17.11.2019 22:39

Jón í Simbakoti og bókakistan góða

Óseyrarnes á 19 öld

Jón hét maður og var Jónsson, Jónssonar bónda og formanns á Óseyrarnesi [Bær sá stóð út við Ölfusárósa og var ferjustaður yfir ána.] Ólöf hét móðir hans Þorkelsdóttir frá Simbakoti á Eyrarbakka. Jón ólst upp á Óseyrarnesi við þau handtök sem þá tíðkuðust til sjós og lands. Tvítugur að aldri tók hann til pjökkur sínar og flutti sig í Simbakot á Eyrarbakka þar sem hann gerðist húsmaður og átti heima lengst af síðan. Jón dó 1912 í Einarshöfn, 78 ára að aldri, (f. 1834) þurfamaður ókvæntur og barnlaus. Jón var lítill vexti og vel að sér, hagur og stilltur.

 Ósyrarnes á 20. öld

 

Foreldrar Jóns voru vel efnuð, en hann fékk í arf að þeim liðnum, hlut í jörðinni Óseyrarnesi sem hann hélt síðar í makaskiptum fyrir Eystri-Þurá í Ölfusi. Undir það síðasta var Jón nær félaus orðinn. Um skeið á sínum yngri árum var Jón bóndi í Simbakoti og formaður allengi í Þorlákshöfn á skipi er Farsæll hét og hann gerði út þar.

 

Jón var fróður svo mjög að enginn jafningi hans hafi verið á Eyrarbakka á þeirri tíð og þó svo víðar væri leitað. Hann safnaði ógrynni af bókum og handritum. Oft á tíðum hélt hann úti skrifara til að eftirrita handrit sem hann hafi fengið lánuð í þessu skyni. Fólk kom títt á bókasafn Jóns og fékk bækur að láni og svo fór eftir fráfall hans að þetta mikla safn tvístraðist og sumt tapaðist áður í útlánum. Eina stóra kistu átti Jón og fulla af bókum, Þessi kista ásamt bókum og persónulegum eigum fóru á uppoð við verslunarhús Heklu 21.oktober 1912 og voru margir mættir þar til að bjóða í.

 

Sængurföt hans voru sleginn á kr. 19.80au. Fatnaður á kr. 6 Olíumaskína (prímus) á 45au. lífband (notað vegna kvislits) á kr.1 eða samtals 27kr og 25aurar. Lauk þar fyrri hluta uppboðsins, en þá kom röðin að bókunum og kistunni. Í kistunni voru sagðar vera 177 bækur og voru boðnar upp í 88 númerum og slegnar á samtals 177kr. og 65 aura. Þá kom röðin að sjálfri kistunni stóru og var hæsta boð 2kr. og 60 aurar. Samtals kr. 207.50 fyrir allar eigur Jóns.

 

Hér fer upptalning þeirra sem fengu slegnar bækur á þessu merkilega uppboði.

Nafn

Bækur

Kr.,au.

Árni Árnason í Stíghúsi Eyrarbakka, þurrabúðarmaður

2

1,50

Árni Helgason bóndi á Garðsstööum á Stokkseyri

10

17,80

Einar Jónsson járnsmiður á Eyrarbakka

4

4,40

Eiríkur Árnason bóndi í Þórðarkoti á Eyrarbakka

2

1,00

Friðrik Sigurðsson formaður í Hafiiðakoti á Stokkseyri

6

5,60

Guðmundur Hanncsson bóndi í Jórvík í Flóa

6

6,30

Guðmundur Höskuldsson bókbindari í Zephyr á Eyrarbakka

2

0,10

Guðmundur Jónsson oddviti í Einarshúsi á Eyrarbakka

7

8,20

Hannes Jónsson bóndi á Stóru-Reykjum í Hraunhreppi

8

8,70

Jóhann V. Daníelsson verslunarstjóri í Haga á Eyrarbakka

2

1,90

Jóhannes Jónsson borgari í Merkisteini á Eyrarbakka

6

5,00

Jón Helgason prentari í Samúelshúsi á Eyrarbakka

14

9,80

Jón Ólafsson vinnumaður í Foki á Stokkseyri

9

11,10

Jón Sigurðsson í Kaldaðarnesi í Flóa

5

6,90

Karl H. Bjarnason prentari í Nýjabæ á Eyrarbakka

6

6,90

Karl G. á Gamla-Hrauni á Stokkseyri

4

6,20

Kjartan Guðmundsson ljósmyndari á Eyrarbakka

6

14,20

Kristinn Þórarinsson bóndi í Naustakoti á Eyrabakka

6

8,20

Magnús Magnússon yngri í Nýjabæ á Eyrarbakka

14

11,50

Maríus Ólafsson í Sandprýði á Eyrarbakka

19

12,80

Sigurður Magnússon smiður á Baugsstöðum

2

3,80

Sigurður Þorvaldsson í Samúelshúsi á Eyrarbakka

5

3,10

Tómas Vigfússon formaður í Garðbæ á Eyrarbakka

2

1,60

Vilhjálmur Einarsson bóndi í Gerðum í Gaulverjabæjarhreppi

6

5,30

Þorbergur Magnússon í Nýjabæ á Eyrarbakka

2

1,00

Þorbjörn Einar Guðmundsson í Einkofa á Eyrarbakka

2

1,10

Þórður Jónsson verslunarmaður á Stokkseyri

12

7,40

Þorkell Þorkelsson vinnumaður á Gamla-Hrauni

8

6,20

 

En kistan góða var sleginn Gísla Eiríkssyni frá Bitru í Flóa, þá smiður á Eyrarakka.

