21.11.2014 17:14

Annáll drukknaðra í Ölfusá

1508, eða nálægt því ári, eftir messu við krossinn í Kallaðarnesi var ferjubáturinn, teinæringur ofhlaðin fólki og sökk með öllu. Um 40 manns druknuðu. Á meðal þeirra var sr.Böðvar Jónsson að Görðum á Álftanesi.

1516, drukna í einu 5 menn í Ölfusá við Arnarbæli.

1521, eða síðar á dögum Ögmundar biskups drukna í einu 5 menn á Fossferju.

1542, sigldu menn úr Þorlákshöfn fyrir Óseyri hlöðnu skipi, mjöli og skreið að Hrauni í Ölfusi. Kom til áfloga svo skipinu hvolfdi og með 11 menn er druknuðu allir. Var þar á meðal Hrafn prestur Ölfusinga.

1571, Erlendur Erlendsson í Kallaðarnesi druknar á ferjuleið að Arnarbæli.

1584, Jón Sigurðsson í Kallaðarnesi drukknar á ferjustaðnum með mönnum sínum. Þá druknuð 3 feðgar á Fossferju í Flóa (Selfossi). Fluttu þeir eitt naut og klofnaði skipið.

1625, Sigurður Árnason í Ölfusi druknar í Ölfusá.

1627, drukna 10 menn á Kotferju í Ölfusá. [Mesta ferjuslys á íslandi]

1645, drukna af veikum ís á Ölfusá, Jón Halldórsson ráðsm. í Skálholti ásamt mági sínum og Böðvari Steinþórssyni nema í Skálholti.

1654, druknar Gísli Jónsson aðstoðarprestur í Arnarbæli í svokölluðu "díki" með undarlegum atburðum.

1657.  Skip Kotferju sökk fyrir ofhleðslu og druknuðu 3 en 1 komst af.

1660, druknar Hákon Bjarnason í ánni við Þorleifslæk í Ölfusi. Fór á hestbak úr bát og sukku báðir.

1678. Einar Klemensson druknar í Þorleifslæk við Ölfusá.

1686. Maður druknar af ís skamt frá Arnarbæli.

1687. Piltur 8 ára Jón Oddsson prests í Arnarbæli druknar í Ölfusá af ís er hann ráfaði á eftir föður sínum er fór ríðandi.

1693. Maður druknar í Ölfusá, en sá hét Erlendur Filippusson.

1697. Menn ætluðu að tvímenna hest á ísi yfir Ölfusá. Féll sá aftari af og niður um ísinn og druknaði.

1704. Tveir hrísmenn úr Öndverðanesskógi fórust með bát sínum á Ölfusá.

1709. Karl og tvær konur ungar úr Kallaðarnessókn vildu til kirkju í Laugardælum. Gengu þau upp Ölfusá á ís sem féll undan og druknuðu þau.

1725. Maður vildi ríða eftir eggjum út í hólma í Ölfusá við Langholt og druknaði hann.

1734. Tveir menn drukna í Ölfusá.

1744. Árni próf. Þorleifsson í Arnarbæli féll af baki í læk í Ölfusi og druknar.

1750 eða þar um bil, druknar í Ölfusá strokufangi úr járnum á stolnum hesti.

1793. Einar Brynjólfsson sýslumanns druknar í Hólmsós í Ölfusi.

1800. Í Óseyrarnesi sökk skip af ofhleðslu og druknuðu 7 manns, aðalega Skaptfellingar í kaupstaðarferð. Þar á meðal var Snorri Ögmundsson ferjumaður í Nesi. 4 mönnum var bjargað.

 

Í Óseyri Óms- við -kvon

áin tók sjö manna líf.

Markús prestur Sigurðsson

sínu hélt, en missti víf.

 

1820, druknar farandkona í Ölfusá.

1831. Maður frá Oddgeirshólum ferst í Ölfusá.

1842. Hannes frá Sandvík druknar í Ölfusá.

1844. Bát með 5 mönnum hvolfdi við hólma í Ölfusá nærri Ármóti í Flóa. Druknuðu tveir, en einn bjargaði sér á undarlegu sundi. Tveir héldu dauðahaldi í grjótnibbur og var þeim bjargað.

1853. Ferjubát er flutti kú og 3 menn hvolfti í Ölfusá er kýrin braust um. Druknuðu þar sr. Gísli Jónsson í Kálfhaga og Guðni Símonarsson hreppstjóra í Laugardælum. Þriðji maður komst á kjöl og var bjargað.

1858. Sigurður frá Litlabæ á Álftarnesi var ferjaður yfir Ölfusá með Óseyrarnesferju ásamt kindum og tveim hundum. Ferðinni var heitið austur í Hraunshverfi.  Hundarnir báðir og kindur fundust síðar reknar upp úr ánni. Er talið að hann hafi rekið féð um flæðileirurnar og talið að maðurinn hafi tínst þar.

1869. Runólfur Runólfsson vegaverkstjóri í Reykjavík hafði sótt verkalaun sín og undirmanna til sýslumanns út á Eyrarbakka. Hann ætlaði svo aftur yfir Ölfusá við Laugardælaferju. Reið hann gæðing, ölvaður og lagði út á ána á hestinum. Fórst þar bæði maður og hestur. 9 mánuðum síðar fanst lík hans rekið við Óseyrarnes og með því peningar allir.

1873. sr. Guðmundur E Johnsen í Arnarbæli skírði barn í Hraunshól, [Eyleif, son Ólafs Eyjólfssonar og Guðrúnar Hermannsdóttur.] Jón Halldórsson á Hrauni fylgdi presti heim og fóru ríðandi á veikum ís og hurfu báðir um vök á áni vestan við Arnarbæli.

1877. Gamall maður bilaður á geði fórst í Ölfusá af ísi.

1887. Arnbjörg Magnúsdóttir frá Tannastöðum fanst örend í ánni. Hafði verið veik á geði.

1890. Maður er sundreið Ölfusá til að sækja ferju, druknaði í áni.

1891. Við smíði Ölfusárbrúar druknaði þar maður enskur af slysförum.[ Arthur Wedgwood

Jacksons]

1895 Páll Pálsson vinnupiltur á Kotströnd hélt heimleiðis frá Kirkjuferju eftir erindi þar. Villtist út á ána í frosti og byl. Tapaði hestum sínum niður um ísin og vöknaði svo að sjálfur fraus í hel á ísnum. Á sama ári fyrirfór sér í Ölfusá, Sigríður Þorðvarðstóttir á Egilstöðum í Ölfusi.

1917. Filippus Gíslason á Stekkum druknar í Ölfusá við laxavitjun.

1919. Helgi Ólafsson prests Helgasonar á Stóra-Hrauni var á austurleið í brúðkaup systur sinnar. Lík hans fanst og hesturinn dauður í sandbleytu (við Hólmsós).

1922. Tómas Stefáns skrifstofustjóri við Landsímann í Reykjavík, var að klifra upp vírstrengi  Ölfusárbrúar, en féll í ána og druknaði.

1933. Maður frá Oddgeirshólum fórst í Ölfusá.

1942. Baldvin Lárusson bílstjóri steyptist í ána af Ölfusárbrú og druknaði. Sama ár druknar setuliðsmaður í áni. [Er nú komið fullt 100 manna er sögur fara af að farist hafa í eða við ána.]

1944. (Þegar Ölfusárbrú brast, féll mjólkurbíll með henni í ána, en bílstjórinn bjargaðist á varadekkinu.)

1947. ( Sjómaður, Reykjalín Valdimarsson á togaranum Kára synti yfir Ölfusá undan Kaldaðarnesi. Hann komst heill yfir á 20 mínútum.)

1963. Lárus Gíslason á Stekkum druknar í Ölfusá við laxveiðar. Hann var ósyndur.

1964. Gísli Jóhannsson skrifstofustjóri sídarútvegsnefndar druknar í Ölfusá við stangveiði á Kaldaðarnesengjum ("Straumnesi").

1975. Maður talinn hafa fallið í Ölfusá og druknað. Lík Hallgríms G Guðbjörnssonar fannst þar árið eftir.

1976. Ungur maður vatt sér út á brúarstengi Ölfusárbrúar og féll í ána og druknaði. [Þórarinn Gestson frá Forsæti II]

1979. Kajak hvolfdi í Ölfusá og ræðarinn [Rúnar Jóhannsson úr Hafnafirði] druknaði.

1984. Maður féll í ána við Ölfusárbrú og druknaði. [Hilmar Grétar Hilmarsson]

1986. (Barn féll í Ölfusá, en annar drengur bjargaði honum).

1989. (Litlu munaði að bifreið lenti í ánni eftir að hafa ekið á ljósastaur.)

1990. Bifreið var ekið út í Ölfusá og druknuðu tveir ungir menn [Örn Arnarson frá Selfossi ásamt félaga sínum Þórði M Þórðarsyni]. Tvær ungar konur er í bílnum voru björguðust.

1992 (3ja ára barn féll í Ölfusá, en var bjargað af íbúa í grendinni)

1996. Kona fannst látinn í Ölfusá við Kirkjuferju. [Agnes Eiríksdóttir] Sama ár óð ölvaður maður út í Ölfusá við brúnna, en bjargaði sér sjálfur á land.

2000. Guðjón Ingi Magnússon, ungur maður frá Selfossi féll í Ölfusá og druknaði.

2007. (Bíll hafnaði út í Ölfusá í mikill hálku. Björgunarsveit bjargaði ökumanninum.)

2014. Maður úr Þorlákshöfn steypti sér í ána af Óseyrarbrú og druknaði. Maður ók bíl sínum í ána við Ölfusárbrú. Fanst hann heill á húfi daginn eftir.

 

Þessi skrá er ekki tæmandi yfir alla þá sem horfið hafa í Ölfusá. Þess hefur ekki altaf verið getið í heimildum, eða heimildir ekki fundist.

12.10.2014 23:01

Sú var tíðin, 1942

Íbúar Eyrarbakka, Stokkseyrar og Selfoss voru samtals 1.500 talsins. [Á Eyrarbakka voru í byrjun árs 1942, 585 íbúar og á Stokkseyri 478.] Oddvitar þessara sveitarfélaga óskuðu eftir því sameiginlega að fá afmagn frá Sogsvirkjun, nú þegar í bígerð var að stækka hana. Framkvæmd þessi átti að kosta um 900 þúsund og var sett á dagskrá. Kaupfélag Árnesinga opnaði útibú á Eyrarbakka og annað á Stokkseyri

 

Teikning

Pólitíkin á Bakkanum:

Hreppsnefndarmaður handtekinn fyrir blaðaskrif.

Sveitastjórnarkosningar fóru fram 25. janúar 1942. Á kjörskrá voru 395 og kjörsókn 77%.

Í framboði fyrir Alþýðuflokkinn [Í bandalagi við K.F.] á Eyrarbakka voru: Vigfús Jónsson, Bjarni Eggertsson, Gunnar Benediktsson, Jón Guðjónsson, Ólafur Bjarnason og Kristján Guðmundsson. Hinir þrír fyrst töldu fengu sæti í hreppsnefnd. Sjálfstæðisflokkurinn fékk einnig þrjá menn kjörna og Framsókn 1 mann sem var Teitur Eyjólfsson, hinn nýji húsbóndi á Litla-Hrauni, og formaður framsóknarfélagsins. [Begsveinn Sveinsson sem lengi var fremstur í flokki, var nú feldur]. Á Stokkseyri unnu Sjálfstæðismenn meirihluta.

Það bar til tíðinda á fyrsta hreppsnefndarfundinum á Eyrarbakka þann 27. janúar að kjósa átti oddvita. Til fundarins boðaði Bjarni Eggertsson aldursforseti þeirra sem kosnir voru, og mælti fyrir oddvitakosningu. Teitur Eyjólfsson hafði þá nýverið gert bandalag við Sjálfstæðismenn og gerði hann kröfu um að sýslumaður yrði beðinn um að skipa í oddvitasætið, Sigurð Kristjánsson kaupmann, en hann var leitogi sjálfstæðismanna. Alþýðuflokkurinn sem hafði fengið meirihluta greiddra atkvæða héldu fast við sinn keip, enda ólöglegt talið að hið opinbera hlutaðist til um oddvitakjör, nema ef hreppur hafi misst fjárhagslegt sjálfstæði. Teitur og sjálfstæðismenn gengu þá skindilega af fundinum, sem þá varð ekki ályktunarfær. [Hitt var annað mál að kjörnir hreppsnefndarmenn höfðu fæstir næga þekkingu eða færni til að gegna oddvitaembættinu.] Um kvöldið var Gunnar Benediktsson hreppsnefndarmaður og leiðtogi kommúnista á Eyrarbakka tekinn fastur og hann látinn taka út dóm fyrir blaðaskrif um fisksölusamninginn við breta. Gunnar fékk að sitja í "Tugthúsinu" í 15 daga. [Gunnar var ritstjóri fyrir "Nýtt Dagblað", en áður fyrir "Nýi Tíminn". Þegar Gunnar losnar gefur hann nokkrum fyrrverandi föngum gott rými í blaðinu til að skrifa um réttvísina og aðbúnað fanga á Litla-Hrauni. Gunnar sat sem varamaður á Alþingi um nokkurn tíma árið 1945.] Um haustið ákvað Gunnar að sækja um inngöngu í Kaupfélagið (Kaupfélag Árnesinga) og er samþykktur af útibústjóra verslunarinnar hér. [Kaupfélagið hafði þá um vorið opnað útibú á Bakkanum] Þá brá svo við að Egill kaupfélagsstjóri í Sigtúnum bannaði honum inngöngu í félagið.

Framsóknarballið var haldið 28. febrúar sem hófst með kaffisamsæti og kvikmyndasýningu í Fjölni.

 Hernaðarbrölt: Bandaríkjaher var að taka við af Breska hernámsliðinu, en breski flugherinn hélt enn um sinn flugvellinum á Kaldaðarnesi og herskálum þar og að Selfossi. Í riti flughersins á Íslandi "The White Falcon" er sjóflugvélum bandamanna heimilt að lenda á Eyrarbakka, Þingvallavatni og Vatnajökli. Fyrir kom að breskar flugvélar komust í neyð hér við ströndina, en Eyrbekkskir sjómenn voru þá ávallt boðnir og búnir að koma þeim til aðstoðar. Verkamenn af Eyrarbakka og Stokkseyri störfuðu allflestir fyrir setuliðið. Setuliðsmenn í Kaldaðarnesi voru aðalega vopnaðir rifflum og vélbyssum. Var æfingasvæði þeirra austur af Kaldaðarnesi og út með Ölfusá. Á Sandskeiði t.d. voru að auki fallbyssur í notkun. Mýrarnar og Ölfusá sunnan Kaldaðarnes var yfirlýst hættusvæði. Setuliðsmönnum var yfirleitt meinaður aðgangur að skemtunum og dansleikjum til að komast hjá árekstrum, en kvennaskortur var alger í herbúðum setuliðsins. Hreppsnefnd Eyrarbakka hét setuliðinu fulla samvinnu íbúanna í þáttöku loftvarnaæfinga. Íbúarnir áttu að slökkva öll ljós í híbýlum sínum þegar æfing fór fram.

 Útgerð: Einn Bakkabátur gerði út frá Sandgerði samkvæmt venju.

 Slys: Barn varð fyrir bíl er kom ofan af Selfossi. Farþegi í bifreiðinni var læknir sem hafði verið að koma úr vitjun, og gerði hann að sárum drengsins, sem þó lést nokkru síðar af höfuðáverkum. Drengurinn hét Böðvar Bergsson [Ingibergsson] 11 ára, afabarn Böðvars Friðrikssonar í Einarshöfn. Tveir menn druknuðu í Ölfusá, annar um sumarið, setuliðsmaður, en hinn íslendingur sem féll af Ölfusárbrú skömmu fyrir jól.

 Eldur var laus í hlöðu og gripahúsi að Litla-Hrauni. Flugmaður breska flughersins var eldsins var og kallaði á slökkvilið flughersins í Kaldaðarnesi sem kom fljótt á staðinn, ásamt slökkvuliði Eyrarbakka. Í sameiningu tókst þeim fljótt að ráða niðurlögum eldsins. [Talið var að geggjaður maður hafi borið eld að húsunum.]

 Hjónaefni:  Lilja Þórarinsdóttir af Eyrarbakka & Ólafur Guðlaugsson trúlofast. Anna Lúðvíksdóttir af Eyrarbakka & Ólafur Tryggvason frá Víðivöllum. Þórunn Kjartansdóttir af Eyrarbakka & Lárus Blöndal Guðmundsson verslunarstjóri giftast. Steinfríður Matthildur Thomassen & Guðjón Sigfússon af Eyrarbakka. Sigurður Friðriksson skipstjóri gekk að eiga Elínborgu Þ Þórðardóttur frá Rvík.

