sínum Markúsi á Borg hundinn til brúks. Þorsteinn fer nú rakleitt að Borg (Bær sá stóð miðja vegu milli Eyrarbakka og Stokkseyrar.) og heimtar hundinn og lýsir hann eign sína. Þorsteinn kallar svo á hundinn sem gegnir þegar og halda þeir svo heimleiðis.

Þegar Þorsteinn er kominn út á Bakka kemur Markús eftir honum ríðandi og vill nú taka af honum hundinn góða og segir eign föður síns, en Þorsteinn vill ekki láta lausan og kemur til riskinga milli þeirra og barsmíða og beittu hvorir um sig svipu og fúkkyrðum í ríkum mæli og stóð slagurinn lengi vel og bar marga að fyrir forvitnis sakir. En þar kom að um síðir að slagnum lauk og hvor um sig hélt til síns heima. Það er svo skemst frá því að segja að Tígull gengdi Þorsteini og fylgdi honum heim.

Af þessu leiddi síðan kæru og klögumál fyrir landsdómi og urðu lyktir málsins þær árið 1863 að báðir væru sýknir saka og hélt Þorsteinn hundinum.

Ingibjörg Bjarnadóttir var um hríd kennari vid Barnaskólan á Eyrarbakka. Hún var fædd í Steinskoti 1895 og hér á myndinni stendur hún vid kennarapúltid í einni kennslustofunni. Hún var dóttir Katrínar Jónsdóttir og Bjarna Bjarnasonar. Eftir nám í Danmörku settist hún ad í Rekjavík og stofnadi þar, nærfatagerdina AIK í samstarfi vid Kristjönu Blöndal og Ástu Þorsteinsdóttur sem ráku verslunina Chic þar í bænum.

Tré fyrir framan Björgvin og Heiðmörk Það var ekki fyr en á 6. áratugnum að trjágróður fór að sjást í húsa görðum á Eyrarbakka. Það var þó ekki almennt en í einstaka görðum lagði fólk sig frammi við að rækta tré. Aðstæður til trjáræktar voru hinsvegar erfiðleikum háðar. Jarðvegur sendinn og næringasnauður. Trén þurftu því bæði vökvun og áburð og þótti hrossatað hentugur áburður í trjábeðin. Í annan stað gátu seltuáhrif verið mikil í vetrarstormunum svo nærri sjó og trén urðu því að vera í einhverju skjóli fyrir hafáttinni. Þá var einnig hætta á kali á veturna þegar lagðist í frosthörkur og norðaustanátt sem getur staðið vikum saman hér um slóðir. Í fyrstu var eingöngu um að ræða reynitré, greni og rifsberjarunna. Sumir tjölduðu striga yfir trén á meðan þau voru ung, einkum grenið. Á 9.áratugnum færðist mjög í vöxt að setja niður hekk, einkum tröllavíði. Á 10. áratugnum fór að bera meira á ösp sem virðist plumma sig bærilega í sendnum jarðveginum og þurfti lítið að hugsa um og birki sem annars var lítið um á Bakkanum.

Árið 1973 í kjölfar Vestmannaeyja gosins fjölgaði börnum í Barnaskólanum á Eyrarbakka þegar um 10 - 12 fjölskyldur settust þar að, sum tímabundið en önnur varanlega. Viðlagasjóður útvegaði færanlega skólastofu sem stóð fyrst norðan við skólabygginguna en var svo flutt suður fyrir þegar skólahúsið var stækkað seint á 8.áratugnum. Skólastofan hefur verið í notkun allt þar til á síðasta ári. Eftir að hafið var að byggja nýju skólastofurnar ákvað sveitarfélagið að selja þessa gömlu skólastofu sem fær nýtt hlutverk vestur í Stykkishólmi og mun þjóna landbúnaðarstarfsemi þar um slóðir.