Segir nú ekki af kistunni í bili, en hugum nú að innihaldinu: Eitthvað af handritunum sem Jón lét skrifa voru að tínast á Landsbókasafnið allar götur síðan 1913, en það var Jón Sigurðsson í Kaldaðarnesi sem fyrstur reið á vaðið með þessi skil en síðan skiluðust hvert af öðru næstu rúm 70 árin, eða samtals 20 handrit, en talið er að handritin hafi numið nokkrum tugum eða þriðjungur þessara 177 bóka.

Skrifarar Jóns hafa þó vart tekið mikið fyrir sinn snúð, því auðmaður var hann ekki talinn og hefur það því líkast til helgast meira af greiðvikni.

 

Hér upptaldir nokkrir af skrifurum Jóns:

Eiríkur Pálsson í Simbakoti

2 kver og hlut í fjórum

Ólafur Sigurðsson í Naustakoti

2 kver og hlut í tveimur

Þorsteinn Halldórsson á Litlu-Háeyri

5 kver

Magnús Teitsson formaður í Garðbæ og á Brún á Stokkseyri

1 kver og hlut í tveimur

Gunnar Jónsson í Langholti í Meðallandi

Hlut í þremur kverum

Páll Guðmundsson frá Strönd í Meðallandi

Hlut í tveimur kverum

Ólafur Bjarnason á Steinum í Leiru

1 kver

Eyjólfur Sigurðsson á Kaðlastöðum á Stokkseyri,

Hlut í einu kveri

Guðmundur Jónsson frá Sölvholti í Hraungerðishreppi,

Hlut í einu kveri

Hjörleifur Steindórsson söðlasmiður á Eyrarbakka

Hlut í einu kveri

Sigurður Gíslason smiður í Eyvakoti á Eyrarbakka

Hlut í einu kveri

 

Hér eru upptaldar nokkrir titlar af eftirritunum í safni Jóns:

Sagan af Agnari kóngi Hróarssyni

Sagan af Goðleifi prúða

Sagan af Cyrusi Persakeisara

Sagan af Hektor og köppum hans

Sagan af Dínusi drambláta

Sagan af Knúti kappsama og Regin ráðuga

Sagan af Elís og Rósamundu

Sagan af Rémundi keisarasyni

Sagan af Flóvent Frakkakonungi,

Sagan af Sigurði turnara

Sagan af Geirmundi og Gosiló,

Sagan af Vilhjálmi sjóð

Sagan af Blómsturvallaköppum

Sagan af Sigurði kóngi og Smáfríði

Sagan af Fóstbræðrum

Rímur af Artimundi Úlfarssyni

Sagan af Flórusi kóngi og sonum hans

Rímur af Kiða-Þorbirni

Sagan af Haraldi Hringsbana

Kvæði af Alexander blinda

Sagan af Nikulási leikari

Þýskalandskvæði

Sagan af Sigurði Friggufóstra

 

 

Kver þessi eru innbundinn en ekki er vitað hverja hann hafi fengið til þess, en samtíða honum á Eyrarbakka voru kunnáttumenn  eins og t.d. Guðmundur Höskuldsson bókb. í Zephyr.

 

En víkjum nú að kistunni, því spurning hvort hér sé kominn kista Vigfúsar Halldórsonar bónda í Simbakoti á Eyrarbakka er hann keypti á uppboði í maímánuði 1888, eftir Hjört bónda Þorkelsson á Bolafæti i Ytrihrepp. Kistu þessa ætlaði hann að höggva í eldinn, árið 1890. Hann byrjaði á þeim enda kistunnar, sem handraðinn var í og þá varð hann þess var, að nokkrir peningar hrundu úr leynihólfi, sem var innan á kistugaflinum undir handraðanum. Þegar hann fór að aðgæta þetta betur, fann hann þar peningapoka með 79 spesíum 42 ríkisdölum einum fírskilding og einum túskilding. Leynihólf þetta var fyrir öllum gafli kistunnar, frá handraða niður að botni og út til beggja hliða. Peningunum var raðað í pokann þannig, að þrír og þrír voru hver við hliðina á öðrum. Pokinn var úr lérefti og var saumaður í gegn milli hverra raða, svo ekki gat hringlað neitt í þeim. Hann fyllti einnig mátulega út i allt hólfið. 27 spesíurnar voru frá ríkisstjórnarárum Kristjáns VII.; 48 frá ríkisstjórnarárum Friðriks VI. og tvær frá ríkisstjórnarárum Kristjáns VIII. - Elsta spesían hefir verið slegin árið 1787, sú yngsta 1840. Yngsti ríkisdalurinn 1842, og fírskildingurinn 1836 og túskildingurinn 1654. Allir peningarnir vógu 6 pund. Hvort Vigfús hafi að lokum höggvið kistu sína í eldinn, eða hún gengið í endurnýjun lífdaga er óvíst, en þó ekki útilokað. En fróðlegt væri að vita hvort kista sú sem Gísli Eiríkson keypti á uppboðinu ætti sér lengri sögu.