Gullbrúðkaup áttu Ingibjörg Þorkelssdóttir og Sigurður Þorsteinsson. Þau bjuggu í Rvík.

 

Afmæli:

85 ára: Einar Jónsson frá Grund Eyrarb. b.s. Rvík. [f.v. b. á Álfst. Skeiðum.]

80 ára Jóhann Gíslason frá Steinskoti, fiskmatsmaður Rvík.

           Einar Jónsson frá Prestshúsi Eb. b.s. Rvík.

           Ragnhildur Sveinsdóttir, á Þorvaldseyri. b.s. Rvík.

75 ára: Guðrún Gísladóttir frá Einashöfn, b.s. Reykjavík.

70 ára: Elín Pálsdóttir frá Nýjabæ Eyrarbakka.

60 ára: Haraldur Blöndal, er rak um hríð ljósmyndastofu á Bakkanum.

50 ára: Magnús Oddson símstöðvastjóri á Eyrarbakka.


 Látnir:  Sigurbjörg Hansdóttir (83) frá Sauðahúsum. Maður hennar var Aðalsteinn Jónsson. Eiríkur Gíslason (72) húsasmíðameistari í Gunnarshólma. Hans kona var Guðrún Ásmundsdóttir. Jónína Hannesdóttir (46) frá Sölkutóft, kona Jóhanns Loftssonar. Vigfús Halldórsson (85) frá Litlu-Háeyri. Böðvar Jónatan Ingibergsson (11).  Drengur, Foreldrar hans voru Krístín Jónsdóttir og Gísli Jónsson á Kirkjuhvoli. Hallbjörg Ásdís Guðfinnsdóttir og Sesselíu Jónasar á Borg. Jóna Pálsdóttir frá Skúmstöðum.  Kristín Jónsdóttir (0) frá Selfossi.

 Fjarri heimahögum: Guðmundur Á Vívatsson, (f. á Eb. 1879) póstafgreiðslumaður á Svold N-Dakota, en þangað flutti hann með foreldrum sínum árið1883. Hans Bogöe Thorgrímssen (88) í Grand Forks N-Dakota. [Hans var sonur Guðmundar Thorgrímssen verslunarstjóra á Eyrarbakka. Hans flutti vestur um haf sumarið 1872. Hann átti frumkvæðið að stofnun Hins Evang.-lúterska kirkjufélags íslendinga I Vesturheimi með því að kveðja til undirbúningsfundar að Mountain, N.-Dak., I janúa r 1885. ] Ásta Hallgrímson, (85) [Guðmundsdóttir Thorgrímsen, yngsta barn. Hún var gift Tómasi Hallgrímssyni læknaskólakennara.] Guðmundur S Guðmundsson forstj. Hampiðjunar. Hann var frá Gamla-Hrauni, Þorkellssonar af Mundakoti. Gunnar Hjörleifsson (49), sjómaður á togaranum "Sviða"  og lét lífið á hafinu er togarinn fórst. kona hans var Björg Björgúlfsdóttir, einig af Bakkanum. Guðlaug Aronsdóttir (75) frá Merkigarði. Hennar maður var Guðbrandur Guðbrandsson verkamaður. Skúli Gíslason (32) lyfjafræðingur. Hann var sonur sr. Gísla Skúlasonar prests á Eyrarbakka. Hann varð undir breskri herflutningabifreið á leið til vinnu sinnar og lést skömmu síðar. sr. Gísli Skúlason prófastur og prestur á Stóra-Hrauni Eyrarbakka.[ sr. Gísli var vígður til Stokkseyrarprestakalls 2. júlí 1905] Kona hans var Kristín Ísleifsdóttir, ættuð frá Selalæk á Rángárvöllum. Jóhann Friðriksson form. frá Gamla-Hrauni, með línuveiðaranum "Sæborg" frá Hrísey.

 Sandkorn: Eyrbekkingurinn Helgi Guðmundsson var varaformaður verkamannafélagsins Dagsbrúnar í Reykjavík. Foreldrar hans voru Guðmundur Felix og Guðný Jónsdóttir. Eyrbekkingurinn Elías Þorsteinsson var forstjóri hraðfrystihúsins Jökuls í Keflavík. Foreldrar hans voru Þorsteinn Þorsteinsson kaupmaður og Margrét Jónsdóttir. Guðmundur Ásbjörnsson frá Brennu sat í bæjarstjórn Reykjavíkur. Eyrbekkingafélagið hélt sinn aðalfund og voru kosnir í stjórn: Formaður, Aron Guðbrandsson, Varaformaður, Lárus Blöndal Guðmundsson. Félagið taldi um 400 manns.  Eldspítur varð að spara, þar sem þær hafa verið skamtaðar í verslanir. Á Eyrarbakka kyntist Ásgrímur Jónsson listmálari fjallanna, hafinu í fyrsta sinn. Leikverk Menntaskólans "Spanskflugan" var sýnd hér við góðar undirtektir, eða svo góðar að leikendur urðu að hafa aukasýningu kl 1 um nóttina. Svo hörmulega vildi til áður en leikhópurinn kom hingað austur að einn leikarinn gleimdi gerfiskegginu sínu heima. Var úr því bætt með því að klippa lokk af kvenmannshári og líma fyrir skegg. Magnús Oddson símstöðvastjóri, settur póstafgreiðslumaður á Eyrarbakka. Þingstúka Árnessýslu stofnsett á Eyrarbakka er Kristinn Stefánsson stóð fyrir. Jón Axel Pétursson frá Eyrarbakka er hafnsögumaður í Reykjavík og í framboði fyrir Alþýðuflokkinn þar í bæ. Teiknisýning, fríhendisteikningar iðnema í Iðnskólanum á Eyrarbakka þóttu bera af öðrum iðnskólateikningum. Ólafur Tryggvason hét maður er gerðist aðstoðarlæknir í Eyrarbakkahéraði.  U.M.F.E hélt harmonikkuball. Var sérstaklega tekið fram í auglýsingu að dansleikurinn væri "aðeins fyrir Íslendinga". [ss. enskir /amerískir dátar voru ekki á gestalista] Stuttu síðar bauð Kvenfélagið upp á dansleik, án þessara skilyrða. Verkamannafélagið Báran hélt sína árshátíð með dansi og söng. Alfreð Andresson song gamanvísur með undirleik Sigfúsar Haldórssonar og Kling, Kling, kvartettinn söng nokkur lög.

 Úr grendinni: Nýbýlið Kumbaravogur verður sumardvalarheimili fyrir börn, en Umdæmisstúka nr.1 keypti. Mörg tundurdufl reka á fjörur í Skaptafellssýslum. Hótel Þrastalundur brann til kaldra kola, en þar höfðu liðsforingjar breska setuliðsins fundið sér hvíldaraðstöðu. Vat þvarr skindilega í Ölfusá og varð hún mjög vatnslítil um stundarsakir þann 11. nóvember. Hafði þetta komið fyrir síðast 1929. Skógræktarfélag Árnesinga kemur upp trjáreití svonefndum Tryggvagarði.

 Tíðin: Eitt mesta fárviðri gekk yfir Suðvesturland þann 15. janúar 1942, en skemdir urðu óverulegar, en einn símastaur féll milli Eyrarbakka og Selfoss, annars var tíðin að mestu mild fram í vetrarlok. Með vorinu varð tíðin óstöðug og lægðagangur fyrir sunnan land. Vorspretta var léleg vegna kulda og þurka. Óhagstætt veður um sauðburð. Grasspretta rýr fram í júní. Haustuppskera var rír, afli tregur og heyfengur lítill. Innmatur úr lambi var seldur á 15 kr. þetta haust og þótti dýrt. Rigningasamt í vetrar byrjun og sjaldan gaf á sjó. Hélst vætutíðin fram á veturinn.

 Heimild: Alþýðubl. Hagtíðindi, Læknabl. Lögberg, Nýtt Dagblað, Nýi Tíminn, Póst & Símatíðindi, Skólablaðið [Menntaskólans] Tíminn, Tímarit Iðnaðarmanna,Verkamaðurinn, Veðráttan, Vísir, Þjóðviljinn.

http://kosningasaga.wordpress.com, http://gardur.is/  

08.10.2014 22:23

Gosmistur frá Holuhrauni

Gosmistur frá Holuhrauni lagðist yfir Flóamenn í dag. Áfram er spáð mengun á þessu svæði.

09.09.2014 22:57

Sú var tíðin 1941


Í byrjun 1941 töldust íbúar Eyrarbakka 603 og var fjölgun nokkur frá fyrra ári. Merkilegt félag var stofnað á árinu, en það var Eyrbekkingafélagið í Reykjavík sem stóð að margskonar menningarmálum á Eyrarbakka, svo sem Jónsmessuhátíð sem var haldin á Eyrarbakka 28-29 júní og voru sætaferðir frá Reykjavík á þessa fyrstu miðsumarhátíð Eyrbekkinga. Var hátíðinn sett á laugardagskvöldi kl. 19 og stóð til kl. 19 á sunnudagskvöld. Sjúkrasamlag hafði verið stofnað á Eyrarbakka fyrir ári og hafði nú sannað gildi sitt. Hugmyndir voru uppi umstofnun Sjóminjasafns á Eyrarbakka sem Eyrbekkingafélagið hugðist standa að. Ætlunin var að reisa sjóbúð og smíða eftirgerð af áraskipi.

 Fyrsta Jónsmessuhátíðin á Eyrarbakka haldin 1941: Fyrir hátíðinni stóð Eyrbekkingafélagið í Reykjavík og "Jónsmessunefndin" á Eyrarbakka. Eina skilyrðið til að fá aðgöngumiða að hátíðinni var að viðkomandi væri Eyrbekkingur í húð og hár. Þáttakan á átíðinni var gífurlega mikil, en 200 "Eyrbekkingar" komu t.d. frá Reykjavík. Lögreglumenn, einig úr Reykjavík sáu til þess að allt færi fram með friði og spekt. Við Vesturbúðina var komið upp stóru hátíðarsviði sem tjaldað var yfir. "Eyrabakkaóðurinn" er samið hafði Maríus Ólafsson, var sunginn af mikilli innlifun og síðan var héraðssöngur Árnesinga kyrjaður, er samið hafði Aron Guðbrandsson, en síðan tók kvartett úr Reykjavík við boltanum og margir fleiri listamenn stigu á stokk. Gjallarhornum, eða hátölurum hafði verið komið fyrir svo víða heyrðist. Dansleikur var þar næst haldinn í Fjölni, stanslaust þar til sól reis á ný. Húsrúm í Fjölni leifði ekki allann fjöldann sem dansleikinn sótti, svo fjöldi fólks dansaði eftir músikkinni á götu úti. Á sunnudag var haldin messa í kirkjunni þar sem predikuðu sr. Gísli Skúlason og Eiríkur Eiríksson.

 Vekalýðsmál: Bestu kjarasamningar sem gerðir hafa verið, laun hækkuðu um 80% hjá Bárunni.

 Strax um áramótin '40/'41 gerði Vlf. Báran á Eyrarbakka nýjan kjarasamning við Eyrarbakkahrepp [Undirritaður 26.12.1940]. Var þessi verkamannasamningur sá besti sem gerður hafði verið á landinu fram til þessa. Laun hækkuðu úr kr. 1,23 upp í kr. 1,56 ásamt fullri dýrtíðaruppbót sem greidd yrði ársfjórðungslega. [samsvaraði kr. 2.22 á tímann,eða 80% launahækkun, en fram til þessa hafði hæsta kaup á landinu verið greitt á Akureyri kr. 1,50 pr.klst] Kauptaxti þessi gilti jafnframt í bretavinnu í Kaldaðarnesi, en hann var samþykktur af setuliðinu mótbárulaust. Samningur þessi olli m.a. óróa hjá verkalýðsfélögum í Vestmannaeyjum, þar sem venja hefur verið að greiða hærri laun en á Bakkanum. Óróleikinn kom einnig fram hjá mörgum öðrum félögum sem áttu ósamið. Verkfall brast á hjá "Dagsbrún" svo allt hljóp í bál og brand milli atvinnurekenda og verkamanna.[Setuliðið var þá að hefja flugvallargerð í Vatnsmýrinni] Ergelsið og átökin vestan fjalls, urðu til þess að bretarnir komu fram með undirskriftalistalista og báðu verkamenn á Eyrarbakka og Stokkseyri að kvitta undir viljayfirlýsingu um að vinna fyrir laun kr.1,75 á tímann, en enginn verkamaður fékst til að undirrita. Ákváðu bretar þá ótímabundna vinnustöðvun. [Grunur lék á að Vinnuveitendasambandið hafi hlutast til um íhlutun bresku hernámsstjórnarinnar í vinnudeilurnar] Kaupgjald við alla skipavinnu var kr.2,96 á tímann, en hinsvegar fátítt orðið að þessi vinna stæði til boða. Fundur var haldinn í Bárunni 27.oktober. Var þar mótmælt einróma lögfestingarfrumvarpi Eisteins Jónssonar ráðherra um kaupgjald og skorað á Alþingi að fella það. Iðnaðarmannafélag Árnessýslu hélt tvo fundi á árinu, en 60 félagsmenn voru dreifðir um alla sýsluna. Atvinna fyrir iðnaðarmenn var frekar lítil á árinu, og laun voru kr. 1,50 á tíman. Vigfús Jónsson á Eyrarbakka var formaður.

 Pólitíkin á Bakkanum: Framsóknarfélagið Eb. hélt sína árlegu kaffidrykkju-árshátíð 11. janúar. Til skemtunar voru ræðuhöld, kvikmyndasýning, Framsóknarvist og dansiball. Um 100 manns sóttu hátíðina.

Sjálfstæðisfélag Eb. hélt sömuleiðis kaffidrykkju-árshátíð þann 25. janúar með ræðuhöldum, söng og dansiballi. Aðal ræðumaður var Jakop Möller fjármálaráðherra. Um 130 manns sóttu hátíðina. Héraðsmót flokksins var svo haldið 6. júlí á Eyrarbakka, og vitanlega hófst mótið með kaffidrykkju. Meðal ræðumanna var Bjarni Benediktsson borgarstjóri Reykjavíkur. Aðsókn á þetta mót var þó undir væntingum.

 Útgerð: Engir bátar gengu frá Eyrarbakka þessa vertíð, enda fengust ekki sjómenn til starfa. Bretavinnan tók til sín alla menn sem vetlingi gátu valdið. Jón Helgason á Bergi reri þó frá Þorlákshöfn og hét sá bátur "Lambafell" og var 12. tonn. Alls gerðu 9 bátar út frá Þorlákshöfn með samtals 70 manna áhöfn. Jón Helgason var aflahæsti formaðurinn á þessari vertíð, sem var sú 31. hjá honum. Einn Bakkabátur gerði út frá Sandgerði og hét sá bátur "Ægir" og var smíðaður á Eyrarbakka á fyrra ári, og var eigandi hans Jón Guðjónsson o. co. Til lendingarbóta á Eyrarbakka voru veittar kr. 23.000 úr ríkissjóði.

 Hernaðarbrölt: Þjóðverjar gera loftárás á Selfoss

 Norskt varðskip sem hér var á ferð 18. febrúar og í þjónustu "Bandamanna" sigldi upp á sker og sat þar fast nokkra stund, eða þar til næginlega var fallið að. Hafnsögumaðurinn á Eyrarbakka tók þá við stjórn, og lagði skipinu á öruggnann stað, þar sem hægt var að kanna skemdir á skipinu

[Bandamenn höfðu nokkur skip við strendur landsins sem unnu við að slæða upp tundurdufl og leggja tundurduflum á vissum svæðum. Norska varðskipið var eitt þeirra.] 

Þýsk herflugvél, Heinkell 111 flaug lágt yfir þorpið að Selfossi 9. febrúar 1941, rendi sér yfir brúna og sneri við. Lét hún svo vélbyssuskothríð dynja á brúnni og hermannabröggum sem þar höfðu nýlega verið reistir vestan brúarinnar og særðust tveir hermenn sem hlupu út í sömu andrá. Á hól þar vestan brúar höfðu bretar sett upp vélbyssustæði og hófu þeir þegar skothríð á flugvélina sem hvarf yfir Ingólfsfjall. 