Á áttunda áratugnum þ.e. 1971+ var lítið um að vera á Bakkanum á kvöldin og félagsstarf fyrir krakka með allra minsta móti. Félagsheimilið Fjölnir rifið sökum aldurs og viðhaldsleysis. Unnið var að því að gera Stað að framtíðar félagsheimili, en í Brimveri húsi UMFE var einhver starfsemi öðru hvoru um helgar. Stéttin fyrir utan Laugabúð var því aðal menningarsetur unglinga á þessum árum. Laugi var með búðina opna flest kvöld, enda var eftirspurn eftir gosdrykkjum, súkkulaði og frostpinnum mikil hjá þessum aldurshópi. Það var því viðtekin venja að hanga fyrir utan Laugjabúð á kvöldin allt fram undir háttatíma.

Hér áður fyr var almennt stunduð sölvatekja og var það gert til heimabrúks á mörgum heimilum, en með tímanum og betri efnahag lögðust þessar búbætur alfarið af. Sölvatekja var þó stunduð í einhverjum mæli til að selja í verslunum. Sigurvin Ólafsson (Venni) á Stokkseyri stundaði þar sölvatekju um nokkura ára skeið í sölu. Sigeir Ingólfsson heitinn (Geiri) stundaði sömu iðju á Eyrarbakka þar til hann fór af Bakkanum fyrir nokkrum árum. Á sjöunda áratugnum var Ingibjörg Jónasdóttir listakona í Sjónarhóli ein þeirra fáu sem enn verkuðu söl til heimabrúks, en hún tíndi líka kuðunga, skeljar og ýmsan sjávargróður sem hún þurrkaði og gerði úr alskyns listmuni.

Á 6.-7. og áttunda áratugnum var algengt að sjá stangaveiðimenn og jafnvel krakka við veiðar á svokölluðum klöppum út af Einarshafnarlóni. Veiðimenn voru að sækja í sjóbirting sem þarna gekk seint í apríl og eitthvað fram í júní. Í ágúst var hægt að næla í sæmilegan niðugöngufisk. Fiskurinn dvelur sennilega þarna á meðan hann er að bíða færis, og fita sig fyrir næringarsnautt ferðalag upp Ölfusá og upp í Sogið og víðar. Best þótti að veiða á Toby spún og þá helst svartan Toby. Annars beit hann á svo til hvaða spún sem var, ef sá með stöngina var fiskinn. - Já sumir voru fisknarir en aðrir- Farið var á klöppina um leið og fært var á útfallinu og hægt að stunda veiðina í rúma klukkustund eða þar til byrjað var að falla að aftur.

Kartöflugarðar voru hvarvetna þar sem hægt var að koma þeim fyrir. Í húsagörðum, meðfram sjógarðinum víðast hvar og á söndunum fyrir vestan þorpið. Margir stunduðu kartöflurækt, en í mismiklum mæli. Það voru kanski 8 kartöflubændur sem svo mætti kalla og seldu afurð sína á markað á 7 og 8 áratugnum. Helmingur þeirra vélvæddur upptökuvélum og nutu aðkeypts vinnuafls yfir uppskerutíman. Það voru einkum skólakrakkar og ungmenni sem störfuðu fyrir bændurna. Sumir þeirra voru jafnframt með rófugarða og einhverjir með gulrótagarð. Kartöflurækt í stórum stíl er nú liðin tíð á Eyrarbakka og aðeins fáeinir með einhverja ræktun til egin þarfa. Kartöflurækt hafði verið stunduð á Eyrarbakka í tíð dönsku verslunarstjóranna, en það var einkum frumkvöðullinn Brgsteinn Sveinsson sem hvatti til þess að gera kartöflurækt að atvinnugrein a Bakkanum snemma á fjórða áratug síðustu aldar.

Sauðfé var á meira en tuttugu bæjum á Bakkanum á 7. áratugnum og lengur. Yfirleitt stundað meðfram annari vinnu. Eyrbekkingar áttu fjallskil í Skeiðaréttir. Var fé Bakkamanna dregið saman en síðan rekið eða flutt í Eyrarbakkaréttir þar sem dregið var í dilka. Enn eru allnokkrir hobby bændur á Bakkanum sem halda sauðfé í smáum stíl. Fjallrekstur er liðin tíð og er féð alið á heimahögum.