 

Heimildir: Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur, 12. árgangur ...

 

Annað: Google "Jón í Simbakoti" - bækur.is

01.11.2019 22:58

Hafísárið 1881 á Eyrarbakka

Mikinn hafís rak að ströndinni á Eyrarbakka 12. febrúar 1881 og skóf allt þang af skerjunum. Gerði þá góðar sölvatekjur um sumarið, segir í annálum. Árið eftir var eitt af mestu kreppu og harðindaárum sem dunið höfðu yfir þjóðina fram til þess tíma. Hafísar og gríðarlegur snjóbylur lagði norðurland í heljargreipar um vorið, tepti siglingar og veiðar. Ótíðin olli einig miklum fjárskaða og öðrum búsifjum. Þá gengu mislingar yfir landið og varð 1.600 manns að aldurtila. Skaði af atvinnumissi var gríðalegur og fóðurskortur  bæði fénaðar og fólks mikill. Landflótti brast á í kjölfarið og fóru margir vestur um haf. Nágranaþjóðirnar komu til hjálpar og sendu nokkra skipsfarma af matvælum til sveltandi íslendinga.

Á sama tíma stóð Eyrarbakki vel að vígi og uppgángur í þorpinu. Um vorið var allgóður afli bæði á Eyrarbakka, í Þorlákshöfn og fyrir Loptsstaðasandi; hélst aflatíð þessi allan júlímánuð og voru orðnir háir hlutir manna í kauptíð. Þá var Assistentahúsið í byggingu (Vesturálma Hússins)

Á þessum árum fæddust nokkrir forustumenn og konur. m.a. Þorleifur Guðmundsson alþ.m. Stóru Háeyri,  Hjónin Rannveig Jónsdóttir frá Litlu Háeyri og Guðfinnur Þórarinsson formaður á Eyri.

Sjá ennfremur tíðarfar á Eyrarbakka 1881: http://brim.123.is/blog/2007/02/22/82933/

21.10.2019 23:55

Sjógarðar og sjávarflóð

Af og til um aldirnar hafa stórflóð gengið yfir suðurströndina og ollið miklu tjóni, ekki síst á Eyrarbakka sem var þettbýlasti staðurinn um aldir fram. Elstu flóðin sem vitað er um og skráð í annála eru frá 1316 og 1343  en eitt hið mesta og frægast er svokallað "Háeyrarflóð" 1653: Guðni Jónsson prófessor segir svo frá þvl í Stokkseyringasögu sinni: "Áttadagur (þ.e. nýársdagur) á laugardag, en morguninn þar eftir var stormur hræðilegur að sunnan og útsunnan með óvenjulegum sjávargangi upp á landið í öllum stöðum fyrir austan Reykjanes, svo túnin spilltust, en skip brotnuðu vlða. Sérdeilis skeði þetta á Eyrarbakka, Grindavík og Selvogi suður. Á Eyrarbakka sköðuðust mest tún, hús og fjármunir. Raskaðist viða um bæi. Maður einn sjúkur, með þvi hann gat ekki úr húsinu flúið, þar fyrir drukknaði hann þar. Það skeði í gömlu Einarshöfn. Timburhús eitt var upp við dönsku búðir og flaut upp á Breiðamýri. Á Hrauni og Háeyri á Eyrarbakk a varð mestur skaði. Þar tók alla skemmuna burt með öllu því sem í henni var og bar upp í tjarnir. Nokkuð fannst þó aftur af þvi. Nokkrar kýr drápust I fjósinu á Hrauni, einn hestur í hesthúsi og nokkrar kýr hjá húsunum. Sjórinn féll inn í allan bæinn. Sumir menn héldu sér uppi á húsbitunum en sumir afstóðu flóðið uppi á húsþekjum" (Hjáleigan Pálskot fór þá í eiði)

 

Bygging sjógarðsins kemur fyrst til umræðu árið 1785 og nokkrum árum síðar er hlaðinn skans (virki) við búðirnar en hann hvarf í flóðinu 1799.  - Árið 1779 geröi stórflóð á Eyrarbakka á öskudaginn og hefur verið nefnt Oskudagsflóðið. Olli það miklu tjóni. 1 þessu flóði eyddist jörðin Rekstokkur (Drepstokkur) - Aðfaranótt hins 9. janúar 1799 gerði eitt mesta flóð sem að llkum hefur komið i Stokkseyrarhreppi siðan land byggðist og hefir ýmist verið kallað aldarmótarflóðið eöa stóraflóð, en syðra var það nefnt Básendaflóöið þvi þá eyddist hinn forni kaupstaður að Básendum. í þessum sjógangi og ofviðri hafði brimgarðurinn lækkað og jafnað malarkambinn, að ekki var orðinn mikið hærri en fjaran. Hrannir af þangi og þara rak upp á Selsheiði og upp undir Ásgautsstaði og sýnir þaö sjávarhæðina. -1830 gerði svokallað þorraþrælsflóð. Einnig gerði flóð 21. september 1865. Þá brotnaöi stórt stykki úr sjógarðinum við verslunarhúsin a Eyrarbakka.