        [Flugvélina sakaði ekki og hún flaug næst yfir Reykjavík og hrelldi íbúa þar og komst síðan undan. Ummerki sáust á brúarstöplunum eftir árás flugvélarinnar, en þess skal geta að um er að ræða gömlu brúna sem var 50 ára gömul er hér er komið sögu. Þjóðverjum þótti þessi árásarferð 1800 mílna leið vera mikið flugafrek og það þótti bandarísku pressunni líka, því árásin á Selfoss hafði fært átökin um 1000 mílur nær þeim og jafnvel of nálægt, því næðu þjóðverjar Íslandi, þá væri hægðaleikur fyrir þá að gera loftárásir á Bandaríkin. 

Svo komu fleiri þýskar flugvélar, og breska flugsveitin var ávalt of svifasein að taka á móti þeim] 

Vinnu við Kaldaðarnesflugvöll og bækistöðvar setuliðsins þar var svo háttað: Bretar höfðu sjálfir með höndum alla yfirstjórn verkefna á svæðinu. Verktakar að framkvæmdum voru Hjögaard & Schultz og svo Gunnar Bjarnason verkfræðingur, hvor með sinn vinnuflokkinn í akkorði. Voru verkamenn í þessum hópum víðsvegar af landinu, Þó allflestir Eyrbekkingar og Stokkseyringar í umboði síns félags, Bárunnar og Bjarma, nema hann Þórður Jónsson verkamaður, sem var búinn að fá nóg af dvölinni á Ingólfsfjalli og kominn í hörku bretavinnu, og þar svikinn um 20 kr. af launum sínum, sem látnar voru renna til verkamannafélagsins Dagsbrún í Reykjavík, og eins var farið um nokkra aðra landsbyggðamenn, frá Keflavík og Húsavík. Þótti honum það hernám verra en hitt. Síðar, eftir mikil læti, fengu verkamennirnir þetta leiðrétt. Túlkar fyrir verkamennina í Kaldaðarnesi voru aðalega Jóhann Ólafson og Gunnar Benediktsson kennari. [Um 150 verkamenn frá Eyrarbakka og Stokkseyri unnu fyrir setuliðið í Kaldaðarnesi]

 Slys: Banaslys varð þegar ung stúlka féll af palli vörubifreiðar sem var að flytja allmörg ungmenni af skemtun sem haldin hafði verið á Stokkseyri. Stúlkan hét Kristín Jónsdóttir og var 16 ára. Varð hún undir afturhjóli vörubifreiðarinnar. Piltur sem einnig féll af pallinum meiddist lítilega. [Þetta slys varð kl. hálf þrjú að nóttu, við Hópið á móts við Ós, og lenti vörubifreiðin X-69 þar í lausum vegkanti, með þessum afleiðingum. Foreldrar stúlkunnar voru Sigurjón Kristjánsson frá Grunná í Klumpavík og Helga Jónsdóttir frá Garðbæ á Stokkseyri. Hún bjó þá er þetta gerist, með síðari manni sínum Gesti Sigfússyni og höfðu þau nýlega keypt Frambæ á Eyrarbakka.]

 Stórafmæli:

80 ára afmæli átti Ingibjörg Guðmundsdóttir í Gunnarshúsi hér á Eyrarbakka.

75 ára afmæli, átti Jón Jónsson í Steinskoti, en þangað fluttist hann ungur með móður sinni frá Nikulásarhúsum í Fljótshlíð. Hann réri 50 vertíðir frá Eyrarbakka. Hann var ljóðelskur og sögumaður góður. Sólveig Daníelsen Gísladóttir frá Skúmstöðum. Árið 1898 giftist Sólveig dönskum manni, Carl Andreas Danielsen, en hann fór stuttu síðar í atvinnuleit til Ástralíu og spurði ekki til hans síðan. Sólveig starfaði sem afgreiðslukona hjá verslun I.R.B. Lefolii. Jóhann V Danielsson kaupmaður á Eyrarbakka, hafði þá búið í Rvík síðustu 15 ár.

70 ára: Jón Adólfsson kaupmaður á Stokkseyri. Hann starfaði áður við verslun á Eyrarbakka.

50 ára: Guðrún Jónsdóttir í Kirkjubæ. Eyrbekkingurinn Maríus Ólafsson skáld og heildsali í Rvík.

Silfurbrúðkaup áttu: Læknishjónin Ásta Jónsdóttir og Lúðvík Nordal læknir. Jenný Jónsdóttir og Ólafur Bjarnason á Þorvaldseyri Eb.

 Látnir:  Sigríður Pálsdóttir (95) frá Merkigarði. Guðleif Árnadóttir (91) frá Akri. Ragnheiður Jónsdóttir (86) frá Einarshöfn. Ingvar Friðriksson (86) beykir frá Garðbæ. Jón Guðmundsson (84) frá Gamla-Hrauni. Sigurður Sigurðsson (83) frá Smiðshúsum. Guðrún Þorgrímsdóttir (82) frá Merkisteini. Ingunn Sigurðardóttir (82) frá Ósi. Sveinn Sveinsson frá Ósi. Jónína Jónsdóttir (76) frá Bjarghúsum.. Guðmundur Jónsson (71) fv. oddviti í Einarshúsi. Hann var fæddur á Hrauni í Ölfusi. Þorleifur Guðmundsson fv. alþingismaður, Ísleifssonar á Stóru-Háeyri. Kona hans var Hannesina Sigurðardóttir frá Akri. Kristín Sigurjónsdóttir (17) frá Bræðraborg. Kristín lést af slysförum.

 Fjarri heimahögum: Guðmundur Sigurðsson (62) skipstjóri frá Melbæ Eb. [Sonur Sigurðar Ásmundssonar og Þóru Guðmundsdóttur. Hann var lengi viðriðin Draupnisfélagið] Anna Eiríksdóttir (46) frá Litlu-Háeyri.

 SANDKORN: Prestakall Eyrarbakka, Stokkseyrar og Gaulverjabæjar var nú nefnt "Stokkseyrarprestakall", en þrátt fyrir það var messað í hverri einustu kirkju sem finna mátti í Árnessýslu sunnudaginn 24. ágúst 1941. Eftir þetta messu-maraþon barst þessi prestafylking 20 guðslærða manna sem herfylking hingað til Eyrarbakka, og þar héldu hvor sína messuna Eyrbekkingarnir hr. biskup Sigurgeir Sigurðsson og síra Árni Sigurðsson.  Tvö kirkjuleg erindi voru flutt um eilíft líf og líf þrátt fyrir dauðann, en hið fyrra erindi þótti afar umdeilt , en eins og allir vita þykja Eyrbekkingar langlífið fólk, en vildu þó ekki allir hanga uppi til eilífðar.  Vb. Ægir frá Eyrarbakka tók mótorbátinn "Anna" frá Ólafsfirði í tog, eftir að báturinn varð fyrir vélarbilun í aftaka veðri úti fyrir Reykjanesi. Eyrbekkingafélagið í Rvík kom yfirleitt saman í Oddfellow húsinu. Í Útvarpinu 20. maí hélt Gunnar Benediktsson rithöfundur, erindi um Eyrarbakka. Íþróttanámskeið var haldið hér og sóttu 170 ungmenni námskeiðið. "Sagnir og þjóðhættir" var ný bók sem ritað hafði Oddur Oddson fróðleiksmaður á Eyrarbakka. "Íslenskir sagnaþættir og þjóðsögur" eftir Guðna Jónsson frá Eyrarbakka voru gefnar út. Út kom bókin "Saga Þuríðar formanns" er Eyrbekkingafélagið gaf út.

 Gestir: Hið Íslenska náttúrufræðifélag sótti Bakkann heim.

 Efnahagur og lífstíll: Smjörlíki var nú notað meira til viðbits en smjör. Áfengi, kaffi og tóbak, eru börn farin að neyta um fermingu. Klæðnaður fólks almennt betri hér en víðast  út um land. Kamrar voru enn algengasta salernisaðstaðan, en undantekning að fjós séu notuð til þessara þarfa eins og í sveitum. Barna, unglinga og iðnskóli störfuðu í þorpinu.

 Úr grendinni: Hörður Sæmundsson, 2. vélstjóri, frá Stokkseyri, 20 ára féll útbyrðis af vb. "Pilot" frá Ytri-Njarðvík ásamt 5 öðrum er brotsjór reið yfir bátinn. Félag Sjálfstæðisverkamanna á Stokkseyri, "Málfundafélagið Freyr" nær manni í stjórn verkalýðsfélagsins "Bjarma" á Stokkseyri. Formaður "Freys" var Svanur Karlsson. Ísólfur Pálsson frá Stokkseyri, þjóðþekktur maður andaðist á árinu. Tveir snúningsdrengir í Stóru-Sandvik er voru þar að fikta með eld í hlóðum, brendust illa er bensínbrúsi sprakk í höndum þeirra. Breskir hermenn sem voru þar nærri komu til hjálpar og slöktu í þeim. Björgunarsveitin "Tryggvi" var stofnuð [1940] að Selfossi með 65 félögum.

 Tíðarfarið: Veturinn e.á. var einmuna hagstæður þetta árið. Vorið fór vel af stað og var hlýtt og kyrt. Sumarmánuðirnir með ágætum kyrrviðri og hlýindi og tæplega 18 stiga hiti að hámarki. Heyskapartíð ágæt, en vætudagar nokkrir. Haustið byrjaði með hlýindum og rigningartíð. Kartöflu uppskera var með eindæmum góð. Veður urðu síðan óstöðug til vetrar og vindasamari er á leið.

 Heimild: Alþýðubl. Alþýðumaðurinn, Daily Post,  Heimskringla, Morgunbl. Morgun, Tíminn, Útvarpstíðindi, Þjóðviljinn, Ægir,

30.08.2014 23:23

Sú var tíðin, 1940

Fyrstu mánuði ársins var allt með líku sniði á Bakkanum og á árunum á undan. Íbúum hafði fjölgað lítilega, eða um 22 frá fyrra ári og voru nú 575. Menn höfðu takmarkaðar áhyggjur af styrjöldinni í Evrópu, nema þá að því er sneri að aðfluttningi og reynt var að bregðast við hugsanlegri innflutningsteppu, einkum á eldsneyti til upphitunar. Þann 10 maí, bárust hingað fyrstu fregnir um að breskur her hefði gengið á land í Reykjavík fyrr um nóttina. Í útvarpinu ríkti djúp þögn og símasambandslaust var við bæinn, enda bretarnir búnir að banna útvarpssendingar og símtöl um stundar sakir.  Þorpsbúar urðu þess fljótt áskynja að breskir hermenn væru hingað komnir, því strax þann 10. maí kom hópur hermanna að Kaldaðarnesi og setti sig þar niður. Þórður Jónsson verkamaður fór þá til fjalla, svona til öryggis. Dvaldi sumarlangt á Ingólfsfjalli, og lét sér nægja súrt skyr og vatn.

 Pólitíkin á Bakkanum: Erindreki Sjálfstæðisflokksins Jóhann Hafsteinn ræddi stjórnmálaástandið með félögum sínum á Eyrarbakka og Stokkseyri. Ný stjórn var kjörin í sjálfstæðisflokknum á Eyrarbakka: Jóhann Ólafsson, Kristinn Jónasson og Þorgrímur Gíslason. Til vara: Kristinn Gíslason, Þorkell Ólafsson og Guðlaugur Pálsson. Framsóknarmenn héldu sína þorragleði og var kaffi á öllum borðum. Hermann Jónsson þáverani forsetisráðherra hélt ræðu. Nokkrir stigu á stokk, svo sem Daníel Ágústínusson og Teitur Eyjólfsson. Skuggamyndasýningu og erindi um skógrækt á Íslandi flutti Hákon Bjarnason. Síðan var spiluð Framsóknarvist og dansað og sprellað fram undir morgun. Í stjórn Framsóknarfélagsins sátu: Teitur Eyjólfsson,  Jón B Stefánsson og Bersteinn Sveinsson.

 Verkalýðsmál:  Verkalýðsfélagið "Báran" hélt upp á 35 ára afmæli sitt á árinu. Formaður félagsins var Kristján Guðmundsson. Verkamannalaun hækkuðu um 9% 1. janúar og voru dagvinnulaun hjá Vlf. Bárunni 1,21kr. á tímann. Hjá Bjarma á Stokkseyri 1,09 kr. pr. klst. og í Vestmannaeyjum 1,31 kr. klst. Í apríl hækkaði dagvinnukaup hjá "Bárunni" í kr.1.28 pr. klst og hjá "Bjarma" í kr. 1.16 pr. klst. og í Vestmannaeyjum í kr. 1.39 á tímann. Iðnaðarmannafélag Árnessýslu hélt úti tveggja mánaða iðnskóla á Eyrarbakka, með 8 stunda kennslu hvern virkann dag. Kauptaxti í byggingavinnu var kr. 1,50 á tímann. [Formaður Iðnaðarmannafélagsins var Vigfús Jónsson húsasmiður, ritari Guðmundur Magnússon og gjaldkeri Sigurður Jónsson.]

Kauptaxti í bretavinnu var kr. 1.84 á tímann m.v. 10 tíma vinnu á dag. Þessi launataxti varð oft deiluefni milli Bárunnar og breska hernámsliðsins, sem vildi lækka kaupið þegar á leið. Þá var samið um ferðir til og frá vinnu með opnum bílum.

 Atvinna: Í "Húsinu" var vinnustofa á vegum Heimilisiðnaðarfélags Íslands, en þá áttu húsið, hjónin Ragnhildur Pétursdóttir og Halldór Þorsteinsson Rvík. Þrjár stúlkur [Guðrún Jónasdóttir, Ólöf og Helga Þorsteinsdætur] höfðu atvinnu af vefnaði, dúka og teppa.

 "Trésmiðjan" átti 10 ára afmæli, en að henni stóðu Bergsteinn Sveinsson og Vigfús Jónsson. Rafmagnsframboð rafstöðvarinnar var þó ekki meira en svo að það dugði til að halda einni trésmíðavél í gangi í einu. [Þá kostaði rafmagn frá rafstöðinni á Eyrarbakka til iðnaðar 40 au. pr. Kílowattstund]

Landbúnaður var stundaður á 100 ha. ræktuðu landi ofan þorpsins, þar sem áður voru forarmýrar. Garðrækt var enn vaxandi atvinnugrein í þorpinu. Til slátrunar á Eyrarbakka voru færðir 716 dilkar og var meðalfallþungi 12,78 kgr.

 Almenna verkamannavinnu var helst að sækja til Kaupfélags Árnesinga, en verslunin lét skipa upp mestöllum vörum sínum á Eyrarbakka. Sjósókn var mun minni en fyrrum og skaffaði aðeins 20 mönnum störf á staðnum, en margir sjómenn sóttu einnig til Þorlákshafnar nú sem fyr.

Mónám Eyrbekkinga sf. var stofnað fyrir tilstilli "Bárunnar" og hreppsnefndar og fyrirhugað var að hefja stórfellt mónám og þurka sem eldsneyti til húshitunar. Félagið átti einnig að standa að innkaupum á öðrum eldsneytisgjöfum sem þætti henta hverju sinni til húshitunar. Fyrirhugað var að taka 3 ha af landi Árbæjar í Ölfusi á leigu, en þar var móland mikið. Tæki til "eltimósiðju" var fyrirtækið að láta smíða í Reykjavík og kostaði hún 10.000 kr.

["Eltimór" er ævaforn vinnsluaðferð sem felst í því að hnoða móinn, en tiltöluleg nýlunda var vélvinnsla á mó hérlendis en vélvæddar móvinnslur voru algengar í Svíþjóð og Rússlandi fyrir stríð. (Þjóðviljinn 203 tbl 1953/ ritið "Íslenskur mór") Talsverður áhugi var á móvinnslu og brúnkolanámi hérlendis í upphafi heimstyrjaldarinnar]

Mikið fé rann í stofnkosnað þessa fyrirtækis, en hver félagsmaður lagði til þess 100 kr. Pantanir á mó fóru þó langt fram úr væntingum og starfaði móvélinn allann sólarhringinn fyrst um sinn. Rigningartíð háði þó móþurkun þetta sumar og tafði framkvæmdir.

Bretavinna: Fljótlega eftir að bretar hernámu Ísland, var farið að huga að flugvallargerð og bækistöðvum í landi Kaldaðarnes við Ölfusárbakka. Gengu Eyrbekkingar að þeirri vinnu, hver sem þá vinnu vildi taka. Launin þóttu ágæt, [Dagsbrúnarkaup] þó bretar vildu síðar lækka þau. Vinnan í Kaldaðarnesi hófst að mestu leiti í byrjun september og störfuðu þar eftir tökum 40-140 verkamenn af ströndinni. Þótti þessi bretavinna mikið happ fyrir verkafólk hér um slóðir.