Nokkur flóð hafa komið á síðari tímum, svo sem 9. febrúar 1913 - 21. janúar 1916  - 21. janúar 1925,- 14. desember 1977 var mikið flóð sem olli miklum skemdum á Eyrarbakka og Stokkseyri. - 9. janúar 1990 kom gríðarlegt flóð og olli geysimiklu tjóni í báðum þorpum.

 

Það mun hafa verið Petersen verslunarstjóri á Eyrarbakka sem árið 1785 benti yfirvöldum á þá miklu hættu sem verslunarstaðnum stafaði af sjónum.  Árið 1787 flæddi sjórinn tvivegis 18. janúar og 10. mars umhverfis verslunarhúsin á Eyrarbakka. Mun það hafa rekið á eftir þvl að eitthvað væri aðhafst og þegar á þvi ári eða hinum næstu hefir verið byggður fyrsti sjógarðsspottinn á Eyrarbakkaskans sá sem þar var hlaðinn af stórum steinum sem sjórinn velti um svo að ekki sáust minnstu merki til hans eftir stóraflóð 1799. En Lambertsen verslunarstjóri lét hlaða nýjan grjótgarð með trjáverki til styrktar sjávarmegin við búðirnar auk þess sem hann lét hlaða traust virki úr grjóti umhverfis "Húsið". Þarna hefur sjógarðurinn haldist siðan. Um 1890 hófst bygging sjógarðs við Stokkseyri og smám saman náðu þessir garðar allt milli þorpanna.

Þessir garðar fóru oft illa í stórflóðum, en það var ekki fyrr en eftir stóraflóðið 1990 að hafist var handa við byggingu mikils grjótgarðs með allri ströndinni frá Eyrarbakka og fram fyrir Stokkseyri. Ekki hefur orðið tjón á landi eftir að þessir garðar voru fullgerðir og myndu sennilega þola vel viðlíkan sjógang og varð 1990.


12.10.2019 22:34

Tröð, Stígur, Gata, Vegur, Braut.

Búðarstígurinn er einn elsti "vegurinn" á Bakkanum, En Kaupmannshúsið, kallað "Húsið" var byggt árið 1768. Stígur og síðan braut lá milli verslunarhúsanna og kaupmannshússins.  Aðrir fornir stígar og traðir milli húsaþyrpinga og garða breyttust smám saman í vegi í tímans rás svo sem Eyrargatan, Háeyrarvellir og Hraunteigur. Eiginleg vegagerð hófst með tilkomu hestvagna og aukinni notkun til vöru og heyflutninga. "Álfstétt" heitir vegspotti á Eyrarbakka og  sagður einn elsti vegur í Árnessýslu, byggður einhverntímann fyrir 1880. "Bárðarbrú" sem þó er ekki "brú" í nútíma merkingu, heldur upphaflega púkkaður mjór vegur yfir móa og mýrlendi er lá áður milli kirkju og Húsins upp á engjalöndin vestur undan Sólvang, en þennan veg  gerði Bárður Nikulásson um 1880 og og um 1890 var "Nesbrú" byggð, en það var upphlaðin slóði á leiðinni frá Óseyrarnesi upp mýrarnar, er lá alla leið upp í Kaldaðarneshverfi. Hluti Háeyrarvegar var lagður á svipuðum tíma, en fyrir því stóð Guðmundur Ísleifsson á Háeyri.  Lagning Eyrarbakkavegar frá Ölfusárbrú hófst 1898 undir stjórn Erlends Zakaríassonar, en þá voru hestvagnar að verða helsta flutningatækið. (Trúlega er Steinskotsvegur frá sama tímabili.) Sumarið 1913 komu fyrstu bílarnir akandi þennan veg frá Reykjavík, en það voru Ford-blæjubílar og lítt áræðanlegir til brúks. Hjallavegur og Túngatan hafa  byggst upp smám saman milli 1940-1950 og Merkisteinsvellir um líkt leiti. Hafnabrú er byggð um 1975. Hjalladæl og Hulduhóll eru gerð um  og eftir aldamótin 2000 og Þykkvaflöt um svipað leiti.

Mörg hús á Bakkanum bera nöfn sem kennd eru við þessar umferðaæðar, svo sem Götuhús, Stíghús, Traðarhús, Akbraut, Suðurgata og Vegamót sem var rifið fyrir mörgum árum. Í öðrum tilfellum hafa stígarnir dregið nöfn af húsum, svo sem Bakarísstígur og Háeyrarvegur.

09.10.2019 22:32

Landamærabrýr Eyrarbakka

Brú var fyrst  byggð yfir Hraunsá 1876. Steypt brú var byggð sennilega á fyrstu áratugum 20. aldar. Síðan var vegurinn færður á árunum 1977- 1978 og ný brú byggð. 2015 var sett þar göngubrú yfir fyrir neðan veg. Óseyrarbrú var byggð á árunum 2000-2003 eftir margra áratuga baráttu Eyrbekkinga fyrir byggingu hennar.  Brýr þessar hafa allt frá upphafi verið hin mesta samgöngubót fyrir allt suðursvæði sýslunar. Lengi hefir verið beðið eftir nýrri brú yfir Ölfusá ofan Selfoss sem hefur verið árum saman á áætlun, en það verður að segjast að oft eru stjórnmálamenn lengi að sjá ljósið.

05.10.2019 23:11

Uppfyllingar og kolefnisbinding

Nú á dögum er það til siðs að fylla upp skurði í mýrlendi sem grafnir voru upp í fyrndinni. Það var gert til að þurka upp mýrarnar svo að hafa mætti af því hey sem annars var oft hörgull á. Í nútíma landbúnaði gerist ekki þörf að hirða hey af mýrum sem eru í dag aðalega nýtt sem beitarlönd. Það er þó ekki ástæðan fyrir uppfyllingunum. Í fyrstu var það gert til að örva fuglalíf á tilteknum svæðum svo sem í fuglafriðlandinu á Eyrarbakka. En nú seinni ár til þess að kolefnisbinda jarðveginn. Hópur vísindamanna hafa nefnilega komist að þeirri niðurstöðu að kolefnisútstreymi í andrúmsloftið sé að valda hamfarahlýnun á jörðinni, með þeim skelfilegu afleiðingum að allir jöklar jarðar bráðni á næstu árum og hækki sjávarborð um tug metra. Það mundi gjörbreyta strandlengjum um allann heim og færa eyjar á kaf. Ekki eru allir vísindamenn sammála um orsök fyrir þessari  hlýnun á heimsvísu sem er mæld upp á ca 1°C það sem af er hlýskeiðinu. Sumir vilja skella skuldinni á ört vaxandi skóga og umfangsmikla skógrækt víða um heim, einkum í Skandinavíu. Er rökstuðningur þeirra ekkert síðri en hinna sem halda með kolefnisfullyrðingunni. Sumir vísindamenn telja hinsvegar aðalorsökina vera reglubundin ca 1000 ára sveiflu í sólinni sjálfri. Uppsafnaður ofurvarmi í miðju sólar sem nær smám saman til yfirborðs hennar og hjaðnar út á nokkur hundruð árum og endar í kuldaskeiði á jörðinni.  Almenningur allur tekur þó kolefniskenninguna trúanlega, enda mikill áróður rekinn fyrir henni. Það hefur aftur skapað mikla taugveiklun og óróa meðal yngri kynslóða á heimsvísu. Stjórnmálamenn lofa hver í kapp við annann að bregðast við þessum heimsendaspám með öllum, eða næstum öllum tiltækum ráðum og til að sýna ungu kynslóðinni að eitthvað sé nú verið að gera, þá er spjótunum beint að bifreiðaeigendum sem keyra á jarðefnaeldsneyti, sem sé stóra málið.

Til gamans má geta þess að elstu skurðirnir á Eyrarbakka voru handgrafnir.  Markaskurðurinn var grafinn 1885-1887. Hraunsskurðurinn var grafinn um 1908 (4,5km) Kjálkaskurðurinn var grafinn 1922-1928. Holræsin miklu voru grafin árið 1929

01.10.2019 23:00

Hvað hefur gerst síðan?

Árið 1929 voru handgrafnir tveir skurðir þvert gegnum Bakkann ofan af dælum og niður í sjó lagðir steinrörum og var vatni ofan af dælunum veitt þar í gegn og landið þannig þurkað upp. Jafnframt var frárensli húsa veitt í þessi holræsi, mikið til í tréstokkum sem sumt er enn við lýði. Fækkaði þá kömrum sem áður voru við nálega hvert hús. Litlahraunsholræsið var síðan  grafið 1933. Frá því að þetta var gert hefur ekkert breyst í holræsamálum við ströndina. Við hverjar kosningar síðan á áttunda áratug síðustu aldar hefur þessi umræða verið tekin upp, en þó ekkert þokast þrátt fyrir ýmsar hugmyndir og skoðanir. Helst er það "fjármögnun" sem virðist standa í veginum, því lausnirnar eru til. Á meðan er búið við undanþágu á þessari úreltu og aldagömlu fráveitulausn sem hvergi tíðkast lengur í nútíma samfélögum.

Fyrst ýmis stórvirki voru framkvæmanleg árið 1929 með höndunum einum, þætti mönnum ekki mikið með nútíma hugviti, tækni og vélvæðingu að græja málið fyrir árið 2029 eða hvað?