 Úr verinu: Í byrjun vertíðar 1940 slitnuðu upp tveir bátar í Þorlákshöfn og gjöreðilögðust. Þessir bátar voru "Freyr" frá Eyrarbakka  er átti Jón Helgason og "Svend" frá Stokkseyri, er átti Karl Magnússon. Júlíus Ingvarsson á Eyrarbakka smíðar 16 tonna bát " mb. Ægi" fyrir Jón Guðjónsson ofl.

 Slys: Þann 15. maí sökk uppskipunarbátur K.Á. á leið frá Þorlákshöfn til Eyrarbakka; á bátnum voru 2 menn og drukknuðu báðir. [Halldór Magnússon frá Hrauni í Ölfusi á miðjum aldri og Ingvar Þórarinsson í Stígprýði Eyrarbakka, ungur maður. Gamall og lúinn uppskipunarbátur sem "Dúfa" hét og dregin var af mótorbátnum "Hermanni" var hlaðinn saltfiski til verkunar á Eyrarbakka. Skipstjóri á Hermanni var ísleifur Sigurðsson en báturinn var eign KÁ.]

 Hernaðarbrölt: Á hernámsdaginn 10. maí 1940 kom hópur breskra hermanna að Kaldaðarnesi og setti sig þar niður. Hófu þeir fljótt ýmsar aðgerðir á Ölfusárbökkum, grófu holur víða á völlum við bakkana næstu 4 daga, og samskonar aðgerð var viðhöfð á Sandskeiði. Þessir staðir urðu síðan bækistöðvar fyrir breska flugherinn og almennt  lokuð almenningi. Skotæfingar fóru fram um haustið á skotmark sem sett var niður um 2 km. fyrir sunnann flugvöllinn í Kaldaðarnesi og við Litla-Geysi á Reykjum í Ölfusi var komið upp æfingastöð fyrir riffilskyttur.

Stokkseyringar ráku upp stór augu um hádegisbil sunnudaginn 17. nóvember 1940, þegar þýsk herflugvél merkt með "hakakrossi" birtist þar skyndilega yfir þorpinu og flaug þrjá hringi lágt umhverfis þorpið og hélt síðan til hafs. Yfir Eyrarbakka og Kaldaðarnesi var hríðarmugga og fór vélin ekki inn í hana, en bjart var yfir Stokkseyri þessa stundina. Þetta var í annað sinn sem þýsk herflugvél sást við sunnanvert landið, en menn höfðu talið að þýskar flugvélar hefðu ekki flugþol yfir N-Atlantshafið þvert og endilangt. [Í fyrra sinnið, 3. nóv 1940 hafði þýsk njósnaflugvél Heinkel HE-111, flogið sem leið lá  yfir Vestmannaeyjar, Kaldaðarnes, Sandskeið og vestur yfir Reykjavík þar sem móttökurnar voru loftvarnarskothríð frá breska setuliðinu.]

 SANDKORN: Guðmundur Þorláksson var skipaður skólastjóri Barnaskólans á Eyrarbakka. sr. Gísli Skúlason prestur á Eyrarbakka vígði á Þingvöllum, nýjan grafreit er fyrstur var jarðsettur í Einar Benediktsson skáld. Ungmennafélagið opnar nýja gufubaðstofu (sauna) á Eyrarbakka. Gufubaðstofuna teiknaði Björn Rögnvaldsson húsameistari og var hún tengd samkomuhúsinu. Gufubaðið var opið almenningi tvo daga í viku, en annars notuð í tengslum við íþróttakennslu. Gufubaðið var að mestu kostað af styrktarfé frá ríki, H.S.K, og K.F.E. auk almennra samskota. Útvarpshlustun var orðin almenn á Bakkanum og slík tæki til á mörgum heimilum.  Eyrarbakkahreppur vann í hæstarétti mál gegn Fiskiræktar- og veiðifélagi Árnessýslu, sem hugðist taka yfir veiðiréttindi í hreppnum. Daníel Ágústinuson frá Steinskoti gerist leiðarahöfundur á "Tímanum". Eyrbekkingafélag var stofnað í Reykjavík. Stofnendur voru um 80 að tölu og fleyri bættust síðan við. Tilgangur félagsins var að vinna að hagsmuna og -framfaramálum þorpsins í samvinnu við íbúa. Hugmyndir voru uppi um að reisa heyþurkunarstöð (Súgþurkun) samfara því að rafmagn frá Sogsvirkjun yrði leitt niður að strönd. Í Fjölni var sýnd svokölluð "ÍSLANDSKVIKMYND" fyrir troðfullu húsi, en það var Guðlaugur Rosinkranz sem stóð að sýningu myndarinnar á Eyrarbakka og Stokkseyri, sem og í Skaptafellssýslu, en það var í fyrsta sinn sem kvikmynd var sýnd þar um slóðir. [Vík og Kirkjubæjarklaustri.] Ónefndur Eyrbekkingur var svo heppinn að vinna 25 þúsund kr. í Happadrætti Háskólans.

 

 Eyrbekkingafélagið stjórn: Þorleifur Guðmundsson formaður, Ragnar Jónsson varaformaður, Guðmundur Pétursson ritari, Lárus Blöndal Guðmundsson gjaldkeri. Meðstjórnendur voru þeir: Sigrún Gísladóttir, Konráð Gíslason, Aron Guðbrandsson, Ásmundur Guðmundsson, Vilhjálmur S Vilhjálmsson og Ingibjörg Bjarnadóttir.

 Stórafmæli:

95 ára, Sigríður Pálsdóttir, er dvalið hefur hjá systurdóttur sinni Sigurlínu Jónsdóttur og manns hennar Guðmundar Eiríkssonar trésmíðameistara í Merkigarði.

75 ára, Guðjón Jónsson b. Litlu Háeyri, Hafliðasonar og Þórdísar Þorsteinsdóttur.

70 ára, Guðbjörg Jónsdóttir frá Ásabergi. Jónína M Þórðardóttir, bjó þá í Rvík.  Málfríður Jónsdóttir frá Laufási Eyrarbakka.

60 ára: Þórður Jónsson verkamaður. Guðmundur Ásbjörnsson frá Brennu, þá forseti bæjarstjórnar Reykjavíkur.

50 ára: Kristinn Hróbjartsson bílstjóri, var þá fluttur til Reykjavíkur. Gústava Emilía Hjörtþórsdóttir, verslunarmanns á Eyrarbakka Illugasonar, en hún bjó í Rvík, gift Kristjáni Ó skagfjörð kaupmanni þar.

Gullbrúðkaup: áttu í Vesturheimi Jón Vernharðsson Leifur frá Stokkseyri og Finnbjörg Finnsdóttir frá Eyrarbakka.

 

 Gestir: Námsmenn í Þjóðmálafræðum á vegum Framsóknarflokksins sóttu Bakkann heim.

 U.M.F.E. Sundkennslu starfrækti félagið við héraðssundlaugina í Hveragerði. Sunnudaginn 5. maí var haldið upp á 20 ára afmæli U.M.F.E. komu þá gamlir félagar úr höfuðkaupstaðnum. Gengið var skrúðgöngu undir íslenskum fánum og söng. Lá leiðin frá Barnaskólanum og vestur þorpið endi langt að samkomuhúsinu þar sem fram fór ýmisskonar skemtan í tilefni þessara tímamóta. Þá var félaginu afhent að gjöf, skuggamyndavél. Þá var gert hlé á skemtunninni í 7 ½ klst. Hófst skemtunin svo aftur með skuggamyndasýningu og kvikmyndasýningu, síðan hófst hljóðfærasláttur og dansiball sem stóð til kl. 2 um nóttina.

 Látnir: Gunnvör Ólafsdóttir (79) í Frambæ. Jónína K. Magnúsdóttir (78) frá Litlu-Háeyri, dvaldi þá í Reykjavík. Jónína var f. 1861 í Sölkutóft og voru foreldrar hennar Magnús Jónsson og Rannveig Jónsdóttir. Jóreiður Ólafsdóttir (74) frá Hausthúsum. Hjörleifur Hjörleifsson (73) söðlasmiður í Laufási. Einar Guðmundsson (71) harmonikuleikari í Melshúsi. Jónína Guðmundsdóttir (63) frá Einarshöfn.  

Eyrbekkingar fjarri:  Jórunn Markúsdóttir (78) í Rvík. Ingunn Guðmundsdóttir (?) Rvík. Friðrika Guðmundsdóttir (77) í Rvík. Þorbjörg Sigurðardóttir (66) á Selfossi.

 Úr grendinni: Á Stokkseyri var gerð tilraun til að nýta fjörugrös og kræðu. Fiskifélagið stóð að. Árni Tómasson hreppstjóri á Stokkseyri gerði tilraunir með aðferð til að lækna mæðuveiki í sauðfé. Tilraunin fólst í því að bræla féð inni með því að brenna baðlyf. Ein kind náði heilsu. Í Þorlákshöfn lét Kaupfélag Árnesinga reisa beinamjölsverksmiðju. Þann 12. júlí 1940 bjargaði björgunarsveitin á Stokkseyri þremur kanadískum hermönnum á flúð í Ölfusá, þar sem mikið straumkast var.[Þessi flúð er við Selfoss og var línubyssa notuð við björgunarstörfin.]

 Tíðarfarið:  Í enda febrúar 1940 gerði svo mikla snjóa og fárviðri að ekki var fært á milli húsa á Eyrarbakka og Stokkseyri. Elstu menn mundu ekki eftir öðrum eins snjóum hér við ströndina, en skaflar voru mannháir á götum og víða námu skaflar við húsþök. Votviðri var í byrjun maí, en hiti fór hæst í 14.9 °C. Annars viðraði vel um sauðburð. Júní votur og vöxtur hægur. Ágúst var votur framanaf en kartöflugrös féllu síðan í kuldakasti seinni hluta mánaðarins. Í september kom góður þurkakafli og náðust þá hey öll sæmileg. Melfræ þroskuðust seinna en venjulega þetta haust og tíðarfarið óhagstætt til útiverka. Veturinn var að tiltölu hagstæður til áramóta.

 

Heimild: Alþýðubl. Dagur, Gardur.is, Lögberg, Morgunbl. Skinfaxi, Sjómannablaðið Víkingur. Tíminn. Tímarit Iðnaðarmanna, Tímarit Verkfræðifélagsins, Veðráttan, Vísir, Þjóðviljinn, Ægir.

16.08.2014 23:27

Sú var tíðin, 1939

                        " Vissara að vera edrú þegar heimurinn ferst"

Um þessar mundir var styrjaldarbálið mikla að kvikna í Evrópu með öllum þeim hörmungum sem á eftir fylgdu, en á Bakkanum var allt með kyrrum kjörum og áhyggjur heimamanna af ástandinu voru litlar í fyrstu. Eyrbekkingar, Stokkseyringar og Sandvíkingar biðu eftir rafmagninu frá Sogsvirkjun, en virkjunin var í eigu Reykjavíkurkaupstaðar. Verkfræðilegri hönnun línunar var löngu lokið og áætlað var að framkvæmdir gætu hafist á þessu ári, og nú þegar virtist vera að koma hreyfing á það mál á Alþingi, ógnaði stríðsástandið í Evrópu nauðsynlegum efnisfluttningum til Íslands. Þegar leið á árið fóru áhyggjur manna vaxandi, Rússar voru komnir í stríð við Finnland og þjóðverjar albúnir að sölsa undir sig vesturhluta evrópu og enn meiri dýrtíð yfrvofandi. Stokkseyringar söfnuðu undirskriftum og báðu þess að áfengisversluninni í Reykjavík og Hafnafirði yrði lokað á meðan styrjöldin stæði yfir. Samtals voru 191 stokkseyringur þess sinnis að betra væri að vera edrú í þessu ástandi. Eyrbekkingar ætluðu ekki vera eftirbátar Stokkseyringa frekar en fyrri daginn og skrifuðu 248 kjósendur á Eyrarbakka undir samskonar bænaskjal, Voru það nær allir kjósendur þorpsins, nema presturinn. "já vissara að vera edrú þegar heimurinn ferst" varð einhverjum að orði. Hreppsnefnd Eyrarbakkahrepps sendi svo sérstaka áskorun til Alþingis um að taka fyrir allan innfluttning á áfengi á meðan styrjöld stæði yfir.

Úr verinu: 

Fiskimálanefnd veitti styrk til bátakaupa, Jóni Guðjónssyni og félögum hans fyrir 15 tonna báti. Annars hófu einungis tveir bátar vetrarvertíð héðan af Bakkanum með 20 mönnum, en í Þorlákshöfn sem var orðin er hér er komið sögu, stærsta verstöðin austanfjalls og voru gerðir út þaðan 10 vélbátar og 9 frá Stokkseyri og viðbúnaður því mikill á þessum stöðum. Tveir bátar frá Stokkseyri, Hersteinn og Hásteinn voru leigðir til síldveiða fyrir norðurlandi. Brim og straumar hömluðu sjósókn, en ársafli Bakkabáta voru 57 lestir. Í Þorlákshöfn var byggð ný bryggja 45 m löng. Maður féll fyrir borð af mótorbátnum "Ingu" frá Stokkseyri þegar ólag reið yfir og druknaði. Hann hét Magnús Kristjánsson háseti og var aðkomu maður. Annað ólag hvolfdi "Ingu" og menn fóru í sjóinn, en fengu björgun. Þangi var safnað á Eyrarbakka fyrir landi Stóra-Hrauns og Stokkseyri til þurkunnar í Hveragerði. Var þangið flutt á land með fjórum prömmum.

 

Skemtanir: Álfadans héldu "Brimverjar", Stokkseyringar þann 12. janúar og Eyrbekkingar 13. janúar. Margt var um aðkomumenn úr nærsveitum. Sjálfstæðisflokkurinn hélt skemtun í Fjölni 4. febr. með kaffidrykkju, ræðuhöldum og ættjarðarsöngvum, en hátíðinni lauk með dansleik. Ræðumenn voru þeir Sigurður Kristjánsson, Jón Jónsson bóndi á Hnausi, Bjarni Júníusson bóndi á Seli, Ólafur Helgason kaupm. Sigurður Kristjánsson kaupm, Ólafur Ólafsson kaupm, Selfossi og Jón Sigurðsson á Hjalla í Ölfusi. Söngmenn voru þeir Pétur og Árni Jónssynir frá Múla ásamt Helga Hallgrímssyni. Menntaskólanemendur úr Reykjavíkurbæ komu á Bakkann og settu upp leiksýninguna "Einkaritarinn" eftir Charles Hawtrey. Ólafur Ólafsson kristniboði sýndi í Fjölni kvikmynd um kristniboðið í Kína. en auk þess hélt hann almenna kristnisamkomu og barnaguðþjónustu í kirkjunni.

Pólitíkin á Bakkanum: Nýverið hafði verið stofnað Sjálfstæðisfélag á Eyrarbakka fyrir forgöngu Gunnars Thoroddsen og kosin stjórn til bráðabirgða. Ný stjórn var nú kjörin: Jóhann Ólafsson form. Pálína Pálsdóttir ritari og Kristinn Jónsson gjaldkeri.