19.09.2019 22:22

Oline Lefolii Thamsen

Oline Lefolii (f. Thamsen 1860-1909) var kona Andreas Lefolii  sonar I.R.B. Lefolii verslunarmanns. Hún tók allmargar ljósmyndir á Bakkanum, þorlákshöfn og víðar. Í fylgd með þeim var Möller gamla en hún tók nokkur steypumót af íslenskum hestum.

Hér má t.d. sjá nokkrar myndir sem Oline tók á Eyrarbakka: Vesturbúðin og Bakaríið / Hópmynd - Starfsfólk Lefolii / Innimynd kirkjan / Skútur í höfn. Myndir hennar eru í dag mikill menningaverðmæti og eru margar þeirra varðveittar  á Þjóðmynjasafni Íslands og má finna þær á sarpur.is .

Sjá einig: Jacop Andreas Lefolii http://www.kb.dk/images/billed/2010/okt/billeder/object458521/da/

14.09.2019 17:14

Bakarar á Bakkanum

Fyrsti bakarinn á Eyrarbakka var danskur, N.C.Back að nafni. Hann var bakari við Lefolii verslun og fór hann héðan alfarinn árið 1909 aftur til Danmerkur. Danskir bakarar Oluv Hansen og Martein Nielsen leystu Bach af þá er hann fór utan í tvö skipti (í síðara sinnið 1902).  Lars Laurits Andersen Larsen frá Horsens í Danmörku kemur 1909 (Lárus eldri, en hann giftist íslenskri konu, Kolfinnu Þórarinsdóttur) og fer að baka fyrir Lefolii verslun og starfar til ársins 1915, en fer þá utan um nokkurn tíma. Jón Jónsson (d.1930) var annar bakari hjá versluninni á Eyrarbakka og starfar þá einn fyrir bakaíið um skeið, en fer til starfa hjá Lárusi eldri árið 1927 þegar hinn síðarnefndi kaupir bakaríið af versluninni.  [Jón þessi hafði frá upphafi verið Bach bakara til aðstoðar] Þegar Lárus eldri fellur frá 1942 tekur Lárus yngri Andersen við bakaríinu, og um 1960 setur hann upp bakarí í Skjaldbreið (Lalla bakarí). Bakaríið rak hann framundir 1970 þá er hann lést. Lalli hafði þá lengi glímt við veikindi, en hann hafði fengið berkla á sínum yngri árum og náði sér aldrei að fullu af þeim veikindum.  Í Vestmannaeyjagosinu 1973 flutti Sigmundur Andresson (Simmi bakari) úr Vestmannaeyjum aftur á Bakkann og  tók bakaríið í Skjaldbeið á leigu og hóf þar bakstur. Sigmundur var fæddur árið 1922 í Nýjabæ á Eyrarbakka. Það var mikil hátíðarbragur þegar bakaríið opnaði aftur kvöld eitt undir merkjum Sigmundar og varð venjan sú að hafa bakaríið opið langt frameftir kvöldi. [ Foreldrar Sigmundar voru Andrés Jónsson fæddur á Litlu Háeyri á Eyrarbakka (síðar Smiðshúsum) og Kristrún Ólöf Jónsdóttir. Sigmundur hafði lært að baka hjá Lárusi eldri áður en hann flutti til Vestmannaeyja 1946]  Þegar gosinu lauk flutti Sigmundur aftir til Eyja með fjölskyldu sína. Síðan hefur ekki verið starfandi bakarí í þorpinu, enda átti slík þjónusta orðið í ófæri samkeppni við Kaupfélagið á staðnum.

 

Bakaranemar á Eyrarbakka. Jón Jónsson, Gísli Ólafsson frá Gamla Hrauni, Sigmundur Andrésson frá Smiðshúsum, Lárus Andersen frá Bakaríinu, Sigurður Andersen frá Bakaríinu.

 

Heimild: Heimaslóð.is Auglýsarinn, 02.11.1902 - Timarit.is. Eyrarbakki.is

08.09.2019 23:02

Plastiðjan á Eyrarbakka - Saga plastsins

Plastiðjan HF hóf starfsemi sína í Miklagarði á Eyrarbakka 1957 og voru það forsvarsemenn Korkiðjunar og Vigfús Jónsson oddviti sem gengust fyrir stofnun þess. Framleiðsluvörur fyrirtækisins voru fyrst og fremst einangrunarplast, en einig  trefjaplast, röraeinangrun, þolplast og hljóðvistarplötur. Hjá fyrirtækinu störfuðu 30 manns. Nýr rekstraraðili hóf plastframleiðslu í húsnæðinu 1973 en fluttist síðar að Gagnheið á Selfossi. Fyrirtækið hét þá Plastiðjan ehf og  sérhæfði sig í matvælaumbúðum og vörum fyrir matvælaiðnað. Mikligarður var þá nýttur undir aðfangslager álpönnufyrirtækisins Alpan hf eftir að Plastiðjan hvarf á braut einhverntíman um og eftir 1986. Húsið hrörnaði mjög á þeim tima og síðar er það stóð autt í nokkur ár þar til Félag var stofnað árið 2005 um uppgerð húsnæðisins og hýsir það nú einn vinsælasta veitingastað á Suðurlandi. Mikligarður var byggður sem verslunarhús árið 1919 af Guðmundu Níelsen Tónskáldi og verslunarkonu. 