 

Verkalýðsmál:   Báran mótmælir ríkislögreglunni

Bandalag stéttarfélaga hélt fund á Eyrarbakka og Stokkseyri um vorið og sóttust eftir því að félögin hér gengju til liðs við BS og segðu sig úr ASÍ, en Vlf. Bjarmi á Stokkseyri hafnaði því í kosningu þann 1. maí, en málið féll á jöfnum atkvæðum. Formaður Bjarma var Helgi Sigurðsson. Framkvæmdastjóri Alþýðusambandsins Óskar Sæmundsson var mættur á staðinn. Lét hann hengja upp auglýsingu í glugga Landsímahúsins á meðan atkvæðagreiðsla fór fram, en þar stóð eftirfarandi: " Að gefnu tilefni tilkynnist hér með, að meðlimum sambandsfélaga Alþýðusambands Íslands er óheimilt að vinna ásamt mönnum, sem eru utan Alþýðusambands Íslands". Eftirmál urðu allnokkur af þessari hótun og á það bent að samkvæmt því væri ASÍ félögum óheimilt að starfa með Dagsbrúnarfélögum. [ Félagslögin voru þó strangt tiltekið þau sömu hjá öðrum félögum hvað þetta varðaði. ]

  Hinn 2. nóvember 1939 var haldinn fjölmennur aðalfundur í Vlf. "Báran" á Eyrarbakka og þar rætt um erindi Bandalags stéttarfélaga og borinn upp til atkvæðagreiðslu, tillaga þess efnis að félagið segði sig úr Alþýðusambandinu og gengi til liðs við BS. Tillagan var felld, en gagntillaga samþykkt. Þar er tilraunum BS til stofnunar sérstaks landsabands mótmælt og "Telur fundurinn, að stofnun slíks sambands, sem getið er í nefndu bréfi. mundi einungis leiða til sundrungar innan verka lýðssamtakanna, þar sem víst er að meginið af þeim félögum, sem eru í Alþýðusambandinu.verða þar áfram, og samþykkir því fundurinn að félagið standi áfram sem hingað til innan Alþýðusambandsins og skorar á önnur verkalýðsfélög að gera hið sama......." [ Bandalag stéttarfélaga var að hluta til sósialísk hreyfing, en í það gengu 22 félög. Alþýðusambandinu var hinsvegar í stórum dráttum stýrt frá skrifstofu Alþýðuflokksins.]  Þá skoraði Vlf. Báran á sitjandi Alþingi að breyta lögum um gengisskráningu, svo haga mætti gengi til að vega kaupgjald upp sem nemur verðbólgu. Annar fundur var haldinn í Vlf. Bárunni á Eyrarbakka 27. nóvember 1939. Fundurinn mótmælti harðlega frumvarpi Hermanns Jónssonar um fjölgun lögreglumanna. Taldi fundurinn að fjölgun lögreglumanna vera viðbúnaður yfirstéttarinnar til að berja niður verkalýðsbaráttuna.

 Sandkorn: Eyrbekkingurinn Sigurjón Jónsson gerðist skipstjóri á Gísla J Johnsen VE, Nýjum bát í eigu Guðlaugs Brynjúlfssonar frá Vestmannaeyjum. Báturinn var sérstakur að því leiti, að hann var útbúinn raflýsingu og talstöð. Sigurjón ferjaði einnig nýjan bát, "Baldur VE" frá danmörku til eyja og var sá bátur einnig útbúinn talstöð.> Íshúsið á Eyrarbakka var til sölu, en það átti Jón Stefánsson á Hofi. >Barnastúka var stofnuð, og bar heitið "Árroði nr. 112" með 40 félaga. Talsmaður stúkunnar var Guðmundur Þorláksson skólastjóri. Þá var stúkan "Eyrarrósin" endurvakin, en áhugi á bindidismálum var vaxandi um þessar mundir. >Fyrrum beitustrákur og áflogaseggur, sr. Sigurgeir Sigurðsson frá Túnpríði, var á þessu ári vígður biskup yfir Íslandi. Hann var sonur Sigurðar regluboða og Svanhildar Sigurðardóttur. Annar Eyrbekkingur hafði verið prestur í ameríku í áratugi án þess að hingað spyrðist, en það var sr. Hans Thorgrímsen er héðan fór 18 ára. Þá má nefna sr. Bjarna Þórarinsson sem tengdason Eyrarbakka, en hann var giftur Ingibjörgu Einarsdóttur borgara Jónssonar, systir Sigfúsar Einarssonar tónskálds. Ennfremur skal nefna sr. Eirík J Eiríksson er síðar var prestur á Þingvöllum. Svo er rétt að nefna  Gunnar Benediktson kennara, en hann var prestlærður. Þá var þjónandi prestur sr. Gísli Skúlason á Stóra-Hrauni, svo því fór fjarri að Eyrbekkingar þyrftu að örvænta um sáluhjálp á þessum tímum.  >10 fjölskyldur voru valdar af Eyrarbakka, sem víðar til manneldisrannsókna, er fyrir stóð dr. Skúli Guðjónsson fyrir tilstilli ríkisstjórnarinnar, en hvað sem því leið hafa Eyrbekkingar löngum þótt alveg sérstakt rannsóknarefni. >Frá Gamla-Hrauni hafa einatt komið fræknir skipasmiðir í aldanna rás. Gunnar Marel Jónsson stýrði smíðinni á "Helgi" VE 333 sem byggður var í Vestmannaeyjum fyrir Helga Benediktsson, og var þá stærsta vélskip sem byggt hefur hér á landi til þessa, en það var 33,3m á lengd og 7,3m á breidd og taldist 119 tonn. "Helgi" var 11. skipið sem Gunnar hafði smíðað. Bræðraborg Eyrarbakka var byggt þetta ár.

 Sóttu Bakkann heim: Félagar í Skósmíðafélagi Reykjavíkur gerðu sér glaðan dag á Bakkanum.

 Látnir: Helga Grímsdóttir (83) í Norðurbæ (Einarshöfn). Guðni Jónsson, (77) frá Hausthúsum, [síðar að Óseyrarnesi]. Guðrún Jóhannsdóttir (74) bónda frá Mundakoti. Hennar maður var Jón Einarsson hreppstjóri, frá Heiði á Síðu en móðir hennar Elín Símonardóttir. Gísli Pétursson læknir (72) hér og veðurathugunarmaður, fyrrum héraðslæknir, en hann var fæddur í Ánanaustum Rvík. Kona hans var Aðalbjörg Jakopsdóttir. Margrét Guðbrandsdóttir (72) frá Bráðræði. Vilhjálmur Ólafsson (72) frá Deild. Ingveldur Eiríksdóttir (69) frá Stíghúsi. Lars Lauritz Andersen Larsen (69) bakarameistari í Gamla-Bakaríinu. Hann var fæddur í Horzens í Danmörku og kom til Íslands á vegum Lefolii. Hann andaðist á sjúkradeild Elliheimilisins Rvík. Kona hans var Kolfinna Þórarinsdóttir. Vilbergur Jóhannsson (40) sjómaður frá Helgafelli. Kona hans var Ragnheiður Ólafsdóttir. Vilbergur var sonur Jóhanns V Daníelssonar kaupmanns.

 Eyrbekkingar fjarri: Guðrún Björnsdóttir, (75) ekkja bjó í Reykjavík, en frá Akri Eyrarbakka og jarðsett hér. Guðjón Guðmundsson, maður á sextugsaldri lést af völdum eldsvoða á bænum Kotvogi í Höfnum. Próf. Sigfús Einarsson (62) [borgara] tónskáld af hjartaslagi. Hann var fæddur að Skúmstöðum 1877.

 Náttúran: Þurkasumar og sólríki á Bakkanum. Mesta eldingaveður í manna minnum gekk á 24. júlí og stóð í eina og hálfa klukkustund. Mest var þrumuveðrið í Ölfusinu með skýfalli og eldglæringum sem lustu niður hvað eftir annað, en heppilega varð engin fyrir tjóni. Viku áður höfðu kviknað miklir mosaeldar í Eldborgarhrauni í Ölfusi [Umhverfi Raufarholtshelli] og reyk lagt yfir byggðina, ef þannig stóðu vindar. Úrhellið dugði hvergi til að slökkva þessa miklu elda og tilraunir manna til þess dugðu ei heldur, svo eldarnir loguðu samfellt vikum saman, fram til hausts. Landskjálftar fundust á Eyrarbakka og víðar í Flóanum snemma í ágústmánuði og svo um mánuðinn miðjan bærðist aftur jörð, en skaðlaust. Hvað harðast, bæði skiptin í Hveragerði. Katöfluuppskera þótti góð, þrátt fyrir sumarþurka og svo var einig með gulrætur. Gullbrá nemur land á Eyrarbakka, blómið svipar til sóleyjar, gult blóm en með rauðum doppum. [Virðist ekki hafa náð að festa sig í sessi á þessum slóðum til langframa.]

 Úr grendinni: Búnaðarfélag Stokkseyrar var 50 ára á þessu ári, en það var stofnað 22. nóvember 1889. Bakaríið á Stokkseyri, eign "Bjarma" brann til kaldra kola, en það var síðasta byggingin sem eftir stóð af svokallaðri "Ingólfstorfu", sem fyrrum varð eldi að bráð. Í húsinu var starfsemi Pöntunarfélags verkamanna á Stokkseyri og Ólafur Þórarinsson rak þar brauðgerð. Mótorbáturinn "Vonin" hélt úti fólksflutningum frá Stokkseyri til Vestmannaeyja. Knarrarósviti var tendraður 31. ágúst þetta ár. Vitinn var þá talin hæsta bygging á landinu, eða 25 m og fyrsti vitinn sem byggður er úr járnbentri steinsteypu. Ljósmagn vitans var mælt 6000 kerti/watt sem var í meðallagi íslenskra vita. Páll Gunnarsson bóndi á Baugstöðum var ráðinn vitavörður, en yfirsmiður var Sigurður Pétursson frá Sauðárkróki.

 

Heimild: Alþýðubl. Bjarmi, Búfræðingurinn, Morgunbl. Tíminn, Veðráttan, Vísir, Þjóðviljinn, Ægir

09.08.2014 20:10

Verðlaunagarður

Garðurinn að Hlíðskjálf Eyrarbakka fékk Umhvefisverðlaun sem fegursti garðurinn í Árborg.  Framkvæmdastjóri Árborgar Ásta Stefánsdóttir afhenti verðlaunin við hátíðlega athöfn sem fram fór í stóra tjaldinu á hátíðinni "Sumar á Selfossi" í dag. Garðurinn var opnaður almenningi til sýnis, en þar var einig keramiksýning í tilefni Aldamótahátíðar á Eyrarbakka sem fram fór sama dag. Listakonan Ása Lísbet afhjúpaði leirskúlptúrinn "Fjörulalla" sem þykir hafa nokkuð erotíska tilvitnun. Blíðu veður var á Bakkanum, og mikill fjöldi fólks sótti garðinn heim sem og aðra viðburði Aldamótahátíðarinnar. Haft var á orði að þessi garður væri best varðveitta leyndarmál á Eyrarbakka og e.t.v. einn af leyndardómum Suðurlands. Eigendur Garðsins eru Ása Lísbet Björgvinsdóttir  sem hér er á myndinni og Óðinn Andersen.

Hluti garðsins við Hlíðskjálf.

Skúlptúrverkið "Fjörulalli".

20.07.2014 14:31

Særeiðar á ströndinni

Ungt hestafólk á reið um ála skerjagarðsins.

Kajak er orðið vinsælt fjörusport.

22.06.2014 11:49

Jónsmessuhátíðin 2014

15. Jónsmessuhátíðin var haldin á Eyrarbakka um helgina og margt um manninn á förnum vegi. Hér er brúðubíllinn kominn til að skemta yngstu kynslóðinni.

Bakkamenn sóttir heim á pallinn. Viðburðir ýmiskonar voru víða um þorpið. Hér spilar Valgeir stuðmaður yfir borðum hjá Vígfúsi, jarli af Gónhól sem bauð gestum og gangandi upp á fískisúpu.

Framkvæmdir hafa staðið yfir á lóð Gamla-bakarísins um hríð og var þessi glæsilega lóð almenningi til sýnis.

Söfnin voru opin og makverðir hlutir gamla tímans til sýnis, eins og t.d. hér í Beituskúrnum. Það var sagt að þegar beitustrákarnir komu af dansleik var farið beint í beituvinnuna svo sjómennirnir kæmust til sjós í bítið. Þá var oft lítið sofið.

Á Garðstúninu var farið í "Kíló". Austurbekkingar á móti Vesturbekkingum. Sagt var að leikar hafi endað með jafntefli.

Múgur og margmenni var mætt í fjöruna að kveldi dags undir ræðuhöldum og stuðtónlist.

Í lokinn var kveikt í bálkestinum, en fólk hélt áfram að skemta sér í góða veðrinu fram eftir nóttu,  hvort heldur í "Frystihúsinu" eða Rauðahúsinu.

05.06.2014 21:42

Sú var tíðin, 1938

Jóhanna HannesdóttirLandbúnaður skilar þorpsbúum arði

Á Bakkanum voru tímarnir breyttir, sjávarútvegurinn svo að segja horfinn og þess í stað að byggjast upp í Þorlákshöfn og verslunin hefur að mestu flutt sig að Selfossi. Höfuð máttarstoðir þorpsbúa voru því fallnar. 2/5 hlutar íbúanna höfðu flutt burt á undangengnum 25 árum, allt fólk á besta aldri. Eftir sátu barnafjölskyldur og gamalmenni. Þessa þróun hafði nú tekist að stöðva og fólki tekið að fjölga lítilega á nýjan leik. Ný máttarstoð, "landbúnaðurinn" hafði dafnað um nokkurn tíma og skilað þorpsbúum arði. Stórfelld kartöflurækt vegur þar einna þyngst ásamt góðum skilyrðum til sauðfjárræktar, en þar koma til töluverð landakaup hreppsins og framræsting þeirra. Nýbýlið Sólvangur var stofnað á 33ha. landi ofan við þorpið og kúabúskapur hafinn þar. Menn voru þó ekki tilbúnir að gefast upp á fiskveiðum og var farið í það að kalla eftir fjármagni til hafnarbóta. Var Egill Thorarensen kaupfélagsstjóri kosinn til þessa leiðangurs. [ Þjóðtrúinn á Eyrarbakka hafði áður fyr talið þann mann gegna hlutverki "tortímandans" í þessu máli.] Annað helsta baráttumál Eyrverja um þessar mundir var að fá byggða raflínu frá Sogsvirkjun til Eyrarbakka og Stokkseyrar. Þá þegar var hafinn undirbúningur að hönnun og útreikningum á Eyrarbakkalínu frá Ljósafoss orkuverinu þá um haustið.[ Talið var að rafvæðingin mundi bera sig miðað við 150-260W notkun á mann, en það svarar 3 til 4 ljósaperur á íbúa. Þess skal geta að nú í sumar (2014) var verið að taka hluta af þessari línu niður]. En nú var heimstyrjöldin á næstu grösum, svo 8 ár liðu þar til fyrsti staurinn var reistur.

Stjórnmálin við ströndina

Framsóknarflokkur, Alþýðuflokkur og Kommúnistaflokkurinn á Eyrarbakka sameinuðust um listaframboð fyrir sveitastjórnarkosningar sem fram fóru 30. janúar 1938. Var listinn af sumum kallaður "Þjóðfylkingin" sem borinn var fram af verkalýðsfélaginu Báran, með stuðningi vinstriflokkanna þriggja. Listinn var þannig skipaður: Bjarni Eggertsson (A) Bergsteinn Sveinsson (F) Gunnar Benediktsson (K) og Þorvaldur Sigurðsson formaður Bárunnar (A) í baráttusæti. Vigfús Jónsson (A) Þórarinn Guðmundsson (F) Jón Tómasson (A) Sigurður Heiðdal (F) og Ólafur Bjarnason (A).  Í hreppsnefnd voru 7 sæti og var Sjálfstæðisflokkur (B) þar í meirihluta með 6 sæti. Kosningaúrslitin urðu þannig að íhaldið (B) fékk 154 atkvæði og 3 menn. Sameinaður listi "Bárunnar" (A) 154 atkvæði og 3 menn. Því varð að hafa hlutkesti um úrslitaatkvæðið í hreppsnefnd og hlaut sjálfstæðisflokkur fjórða manninn. Sjálfstæðismenn í hreppsnefnd voru þeir Ólafur Helgason kaupmaður, Jóhann Bjarnason útgerðarmaður, Jón Jakopsson bóndi og Sigurður Kristjánsson kaupmaður.

Á Stokkseyri sameinuðust Framsókn og Kratar um lista, en Kommúnistar fóru fram sér. Sameinaði listin á Stokkseyri var þannig skipaður: Helgi Sigurðsson (A), Sigurgrímur Jónsson (F), Björgvin Sigurðsson (A), Sigurður I Gunnarsson (A) og Nikulás Bjarnason (A). Kosningaúrslit urðu þau að sameinaður listi (A) fékk 98 atkv. og 3 menn. Kommúnistar (B) 31 atkv. og engann mann kjörinn. Sjálfstæðisflokkur (C) 104 atkv. og 4 menn. Bjarna Júníusson, Símon Sturlaugsson, Þorgeir Bjarnason og Ásgeir Eiríksson.

Samband ungra kommúnista (S.U.K.) hélt fjölmennt æskúlýðsmót við Þrastalund, sóttu þangað ungmenni frá Eyrarbakka, Stokkseyri, Reykjavík og Hafnarfirði um hvítasunnu og reistu þar tjaldbúðir.