Húsnæði Plastiðjunar á Gagnheiðinni brann til kaldra kola árið 2015 og í framhaldi af því fluttist framleiðsla fyrirtækisins til Reykjavíkur.

 Í dag er plastið mikill mengunavaldur um allann heim, þó svo stór hluti þess sem framleitt er fari aftur til endurvinnslu. Fólk er orðið meðvitaðra um áhrif plasts á lífríkið og þá einkum örplasts úr snyrtivörum og niðurbroti annars plasts. Plastframleiðslan í heiminum í dag nemur  um 345 milljónum tonna á ári. Bretinn Alexander Parkes var fyrstur til að framleiða plast úr sellulósa árið 1862 og nefnist efnið Parkesine. Belginn Leo Baekeland var fyrstur til að búa til nútíma plastefni árið 1907. Það var svo ekki fyrr en á stríðsárunum að verksmiðjur hófu að framleiða alskonar vörur úr plasti í stórum stíl.

Sjá einig: Sú var tíðin 1957

01.09.2019 22:42

Fornleifar á Eyrarbakka

Búðir norskra kaupmanna stóðu í landi Einarshafnar frá árinu 1316. á svipuðum slóðum og Sundvörðurnar nú og kölluðust "Rauðubúðir" manna á meðal. Nokkrum áratugum síðar leggst Ísland undir danskt konungsvald (1380). Um aldamótin 1500 var byggt þar stórt geymsluhús og baðstofa úr timbri. Stóð það á hnéháum stöplum. Öld síðar hófst einokunarverslunin á Íslandi. [https://is.wikipedia.org/wiki/Einokunarverslunin ]Einarshöfn fór illa í stóraflóði 1653 og voru bæir og verslunarhús flutt á Skúmstaðahorn. Hús þau hétu síðan Vesturbúðir. Síðan sumarið 2017 hefur verið grafið þar eftir fornminjum og nú síðast í sumar. Þau hús sem þar stóðu síðast voru byggð á árunum 1750 til 1892. Húsin komust síðar í eigu kaupfélags Árnessinga og voru rifin 1959 og var efnið flutt til Þorlákshafna, þar sem kaupfélagið byggði fiskverkunarhús úr efniviðnum, sem síðar brann.

Sjá: Húsbrot og rupl í Rauðubúð

Sjá: Haust

Sjá: Í minningu Vesturbúðanna

25.08.2019 22:11

Hallærið 1884-85

Árið 1885 voru mönnum flestir bjargræðisvegir bannaðar hér sunnanlands. Heyfengur var harla lítill sumarið áður. Upp í Holtum þrutu nokkra bændur skepnufóður þegar leið að vori, en þeir sem hlýddu ásetninganefnd um að skera niður fénaðinn stóðu betur að vígi. Veturinn var afleitur og snjóþyngsli mikil, svo vetrarbeit varð ekki við komið. Ekki bætti úr skák að ógæftir urðu þær mestu í manna minnum í austursýslum. Gátu útvegsmenn þar aðeins komist í einn róður, en sumir þó 2-3 róðra á vertíðinni. Varð almenningur er stóð höllustum fæti að treysta á erlent gjafafé úr vörslu landshöfðingjanna. Um slíka ölmusu var þó ekki talað hátt eða feitletrað í sögubækur vorar þó gjafir þessar forðuðu þjóðinni frá hungri og sárum sulti.

Heimild: Þjóðólfur 17. tbl. 1885

24.08.2019 23:09

Þegar iðnbyltingin barst til Eyrarbakka

Tóvinna er elsta iðngrein sem stunduð var á Bakkanum og fór sú vinna að miklu leiti fram í dönsku verslunarhúsunum í lok 19. aldar og fram á annann áratug 20. aldar. Tóvinna var einig mikið stunduð til sveita og voru unnar bæði voðir og prjónles. Prjónles skiptist í duggarales og smáles (smáband). Smáband og annað prjónles var verslunarvara. Snældustokkar og rokkar voru algengir og til á flestum bæjum í lok 19 aldar. [Upphaflega var mest spunnið á halasnældu en hjólrokkar tóku ekki að berast til landsins fyrr en á miðri 18. öld og fram yfir miðja 20. öld tíðkaðist að nota halasnældur meðfram til að tvinna.] Vefstólar voru hinsvegar sjaldgæfari en þó munu þeir hafa verið notaðir við tóvinnu á Eyrarbakka. Snældudustokkar og rokkar voru yfirleitt íslensk smíði, en vefstólarnir erlendir þó dæmi séu um íslenska vefstóla. Um miðja nítjándu öld höfðu vefstólar útrýmt gömlu kljásteinsvefstöðunum, en þeir stóðu lóðrétt með steinaröð neðst. Helstu framleiðsluvörurnar voru vaðmál og voðir, en einnig peysur, föðurland, sokkar, húfur og vettlingar sem konur framleiddu heima. Mikilvægt var að ullin væri vel þveginn fyrir vélarnar og sem dæmi var ull frá Bitru í Flóa höfð til sýnis á Eyrarbakka vorið 1916 sem all vel þvegin ull.