Tvö sjálfstæðisfélög voru stofnuð, annað á Eyrarbakka [23.10.1938] og í stjórn þess sátu Þorkell Ólafsson, Kristján Gíslason, Guðmundur Jónsson, Þorgrímur Gíslason, og Sigurður Kristjánsson oddviti. Hitt félagið var stofnað í Sandvíkurhreppi [22.10.1938], en fyrsti formaður þess var Sigurður Ó Ólafsson í Höfn. Þá var í undirbúningi stofnun sjálfstæðisfélags á Stokkseyri.

Sósíalistafélag var stofnað skömmu síðar á Eyrarbakka, [20.11.1938] og í stjórn þess sátu: Gunnar Benediktsson, form. Bergur Hallgrímsson, Þórður Jónsson, Vigfús Jónsson og Stefán Víglundsson.

 

1. maí haldinn hátíðlegur í fyrsta sinn í Árnessýslu 1938.

 

Á fjölmennum fundi verka og sjómannafélagsins Bárunnar voru borin upp mótmæli við brottvikningu Héðins Valdimarssonar úr Alþýðuflokknum, en ágreiningur var milli hans og Alþýðusambandsstjórnarinnar í sameiningarmálum. [Héðinn var þingmaður fyrir Alþýðuflokkinn og átti þátt í að sameina vinstrimenn.] Í framhaldi samþykkti Báran á Eyrarbakka og Bjarmi á Stokkseyri vantraust á Alþýðusambandsstjórnina í samfloti með Dagsbrúnarfélögum og fleirum. Leiddi það til þess að Alþýðuflokkurinn klofnaði.

Á fundi Bárunnar 16. apríl 1938 var samþykkt áskorun um að A.S.Í. beitti sér fyrir því að afgreiðslu frumvarps á Alþingi um stéttarfélög og vinnudeilur yrði frestað þar til félögin og sambandið hafi fengið tíma til að kynna sér frumvarpið og fjalla um það.  1. maí var haldinn hátíðlegur í fyrsta sinn í Árnessýslu og var það verkalýðsfélagið "Bjarmi" sem stóð fyrir hátíðarhöldunum. Fjölmargar ræður voru fluttar og verkalýðurinn hvattur til einingar. Um kvöldið var svo haldinn dansleikur. Fundur var haldinn í Bárunni í oktober. Þar var þess krafist samhljóð að skipulagi Alþýðusambandsins yrði breitt í hreint lýðræðislegt verkalýðssamband, án tillits til stjórnmálaskoðanna. Á fundinn mættu 82 félagsmenn og var hart tekist á um frávísunartillögu, en hún kol felld. Þorvaldur Sigurðsson formaður Bárunnar flutti af Bakkanum um haustið og í desember var haldinn aðalfundur í félaginu og nýr formaður kosinn. Um formannsembættið tókust á þeir Gunnar Benediktsson fyrir sósíalista og Kristján Guðmundsson fyrir krata og sigraði hinn síðarnefndi með 56 atkvæðum gegn 38. Aðrir í stjórn komu allir úr herbúðum krata, Guðmundur Jónatan Guðmundsson skipstjóri, varaformaður með 52 atkv. Í meðstjórn Þórarin Guðmundsson verkamaður, Hjörtur Ólafssson kennari og Eyþór Guðjónsson verkamaður. Í varastjórn sátu Ólafur Ólafsson verkam. Marel Þórarinsson verkam. og Sigfús Árnason verkam. Um 100 félagsmenn mættu og þótti fundarsókn vera með eindæmum góð.

Iðnaðarmannafélag Eyrarbakka fékk 800 kr. ríkisstyrk til skólahalds.

Í verinu: Ógæftir háðu sjósókn framan af vertíð Eyrverja. Af Bakkanum gengu aðeins 3 vélbátar, en 9 bátar af Stokkseyri og frá Þorlákshöfn gengu 10 opnar trillur. Afli dágóður þegar gaf á sjó, en fiskur hafði þá oft legið lengi í netum þegar unt var að vitja. Heldur minna aflaðist frá Eyrarbakka [58 lestir] en árið á undan, en meiri afli barst á land á Stokkseyri [260 lestir] og í Þorlákshöfn [194 lestir]. Um 30 manns störfuðu við sjávarútveg frá Eyrarbakka um þessar mundir.

Látnir: Ingigerður Jónsdóttir (84) frá Nýjabæ. Oddur Oddsson (71) gullsmiður, þjóðfræðaritari og símstjóri á Ingólfi Eyrarbakka. [bjó lengi í Regin] Guðmundur Jónsson (71) frá Kaldbak. Þórður Snorrason (60) verslunarmaður frá Káragerði, kona hans var Sigríður Jónsdóttir. Bjarnfinnur Þórarinsson (49) Búðarstíg, sjómaður Bjarnasonar frá Nýjabæ, Eb. Kona hans var Rannveig Jónsdóttir. [Börn þeirra voru Hjalti, Sverrir, síðar skipstjóri og Guðrún (Stella).] Þórarinn Guðmundsson (48) frá Vorhúsum. Árni Bjarnason (27) sjómaður Tjörn.[fórst með Víði VE.] Hrafnhildur Haraldsdóttir (15) Brennu. Sveinbarn Jónsson (0) Smiðshúsum.

Eyrbekkingar fjarri: Sólveig Eiríksdóttir (47) í R.vík Pálssonar. Jón Árnason (84) rennismiður, þá í Keflavík. [vel þekktur fyrir rokkasmíði] Jón Ásbjörnsson (62) verslunarmaður frá Brennu, bjó í Rvík, tók þátt í sveitarstjórnarmálum.

Víðfrægur sægarpur, Jón Sturlaugsson frá Stokkseyri lést þetta ár.

Sandkorn: Sjómannanámskeið á Eyrarbakka hélt Sigurjón P Jónsson skipstjóri. Eyrbekkingurinn Axel Jóhannsson skipstjóri á togaranum "Maris Stella" frá Boston setti aflamet þar vestra. Kvenfélagið á Eyrarbakka mintist hálfrar aldar afmælis síns þann 25. apríl 1938. Vikur hefur verið numinn úr fjörunni sem byggingarefni í hús, en það var Pípuverksmiðjan H/F sem hóf að steypa hús úr Eyrarbakkavikri. Reis fyrsta vikurhúsið í Kleppsholti R.vík. Byrjað var að byggja vitann við Baugstaði, en hann átti upphaflega að rísa á Loftstaðahól.[ http://brim.123.is/blog/2012/07/01/620567/  ] Margir höfuðborgarbúar fengu sér bíltúr  með leigubílum út á Eyrarbakka og Stokkseyri um verslunarmannahelgina, en fátítt var um einkabifreiðar á þessum árum. Sigurgeir Sigurðsson regluboða Eiríkssonar verður biskup. Templarar á Eyrarbakka stofnuðu nýja stúku er tók nafn sitt af eldri stúku Eyrbekkinga, "Eyrarrós".  Æðstitemplar var Sigurður Kristjánsson kaupmaður og oddviti, en umboðsmaður Gunnar Benediktsson skólastjóri. [ Þeir Gunnar og Sigurður voru samherjar á þessu sviði, en á öðru, harðir pólitískir andstæðingar] Bílaöldin átti 25 ára afmæli á Íslandi, (1913) en fyrst bíllinn kom þó töluvert fyr, en það var bíll Didlev Thomsen. (Thomsen-bíllinn 1905, en honum var ekið í reynsluakstri frá Reykjavík til Eyrarbakka og var bifreiðastjóri í þessari ferð var Tómas Jónsson.) Árnesingum var mörgum í nöp við bílanna og vildu banna þeim allar leiðir. Skipakomur: es. Selfoss kom hér við miðsumars.

Iðnaður: Gólfdúkagerð starfaði hér þennan vetur, þó í smáum stíl. Að framleiðslu þessari stóð Samband Íslenskra heimilisiðnaðarfélaga og voru konur þar í aðalhlutverki. Nokkuð var einig framleitt af treflum og gólfklútum til sölu sem gafst vel.

Sjóslys: Tveir menn frá Eyrarbakka fórust með vélbátnum "Víði" frá Vestmannaeyjum, þann 6. febrúar 1938, þeir Jón Árni Bjarnason háseti frá Tjörn og Halldór V Þorleifsson háseti frá Einkofa,  báðir ungir og ókvæntir. Aðrir í áhöfn voru Vestmannaeyingar og fórust þeir allir.

Þann 17. mars 1938 brimaði snögglega við Eyrar, en þá voru allir bátar á sjó. Einn Bakkabátur náði heimalendingu, en hinir tveir komust inn í Þorlákshöfn. Á Stokkseyri náðu þrír bátar lendingu, en þeim fjórða "Ingu"  hlekktist á í sundinu er brotsjór reið yfir og tók af stýrishúsið og tvo menn er þar voru og druknuðu þeir báðir. Fimm öðrum skipverjum sem á bátnum voru bjargaði Ingimundur Jónsson frá Strönd. Þeir druknuðu hétu: Guðni Eyjólfsson (29 ára) formaður á "Ingu" og Magnús Karlsson vélstjóri. Fjórir aðrir Stokkseyrarbátar [Fríður, Haukur, Hersteinn og Síssí] hurfu frá og héldu til hafs. Lík Guðna fanst síðan landrekið vestan Stokkseyrar í byrjun maí. [Í ofsaveðri sem gekk yfir um haustið sleit Sísí upp og skemdist mikið, en bátinn átti Guðmundur Böðvarsson. Í sama veðri sleit "Inga" upp, sem var þá á Eyrarbakka, en skemdir urðu litlar.]

Úr grendinni: Í Hveragerði var sett upp þangmjölsverksmiðja og var þanginu ekið þangað frá Eyrarbakka og Stokkseyri og þurkað við hverahita.  Skaffaði þetta nokkrum mönnum vinnu, en mjölið var nýtt til fóðurbætis. Bílvegur var ekki kominn til Þorlákshafnar, og ef maður þurfti að komast á sjúkrahús varð að bera sjúklingin 2 ½ klst. leið út að vegi. [Alvarleg slys voru orðin nokkuð tíð hér austanfjalls á þessum árum með tilkomu vélvæðingarinnar, en ekkert sjúkrahús var enn risið í héraðinu og varð að flytja alla sem þess þurftu vestur fyrir fjall.]

Tíðin: Fárviðri gekk yfir landið þann 5. mars og olli víða miklu tjóni í sveitum sunnanlands. Hér á Bakkanum fauk þakið af Barnaskólanum, Veiðafærageymsla Jóns Helgasonar fauk, og reykháfar á nokkrum húsum gáfu sig. Kartöflur voru settar niður á tímabilinu 6. maí til 9. júní. Uppskera var góð þetta árið. Þann 23. og 24. oktober 1938 gerði sunnan ofsaveður. Stórbrim gerði í kjölfarið, sem vant er til í slíkum veðrum. Sjór gekk þá inn um hliðin á sjógarðinum og yfir kartöflugarða þar fyrir innan og út fyrir götu. Þá braut brimið talsverðan hluta sjógarðsins austan Hraunsár, áleiðis til Stokkseyrar. Þann 6. nóvember gerði óvenju mikið ísingaveður sunnanlands og skemdust símalínur víða, svo sem hér á Eyrarbakka og í Ölfusi. 16. desember gerði ofsaveður, en heppilega voru allir bátar komnir á hlunna.

Heimild: Alþýðubl. Bíllinn, Morgunbl. Nýja Dagblaðið, Nýtt land, Verkamaðurinn, Vesturland, Vísir, Þjóðviljinn.

26.03.2014 22:38

Sú var tíðin, 1937

Í Eyrarbakkahreppi 1937 voru 585 íbúar. Hreppstjóri var Magnús Oddson stöðvarstjóri, sem og þetta ár gekk að eiga Guðnýju Sigmundsdóttur símamær. Oddviti var Sigurður Kristjánsson kaupmaður. Um heilsufarið sá Lúðvík Nordal læknir. Forstjóri á andlega sviðinu var sr. Gísli Skúlason. Andinn yfir þorpsbúum var frekar daufur þetta árið, því sorglegt sjóslys var skamt frá þorpinu í vonsku veðri, og án þess að nokkur vissi fyrr en um seinan varð og engum bjargað.

 

Sjóslys:  Tólf breskir sjómenn farast.

Enski Togarinn Lock Morar frá Aberdeen fórst þann 31. mars út af Gamla-Hrauni á Eyrarbakka með 12 manna áhöfn. Hinir látnu voru jarðsungnir á Eyrarbakka. Hin fyrsti var jarðsunginn 7. apríl og var líkfylgdin allfjölmenn. Breski fáninn var breiddur yfir kistuna á meðan á athöfninni stóð. Samkomubann var víð líði, en aflétt um stundarsakir, svo greftrun gæti farið fram. Eitt líkið rak alla leið til Grindavíkur.  Nánar um þetta sorglega sjóslys: http://brim.123.is/blog/2010/03/31/444333/  Þá druknuðu tveir piltar á kajak við Þorlákshöfn, er bátnum hvolfdi. Ungu mennirnir voru frá Hafnarfirði. Þá strandaði skonnortan "Hertha", en hún var með timburfarm. Mikið brim var og suðaustan rok, svo festar slitnuðu, en menn höfðu verið teknir í land nokkru fyr. Skipið brotnaði í fjörunni og ónýttist, en ýmislegt dót úr flakinu var selt. [ Hertha var frá Marstal í danmörku, þrímöstruð skonnorta með 100 hestafla vél, 200 smálestir að stærð, byggt 1901.]

Kaupfélag Árnesinga átti þrjá trillubáta sem gerðir voru út á Bakkanum, "Framsókn", "Hermann" og "Jónas Ráðherra". Það óhapp vildi til í stormviðri að hinn síðastnefndi sökk í höfninni.

 

Eyrarbakki hafnarbær fyrir Reykjavík:

Svo bar við um vorið að timburlaust var í höfuðstaðnum, svo hvergi fanst spíta þó leitað væri í hverjum krók og kima. Á Eyrarbakka voru hinsvegar til heilu skipsfarmarnir af byggingatimbri sem kaupfélagið flutti inn og brugðu húsasmiðir í Reykjavík á það eina ráð að senda bílalest eftir timbrinu og flytja til Reykjavíkur. Einhvern vegin gátu íhaldsmenn fundið það út í sínu sinni, að þessi skipan mála væri bölvun kommúnismans.

 

 

Félagsmál: Stokkseyringar halda veislu.

Í stjórn verkamannafélagsins Bárunnar á Eyrarbakka voru : Þorvaldur Sigurðsson skólastjóri, formaður. Vigfús Jónsson, ritari og Jón Tómasson, gjaldkeri. Á Stokkseyri var formaður Bjarma: Björgvin Sigurðsson, en félagið var nú 33 ára og Stokkseyringum var haldin mikil veisla. Þann 27. oktober var haldinn fundur í Bárunni, en þar var þess krafist að Alþýðuflokkurinn tæki þegar upp samvinnu við Kommúnistaflokkinn,  sem leitt gæti til sameiningu þeirra. Í kjaramálum bar hæst áskorun til Alþýðusambandsþings að segja upp samningi um vegavinnukjörin, sem þóttu léleg.

 

Félag Iðnaðarmanna í Árnessýslu: Formaður þess var Eiríkur Gíslason trésmíðameistari á Eyrarbakka og félagsmenn all nokkrir. Iðnfélagið gekk í Landsamband iðnaðarmanna á árinu.

 

Fískifélagsdeild var hér, sem bjarni Eggertsson veitti forustu og á Stokkseyri Jón Sturlaugsson, en þessi félög beittu sér fyrir ýmsum framfaramálum í sjávarútvegi.

 

Skóli: Presturinn kom án hempunar, skilin eftir norður í Saurbæ.

Unglingaskóli starfaði nú annan veturinn sinn, en honum veitti forstöðu sr. Gunnar Benediktson frá Saurbæ. Námsgreinar voru íslenska, reikningur og danska. Skólahaldi þessu var mjög vel tekið af þorpsbúum og höfðu flestir drengir 14- 17 ára sótt skólann. Um sr. Gunnar var sagt að hempuna hafði hann skilið eftir norður í Saurbæ, því nóg væri um presta á Bakkanum.

 

Stjórnmál: Kommúnistar fengu ekki að hlýða á hina ungu Íhaldsmenn.

Það var kosið til Alþingis þetta ár. Ungliðar "Breiðfylkingingarinnar", boðuðu til opinbers fundar á Eyrarbakka og Stokkseyri, en fáir mættu. Almennum borgurum sem mættu til fundarins, en voru ekki hliðhollir Breiðfylkingunni var vísað á dyr. [ Samtök íhaldsamra þjóðernissinna, eða m.ö.o Nasistaflokkur.] Skömmu síðar, eða um hvítasunnu hélt Samband ungra Sjálfstæðismanna fund á báðum stöðum, og var Stokkseyrarfundurinn fjölmennari. Á Eyrarbakkafundinn fengu Kommúnistar ekki aðgang, [ Fyrir kommúnista var Gunnar Benediktsson rithöfundur í forsvari, en hann var einig skólastjóri unglingaskólans.] en fundurinn var  engu að síður opinn öðrum flokkum. Ræðumenn á Eyrarbakka voru Bjarni Benediktsson, Jóhann G. Möller og Guðmundur Benediktsson. Á Stokkseyri töluðu Kristján Guðlaugsson, Björn Snæbjörnsson og Jóhann Hafstein. [Framsókn var sigurvegari kosninganna, en Alþýðuflokkur og Bændaflokkurinn tapa. Aðrir flokkar standa í stað]. Um haustið var stofnað Alþýðuflokksfélag á Eyrarbakka fyrir tilstilli Jónasar Guðmundssonar, sérlegum erindreka Alþýðuflokksins. Stofnendur voru 23 verkamenn og sjómenn á Bakkanum. Formaður var kjörinn Þorvaldur Sigurðssson skólastjóri,  Guðmundur J Jóanatan ritari og Gestur Ólafsson sjómaður, gjaldkeri. Endurskoðendur voru Vigfús Jónsson og Jón Tómasson. Skömmu síðar var stofnað Alýþuflokssfélag á Stokkseyri, formaður var kjörinn Björgvin Sigurðsson, Helgi Sigurðsson ritari, Jón Guðjónsson gjalkeri. Stofnendur voru 33. [Alþýðuflokksfélagið var stofnað á 33. afmælisdegi "Bjarma" 31. oktober, en það var stofnað 1904, á sama ári og Báran á Eyrarbakka.]

 

Látnir: Þorvaldur Magnússon, kona hans var Ragnhildur Sveinsdóttir. Sigríður Þorleifsdóttir (80) frá Háeyri. Maður hennar var Guðmundur Ísleifsson kaupmaður, (88) en hann andaðist sama ár. Hann var einnig víðfrægur formaður. Anna Diðriksdóttir (86) frá Stokkseyri. [Hún var móðir Ólafs Helgasonar í Túnbergi (Ólabúð). Anna var jörðuð á Stokkseyri.] Guðmundur Einarsson frá Þórðarkoti. [jarðsettur á Stokkseyri.] Ragnhildur Einarsdóttir (80) frá Inghól. Sigurbjörg Hafliðadóttir (77)  frá Litlu-Háeyri. Ingibjörg Gíslína Jónsdóttir (69) frá Gamla-Hrauni. [Hún var fædd að Miðhúsum í Sandvíkurhreppi, en var tökubarn hjónanna Guðmundar Þorkelssonar og Þóru Símonardóttur, að Gamlahrauni. Ingibjörg gekk að eiga Jón Guðmundsson, formann frá Gamla-Hrauni og áttu þau 17 börn. Þau bjuggu í Vestmannaeyjum.] Vilborg Sigurðardóttir (69) frá Gamla-Hrauni. [bjó á Stokkseyri og jörðuð þar.]  Ólafía Ebenezardóttir (61) að Háeyri. Þórunn Jónsdóttir [Árnasonar kaupmanns í Þorlákshöfn] frá Hlíðarenda, en hún dvaldi hér í Gistihúsinu í elli sinni. Þorbjörg Ólafsdóttir (40) í Garðbæ. Maður hennar var Jón Gíslason. Guðbjörg Sveinsdóttir (47) frá Eiði-Sandvík. Ingimar Helgi Guðjónsson (7) frá Kaldbak. Dista Friðriksdóttir (1) frá Brennu. Meybarn (1) frá Sólvangi.

Alexander Stevenson (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. Charles Milne (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. Duncan Lownie (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. Frederick Jackman (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen.  George Duthie (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. John Connell (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. John Scott (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. Thomas McKay (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. Walter E. Barber, (?)  sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen. William Bradley, (?) sjómaður á Lock Morar, frá Aberdeen.

 

Látnir fjarri. Jón Einarsson, er starfaði á Bakkanum nokkur ár, við verslun Guðmundar Ísleifssonar, en síðar kaupmaður í Vestmannaeyjum. Guðmundur Guðmundsson fv. bóksali. Hann bjó þá í Reykjavík. Samúel Jónsson trésmíðameistari í Reykjavík, en hann lærði trésmíði á Bakkanum og bjó hér og starfaði í um áratug, um aldamótin 1900, en hann var ættaður austan af Síðu.

 

Sandkorn: Steypireiður rak á land.

Áætlanir lágu fyrir um lagningu Sogslínu, til Eyrarbakka og Stokkseyrar. Enskur togari fórst með allri áhöfn, í skerjagarðinum austur af Eyrarbakka. Aflabrögð á vetrarvertíð voru sæmileg hér við ströndina. Um 30 Eyrbekkingar unnu í sjálfboðastarfi með Ungmennafélagi Ölfusinga að byggingu sundlaugar í Hveragerði. Presturinn flutti af Stóra-Hrauni og í "prestsetrið" á Eyrarbakka, sem kirkjan hafði nýlega keypt. Mannabein fundust á Hellisheiði, voru það bein Dagbjartar Gestssonar, bátasmiðs, er úti varð á Hellisheiði í desember 1921. - Dagbjartur ætlaði frá Eyrarbakka til Reykjavíkur einn og gangandi. Steypireyður 12 til 13 metra langur rak á fjörur Eyrarbakka. Við sporð hvalsins hékk 14 metra langur kaðall.

 

Herta strandSkipakomur:  "Skeljungur" kom hér með olíu. Tvær danskar skonnortur losuðu fullfermi af vörum til kaupfélagsins. Þriðja skútan, "Hertha" hlaðin timbri, til K.Á. strandaði við höfnina.

 

 

Af nágrönum: Við Ölfusárbrú er risið talsvert þorp með öflugu kaupfélagi og fleiri verslunum. Er það af ýmsum nefnt Selfoss. Óþurkatíð var um allt suðurland og fóðurskorti brá við.

 

Alþýðubl. Kirkjurit, Morgunbl. Tímarit  Iðnaðarmanna, Vísir, Þjóðviljinn

08.03.2014 15:05

Línumenn af Bakkanum

Eyrbekkingar voru áberandi liðsmenn Rafmagnsveitu Ríkisins á upphafsárum rafvæðingarinnar. Hér eru frá vinstri Lárus Jóhannsson, Guðjón Pálsson í Steinsbæ, og Hannes Hannesson Litlu-Háeyri, allir frá Eyrarbakka.


Hannes Hannesson frá Eyrarbakka stendur upp á slá  hornstauravirkis í línunni frá Laxárvirkjun að Akureyri. Myndin tekin sumarið 1953. Það var samkeppni meðal línumanna hver væri svalastur í svona glæfraskap. 

Hannes Hannesson fæddist á Litlu-Háeyri á Eyrarbakka 1930 og starfaði hann  á skrifstofu Rarík til 1967.

 

Heimild: Afmælisbók Rarik, Hilmar Þór Hilmarsson

27.02.2014 20:08

Sú var tíðin, 1936

 

Útgerðin við ströndina veitir 200 manns atvinnu

Fjórðungsþing fiskideildarinnar kallaði eftir frekari fjárveitingum frá Alþingi til hafnabóta á Eyrarbakka og Stokkseyri, en fyrir þessa staði sátu þeir Bjarni Eggertsson og Jón Sturlaugsson, og það sama gerði hafnarnefnd Eyrarbakka. Þrír vélbátar gengu frá Eyrarbakka á vertíð og tvær trillur að auki. [Þriðji vélbáturinn "Freyr" frá Eyrarbakka gerði út frá Sandgerði fyrri hluta vertíðar.] Frá Þorlákshöfn gengu 5 trillur. Frá Stokkseyri gengu 7 vélbátar og ein trilla, en síðan bættust tveir bátar (Hásteinn og Hersteinn ) við sem höfðu gert út frá Sandgerði. Aflahæstur  í Þorlákshöfn var samvinnubáturinn  "Jónas ráðherra" en skipstjóri var Guðmundur J Guðmundsson á Eyrarbakka. Á Eyrarbakka var "Öldungur" aflahæsti báturinn, en skipstjóri á honum var Sveinn Árnason í Akri. Á Stokkseyri var " Haukur" aflahæstur og skipstjóri á honum var Ólafur Jónsson. Þessa vertíð aflaðist einkar vel á heimamiðum, en þá gekk loðna mjög grunnt á miðin. Böðvar Tómasson útgerðarmaður [vb. "Sísí"] á Stokkseyri setti þar upp lifrarbræðslustöð sem þjónaði báðum þorpum. [Lifrarbræðsluvélina smíðaði Guðmundur Jónsson verkfræðingur og kostaði hún 6000 kr.] Á Stokkseyri unnu 105 menn við sjómennsku en aðeins 45 á Eyrarbakka og 50 í Þorlákshöfn. Um sumarið var orðið fisklaust á heimamiðum og fóru nokkrir Stokkseyrarbátar til veiða við Faxaflóa, en Bakkabátum var lagt. Næg vinna var í landi um sumarið, við fiskverkun og landbúnaðarstörf. Um veturinn töpuðu Eyrbekkingar einum bát, en það var "Freyja" eign Kristins Gunnarssonar o.f.l. þegar báturinn losnaði af "bóli" og rak mannlaus út í brimgarð og sökk.

 Skipakomur: Enn einu sinni varð fjaðrafok í höfuðstaðnum vegna innflutnings á vörum til Eyrarbakka. Að þessu sinni töldu menn að "Persil" [Þvottarefni, aðalega notað í þvottarhúsum] væri smyglað í stórum stíl með vöruskipum til Kaupfélagsins. [innfluttningur var í höftum á þessum tíma.] Skonnortan "Pax" kom þrisvar um sumarið og "Lydia" kom tvisvar. Þá kom gufuskipið "Eros" eina ferð. Skapaðist allmikil atvinna við þessar skipaferðir.

 

 Formaður "Bjarma" látinn finna til tevatnsins. Heilum bílfarmi af "krötum" sigað á "Bárunna".

Báran samþykkti á aðalfundi nýjar kaupkröfur. Tímakaup í almennri dagvinnu hækkaði um 10 aura, eða í 1 kr. Skipavinna hækkaði um 10 aura, eða í kr. 1.10. Eftirvinna hækkaði um 25 aura, eða í kr. 1.40 og næturvinna um 30 aura, eða í  kr.1.80. Helgidagavinna var ákveðin kr. 1.60. Nýr formaður var kjörinn Þorvaldur Sigurðsson kennari og skólastjóri. Aðrir í stjórn voru kjörnir Vigfús Jónsson ritari og Ólafur Bjarnason gjaldkeri. Í varastjórn voru Kristján Guðmundsson, Jón Tómasson og Guðmundur J Guðmundsson. Verkalýðsfélögin Báran á Eyrarbakka og Bjarmi á Stokkseyri ákveða að vinna saman að baráttumálum sínum og skipuðu af því tilefni sameiginlega nefnd til að vinna að samvinnu allra verkalýðsfélaga í landinu til þess fyrst og fremst, að knýja fram kaupgjaldshækkun auk annara sameiginlegra hagsmunamála. [Þessa nefnd skipuðu þeir Gunnar Benediktsson í Stíghúsi, form. Kristján Fr. Guðmundsson Stokkseyri og Árni Jóhannesson Stokkseyri. Öllum félögum var sent bréf varðandi málið 18. febrúar 1936, og þau hvött til samvinnu og að skora á Alþýðusambandið að veita málinu stuðning. "Samfylkingarnefndin" vann sjálfstætt að þessum hugsjónarmálum og sendi jafnframt Alþýðusambandinu og Stjórnarráðinu samskonar hvatningabréf.] Þetta var til þess að skapa óróa meðal Alþýðuflokksins sem var annar stjórnarflokkurinn ásamt Framsókn, og svo Alþýðusambandsins, sem var einskonar einveldi krata og ekki síst fyrir þá sök að nefndarmennirnir umræddu voru kommúnistar, eða "Samfylkingarmenn" eins og þeir kölluðust. Alþýðusambandið lét formann Bjarma á Stokkseyri sem þá var Björgvin Sigurðsson, finna til tevatnsins í opinberum skrifum, og mátti hann þykjast ekki kannast við málið, þó nefndin starfaði fullkomlega í umboði beggja félaga. Svo fór að Björgvin hét Alþýðusambandinu að koma í veg fyrir svona "leynistarfsemi" og bréfið sem sent var túlkað á þann hátt að væri "falsað", enda ekki sérstaklega tekið fram í fundargerðum félaganna að nefndinni væri heimilt að skrifa bréf. Björgvin og ASÍ fengu það þvínæst "óþvegið" frá Gunnari Benediktsyni fyrir að "sundra" í stað " hjálpa". Upphófst af þessu mikill rígur milli Björgvins og Gunnars og í framhaldi ofbeldisfullar tilraunir A.S.Í. til þess að láta reka Gunnar úr félaginu. [Mikill lýðræðishalli þótti innann Alþýðusambandsins á þessum árum] Skömmu fyrir páska var haldinn fundur í verkamannafélaginu Bárunni á Eyrarbakka. Frá Reykjavík var þá sendur heill bílfarmur af krötum til að "leiðbeina" fundarmönnum undir forustu Guðjóns Baldurssonar. Stjórn Bárunnar sá sæng sína útbreidda og þótti vænlegast að hlýða flokksfélögum sínum og mæla með þvi að Gunnar yrði rekinn, en tillagan var kolfelld, því aðeins 7 menn greiddu með tillögunni atkvæði, þar af stjórnarmennirnir þrír. Gunnar bar þá upp tillögu fyrir fundarstjóra um að félagið skoraði á A.S.Í að beita sér í "vegavinnumálinu" en hann neitaði að bera tillöguna upp. [Fundarstjóri var Þorvald Sigurðsson, form. Bárunnar, en honum stóð nú hugur til að hverfa af Bakkanum, því hann sótti skömmu síðar um skólastjórastöðu í Reykjavík.]  Á haustfundi Bárunnar var samþykkt tillaga, um að skora á A.S.Í  og væntanlega sambandsstjórn til að stuðla að samvinnu milli stjórnmálaflokka, smábænda og verkalýðsins til að sporna gegn fasistavæðingu í landinu. Á næsta fundi Bárunnar voru gefin fyrirheit um stuðning félagsins við "einingu" verkalýðsins um allt land. Þá var A.S.Í átalið fyrir þá afstöðu Alþýðusambandsþingsins sem haldið var þá um haustið, þar sem fram kom greinilegur ósamvinnuvilji þeirra alþýðuflokksmanna við Kommúnistaflokk Íslands.[samþykkt tillaga Gunnars Ben. í Bárunni, en  tilefnið var að Alþýðuflokkurinn hafði gert þá samþykkt að engar deildir hans skildu hafa nokkur mök við kommúnista] Þessi tillaga G.B. fæddi af sér enn eitt vandræðamálið fyrir Þorvald, sem sá sig knúinn til að sverja af sér allt samneyti við kommúnista og sverja Alþýðuflokknum trúmennsku og hollustu. Að "einingin" verði að lokum aðeins undir merkjum Alþýðuflokksins var það leiðarljós sem hann kysi. Þar með voru fyrirheitin um "einingu" verkalýðsins orðin harla lítils virði. Hinsvegar brá svo við á verkalýðsfundi "Bjarma" [24. nóvember 1936] helstu atvinnurekendur þar, sem voru yfirlýstir íhaldsmenn sóttu fast að ganga í félagið, en verkamennirnir sem voru af Alþýðuflokki, Kommúnistaflokki og Framsókn, stóðu fastir gegn þessari "innrás" íhaldsins. Í desember héldu bæði félögin, Báran [06.12.1936] og Bjarmi fund, en þar mætti erindreki krata Jón Sigurðsson. Virtist nú allt fallið í ljúfan löð, en á fundinum ályktaði Báran að alþýðan öll þyfti að sameinast í einum flokki, og með hvatningu til allra sem enn voru utan A.S.Í, að ganga þar inn.