19.08.2019 22:35

Saga áraskipana

Mynd frá: https://nafar.blog.is/blog/nafar/Saga áraskipana nær allt frá landnámi og fram á fyrsta áratug 20. aldar.  Þessir bátar nefndust eftir stærð, Tveggja manna far, Sexæringur og Teinæringur. Íveruhús sjómanna nefndust "Sjóbúðir" eða "Verbúðir" og í "beituskúrunum" hömuðust "beitustrákarnir" við að skera beitusíldina og stokka upp bjóðin. "Lending" var í "vör" og í lok vertíðar voru skipin sett upp í "naust", og fiskurinn hengdur upp á "hjalla". Þetta orðfæri er nú liðin tíð. Áraskipin höfðu nokkuð mismunandi lag eftir landshlutum, en hér Sunnanlands er þekkt svokallað "Steinslag" eftir Steini Guðmundssyni skipasmið í Steinsbæ. Þar er stefnið skásett ca 45 gráður sem gerir skipið hæfara til að skera sig í gegnum brimölduna. Eitt slíkt skip hefur varðveist á Eyrarbakka, en það er áraskipið Farsæll, tólfróinn teinæringur.

Á 19. öld óx mjög útgerð áraskipa á Eyrarbakka og skiptu þau tugum, en það voru einkum sexæringar sem dugðu best hér við ströndina. Árið 1884 var ábyrgðasjóður opinna áraskipa stofnaður á Eyrarbakka og  sjómannasjóður árið 1888 og sjómannaskóli Árnessýslu um 1890. Stuðlaði það mjög að aukinni útgerð þrátt fyrir einhverjar erfiðustu aðstæður á landinu til sjósóknar fyrir skerjum og brimi. Sumir formenn kusu að gera út frá Þorlákshöfn þar sem tryggari lending var fyrir skipin, en alla jafna var Þorlákshöfn þrautarlending ef sund lokuðust á Eyrarbakka og Stokkseyri. Formennirnir urðu stundum að kljást við ægi í sínum versta ham, þegar brast á bræla og brim nær fyrirvaralaust og sumir urðu að lúta í lægra haldi í þeim bardaga. Þessir sægarpar voru miklar hetjur og gjarnan kveðnar um þá >vísur og >sögur sagðar. Síðasti formaður á opnu áraskipi á Eyrarbakka var Guðmundur Ísleifsson á Háeyri. Hann var farsæll formaður og fyrir marga bjargvættur á ögurstund. >Hér er um hann kveðið.


Myndin hér að ofan er frá: Sigmar Þór Sveinbjörnsson blog.is

17.08.2019 21:30

Hnísuveiðar

Páll Grímsson á Óseyrarnesi og Gisli Gíslason silfursmiður í Þorlákshöfn gerðu tilraunir með hnísunet á vertíðinni 1903. Á miðöldum og allt fram til loka 19. aldar voru miklar hnísuveiðar stundaðar við Fjón í Danmörku, og notuð sú aðferð er enn tíðkast í Færeyjum, það er að hvölunum er smalað á land, en elstu þekktar heimildir hér á landi eru frá 1823 en þá voru 450 marsvín rekin á land í Reykjavík.  og 1823 voru 450 marsvín rekin á land í Njarðvík. Síðasti rekstur sem vitað er um var  árið 1966 en þá fundu sjómenn á tveim trillubátum marsvínavöðu með á annað hundrað dýrum í Faxaflóa út af Reykjavík og ráku þau til lands.

Á árunum milli 1880-90 voru margir, sem fengust við hnísuveiðar, en þá voru notaðir rifflar við veiðarnar.  Þrjár hnísuskyttur voru allfrægar. Það voru þeir Otúel Vagnsson frá Dynjanda, bóndi að Snæfjöllum, Páll Pálsson bóndi í Þernuvík í Ögurhrepni og Pétur Halldórsson bóndi að Kleifum í Skötufirði og að öðrum ólöstuðum Guðmundur J. Friðriksson, afi Gvendar jaka verkalíðsforingja.

Hnísan var aðalega nýtt til beitu, en líklaga voru þeir Páll í Óseyrarnesi og Gísli silfursmiður fyrstir til að reyna markvissar hnísuveiðar í net hér á landi.

Heimildir: Lesbók Morgunbl.20.tbl.1955. Wikipedia.Ísmús.
Flettingar í dag: 99
Gestir í dag: 3
Flettingar í gær: 535
Gestir í gær: 36
Samtals flettingar: 419403
Samtals gestir: 44478
Tölur uppfærðar: 30.4.2025 02:24:33