 

Kommúnistadeild stofnuð, Sjálfstæðismenn í "krossferð"

Deild innan kommúnistaflokksins var stofnuð fyrir Eyrarbakka, Stokkseyri og nágrannasveitir fyrir forgöngu sr. Gunnars Benediktssonar er þá var nýlega fluttur á Bakkann og gengu þegar inn 20 manns. Stjórnmálafundur haldinn á Stokkseyri átaldi ríkisstjórnarflokkanna fyrir að svíkja kosningaloforð með því að hækka tolla á nauðsynjavörum. [Þá var landsstjórnin í höndum Hermanns Jónssonar, Framsóknarflokki ásamt Alþýðuflokki] Þá vildu Stokkseyringar að öll alþýða sameinaðist gegn fasistahættunni. Samskonar fundur á Eyrarbakka vildi að kaupgjald í vegavinnu yrði hækkað í 1 krónu og að fangavinna yrði stöðvuð, en það samþykktu einnig Stokkseyringar. Þá vildu menn m.a. að ofurlaun opinberra starfsmanna yrðu lækkuð og að lúxusskatti yrði komið á. Ungir jafnaðarmenn úr Reykjavík héldu fund á Stokkseyri, en áttu síðan skamma viðdvöl á Eyrarbakka. Vörður, félag sjálfstæðismanna hélt fund í báðum þorpum. Voru sjálfstæðismenn þar að hefja krossferð gegn samfylkingu vinstrimanna. Það bar við á fundinum að hópur ungmenna ataðist við fundarhúsið á Eyrarbakka og viðhöfðu "skrílslæti" sem heimamenn voru þó ekki óvanir. Höfðu Varðarmenn það fyrir satt, að þessi ungmenni kæmu frá uppeldisstöðvum rauðliðanna á Eyrarbakka og væri það til marks um yfirgang og ofsa "Bolsanna". "Krossferð" Varðarfélaganna hleypti illu blóði í verkamennina á Stokkseyri, sem sökuðu nú sjálfstæðismenn um að reyna að ná yfirtökum á félagi þeirra "Bjarma", enda höfðu nokkrir atvinnurekendur sótt það fast að ganga í félagið.

 

Sandkorn.

Stærsta gulrófa af uppskeru Eyrbekkinga vóg  kg. 5,250 og kom hún upp í garði Gísla læknis Péturssonar. Það slys vildi til að þegar 11 ára sonur Hannesar Andréssonar verkamanns  var staddur í járnsmiðjunni, þar sem smiður var að berja glóandi járn á steðja, að brennheit járnflís lenti í auga hans og stórskaðaði.  Þórður Jónsson dálkahöfundur, mælist til þess að vegur verði byggður um þrengsli til að bæta samgöngur að vetrarlagi, en Hellisheiði var þá mikill farartálmi vegna snjóþyngsla. Frá Samvinnuskólanum útskrifaðist Ingibjörg Heiðdal, frá Litla-Hrauni. Magnús Torfason sýslumaður lætur af störfum. Hafði hann þá gengt embættinu á fimmta áratug. [Í hans stað var skipaður Páll Hallgrímsson Kristinssonar fyrrum forstjóra Sambandsins]. Glímufélagið Ármann í R.vík kom í heimsókn og hélt hér sýningu. [Félgaið stofnaði Guðmundur Guðmundsson, kaupmaður í Heklu á Eyrarb.]  Nýtt hús, "Mörk" var byggt fyrir Póst og Síma, Búnaði var komið fyrir á símstöðinni svo hún gæti þjónað að nóttu sem degi í neyðartilvikum, en neiðarhringing var 5 stuttar hringingar. Sláturdilkar frá Eyrarbakka voru 755 þetta haust. Meðalþungi var 12 kg. Verkstjóri við atvinnubótavinnuna i "Síberiu" var Haraldur Guðmundsson frá Háeyri. Oddviti Eyrarbakkahrepps var Sigurður Kristjánsson (Siggi Kristjáns).  Hreppsnefndin skoraði á Alþingi að samþykkja ekki fyriliggjandi frumvarp um lax og silungsveiði. Hreppstjóri var Jón Einarsson í Mundakoti, en þetta var hans síðasta ár.

 

 Látnir: Jón Ólafsson (80). Hann var um árabil þjónn Níelsen hjónanna í Húsinu. Jón Einarsson (70) hreppstjóri og formaður í Mundakoti. Kona hans var Guðrún Jóhannsdóttir, þau voru foreldrar Ragnars, er kendur var við smjörlíkisgerðina í Smára [Ragnar í Smára]. Guðmunda J Níelsen, (51) eftir langvarandi veikindi. Hún var merkiskona og skörungur. Vert í Tryggvaskála, höndlari á Eyrarbakka, söngvaskáld og organisti m.a. en bjó í Reykjavík síðustu ár.  Sighvatur Jónsson (31) stýrimaður af mb. Þorsteini. Hann féll fram af höfninni í Örfisey. Bjó þá í Reykjavík.  Þorsteinn Einarsson (15) í Sandvík. Sigríður Finnbogadóttir (11) í Suðurgötu. Jóhann Jóhannesson (0) Breiðabóli.

 Lagðir fjarri: Jón Vigfússon (John W Johnsson) í Bellingham Wash.t. U.S.A. han starfaði um nokkur ár við Háeyrarverslun. Kona hans var Kristín Magnúsdóttir frá Garðbæ.  Matthías Ólafsson Trésmiður í R.vík. Hann nam iðn sína hér á Bakkanum hjá Eiríki Gíslasyni.

 Af nágrönnum: Í Sandvíkurhreppi ("Síberíu") var tilbúið land undir kornyrkju fyrir 10 samyrkjubú, sem þar var áætlað að reisa. Enskur togari strandaði úti fyrir Loftstöðum. Bifreiðaslys var við Kögunarhól. Voru sjö manns í bifreiðinni þegar framfjaðrirnar brotnuðu undan henni og endasentist hún út í skurð með þeim afleiðingum að fjórir menn slösuðust og eitt barn.

 Tíðin: Norðanátt var algengust út febrúar, en í apríl var kominn góð tíð sem hélst fram á sumar. Um heiskapartímann lagðist í rigningar fram á vetur. Fyrsta haustlægðin olli tjóni á Sjógarðinum, en lægðinni fylgdi mikill sjógangur. Sjógangur var óvenju mikill fram á vetur og olli stundum smá skemdum á sjógarðinum, en þann 19. nóvember gerði mesta flóð síðan 1925 og eiðilagði nokkuð af matjurtagörðum þegar sjór flæddi yfir sjógarðinn, en ekki urðu verulegar skemdir á sjógarðinum sjálfum fyrir þorpinu, en þar sem hann liggur milli þorpanna urðu allmiklar skemdir. Kartöflukláði gerði vart við sig og olli það mönnum miklum heilabrotum.

 

Heimild: Alþýðubl. Morgunbl. Nýji Tíminn, Skutull, Verklýðsbl. Vísir, Ægir

05.02.2014 20:42

Sú var tíðin 1935

Hvorki gengu Bakkamenn með hendur í vösum né lágu þeir á liði sínu, nú frekar en endranær. Garðrækt var í miklum blóma og talsverður landbúnaður sem fór vaxandi með hverju árinu. Smiðirnir Beggi og Fúsi unnu í Trésmiðjunni með mönnum sínum og var meira en nóg að gera. Laugi og Óli afgreiddu sinn í hvorri búðinni og Siggi Kristjáns passaði upp á hreppsjóðinn. Kristinn Jónasar keypti bát og fór að róa. Bjarni Eggerts hélt uppi félagsandanum og gætti að samheldni þorpsbúa. Júlli Ingvars var uppi á Hellisheiði að stjórna byggingaframkvæmdum við "Skíðaskálann" í Hveradölum. Helga símamær beið við símann á stöðinni nýtan dag sem nótt. Lúlli læknir hlustaði á hjártsláttinn og tók púlsinn. Fólkinu hafði fækkað en lífið á Bakkanum gekk að mestu sinn vanagang, og nýr uppgangstími virtist vera að renna upp. [Íbúafjöldi á Eyrarbakka voru á þessum árum  milli 550-570, eða mjög svipað og er í dag.]

 

Kaupfélagið fer til sjós með "Framsókn" og "Jónas ráðherra"

 Tvær opnar trillur Kaupfélags Árnesinga hófu útgerð frá Eyrarbakka, en þær hétu "Framsókn" og "Jónas ráðherra"  og hafði Egill Thorarensen í Sigtúnum (Selfossi) umráð með útgerð þeirra. [Þriðju trillunar töldu Eyrbekkingar vænst og voru gárungarnir þegar búnir að gefa henni nafnið "Egill attaníoss, en aðrir töldu að nafnið yrði "Eiður".] Annars gengu þennan vetur auk trillubátanna, einn 12 tn bátur og svo annar sem lagði upp í Sandgerði. Vertíðin var sæmileg að þessu sinni, en mestur afli kom á Stokkseyri og aflahæsti báturinn þar var "Haukur" er átti Jón Magnússon kaupmaður þar en formaður á Hauki var Ólafur Jónsson. Á aflahæsta Bakkabátnum var formaður Guðmundur J Guðmundsson. Allur fiskur af Eyrarbakka og Stokkseyri var fulluninn á staðnum, en Þorlákshafnarfiskur blautverkaður og fluttur hingað í vöruskip á vegum Kaupfélagsins. Sjósókn var lítil yfir sumarið, ógæftir og fiskleysi. Á Stokkseyri voru gerðir út 9 vélbátar og 1 trilla. Meðal Stokkseyrarbáta voru "Hersteinn" "Hólmsteinn og " Hásteinn"  15 tn. Bátar smíðaðir í danmörku. "Sísí"  13 tn. keypt frá Vestmannaeyjum, "Silla" og "Inga". Hafnaraðstæður voru nokkuð bættar fyrir þessa báta. [Ný bryggja hafði verið steypt utan yfir gömlu bryggjuna, innsiglingin breikkuð og vörður steyptar þar nokkrum árum fyr. Stokkseyri var nú um þessar mundir stærsta verstöð sýslunnar.]  Á Eyrarbakka voru gerðir út 3 vélbátar, Freyr ÁR 150, [Þó mest af vertíðinni frá Sandgerði] Freyja ÁR 149 og Öldungur ÁR 173 er Kristinn Jónasson ofl. keyptu nýlega frá Stokkseyri, og að auki 2 trillur KÁ eins og fyrr er getið. Bryggju fyrir þá og vöruuppskipun hafði Kaupfélagið látið steypa á grunni gömlu lefoli-bryggjunar. Í Þorlákshöfn gerði Kaupfélagið út 4 stórar trillur og hafnarmannvirki þar bætt. Áhugi var fyrir því að hefja skreiðarframleiðslu og var Guðmundur Jónsson í Einarshúsi nokkuð að skoða þau mál. [Þessi verkunaraðferð var óþekkt hér um slóðir og nú þurfti að finna kunnáttumann í skreiðarfrmleiðslu og trönusmíði, en sandflæmin hentuðu einkar vel til að herða fisk].

 

Síldin kom og síldin fór

 Í byrjun nóvember gekk mikil síld á fiskimið Eyrbekkinga og Stokkseyringa. Árni Helgason í Akri kastaði netum sínum rétt undir Þorlákshöfn og stökk síldin svo í netin að þau fylltust á svipstundu og hafði bátur hans ekki undan að flytja síldina til lands, þó um skamman veg færi. Brátt varð urmull báta um allann Eyrarbakkasjó, en eitthvað fór fiskurinn í manngreiningarálit, því sumir fengu sama og ekkert í netin. [Árni átti gömul og afar þéttriðin net er hann notaði við þessar veiðar og gáfust þau best] Síldin var bæði söltuð og fryst hér og máttu menn hafa sig við að höggva klakann. Brátt varð mönnum ljóst að ekki hafði sjórinn eingöngu síld að geyma, því nú voru hvalir búnir að þefa hana uppi og kepptust við menn um veiðarnar. Meðal síldveiðibátanna sem komu frá öðrum verstöðvum voru "Björgvin" í Sandgerði, "Bjarnarey" í Hafnafirði og "Snyggur" frá Vestmannaeyjum, en leki kom að bátnum á heimleið og varð hann að sigla upp í Ragnheiðarstaðafjörur. Fyrsta lotan stóð í viku, en ný ganga hélt inn í Eyrarbakkabugt viku síðar og á eftir henni floti Eyjabáta. Fjórar trillur og einn stærri bátur héðan þá tóku þátt í síldarslagnum. [Á Eyrarbakka voru saltaðar 530 tunnur, en Stokkseyringar gerðu betur, söltuðu í 1.146 tunnur eftir fyrri lotuna].

 

Seglskipin komu aftur á Eyrar, en verslunarstéttin í Rvík ærist.

Strax á vormánuðum komu hingað tvö seglskip dönsk með vörur fyrir Kaupfélag Árnesinga. Alls komu 7 skip þetta sumar með timbur kol og aðrar nauðsynjar fyrir félagið.[ 4 skonnortur með timbur, 1 skonnorta með 170 tonn af kolum, 2 gufuskip með sement, matvörur og aðrar nauðsynjar. Meðal þessara skipa sem hingað komu voru skonnorturnar "Pax" og "Lydia"] Einarshöfn var þá eign félagsins og lágu vöruskipin þar eins og forðum. [Verslunarstéttin í Reykjavík varð æf og blóðrauð í framan vegna þess að þeir töldu að KÁ  hafi flutti inn byggingarvörur langt fram úr innflutningskvótum, og höfðu í því nokkuð til síns máls] Samgöngur milli lands og Eyja teptust í júlí sökum brims. Sandvarnargarðurinn nýji hefur nú sannað gildi sitt, þar sem sandur er um þessar mundir að hverfa úr höfninni og fjörunni framan við. [Jón Þorláksson gerði upphaflega teikningu að sandvarnargarðinum, og Guðmundur Ísleifsson hvatti einna  mest til framkvæmdanna. Sandvarnargarðurinn er 446 m langur og hálfur metir að breidd efst. Framkvæmdin var í höndum vitamálastjóra sem þá var Th. Krabbe, síðar þetta ár var garðurinn lengdur um 80 metra, en hálfu lægri] Sjógarðurinn var endurbættur fyrir Hraunslandi og lét Landsbankinn framkvæma það verk. [sjógarðurinn í heild sinni er 8 km. langur]

 Kvenfélagið stundar ljóslækningar

 Til félagsins var ráðin heimilishjúkrunarkona til að sinna fátækum heimilum og sjúkum. Ljóslækningar var félagið farið að stunda undir lækniseftirliti og keypti það til þess nauðsynleg tæki. Félagið hafði undangengin tvö ár unnið að skrúðgarðinum [í Einarshafnargerði] ásamt U.M.F.E. [Kvenfélagið var stofnað í mars 1888. en forustusveitina skipuðu Herdís Jakopsdóttir og Elínborg Kristjánsdóttir um þessar mundir.]

 

Báran og Bjarmi í deilum við stjórnvöld.

Formaður beggja vegna borðs, er verkamenn gera friðarsamning.

Verkamenn á Eyrarbakka og Stokkseyri sendu nefnd manna til Reykjavíkur með kröfur um að þeir fengju aðgang að vinnunni við Sogið [Sogsvirkjun]. Árangur af þeirri sendiför mun enginn hafa orðið.  Félagið krafðist þess líka að fangavinna við Suðurlandsbraut yfir Hellisheiði yrði stöðvuð, svo frjálsir verkamenn mættu taka þau störf, en það fór á sama veg. Verkamenn og smábændur sem unnu þá að vatnsveitu á Selfossi mótmæltu einig vinnu fanganna við vegagerðina, en bentu á að formaður verkamannafélagsins á Eyrarbakka væri jafnframt verkstjóri yfir fangavinnunni. Undir þetta tóku verkamenn sem unnu við Sogsbrúnna og þóttu ótækt með öllu að formaður Bárunnar stýrði fangavinnunni fyrir ríkið og stæði þannig beggja vegna borðs í þessari deilu. Um síðir var verkamönnum á Eyrarbakka nóg boðið, en þeir höfðu jafnan unnið við vegavinnu í héraðinu með innansveitarmönnum þar til nú. Fóru þeir fylktu liði á vinnustöðvarnar við Suðurlandsbraut og skipuðu yfirstjórn vegagerðarinnar og verkstjóra fanganna að leggja niður vinnu og var það gert. Stjórnvöld urðu að semja um frið þegar í stað og var samkomulagið þannig: Ríkissjóður veitir fé til atvinnubóta í þorpunum fyrir verkamenn, en þeir geri á móti ekki kröfu um að sitja fyrir vegavinnunni. [Gárungarnir töldu að þessu atvinnubótafé yrði brátt varið til betrumbóta í Þorlákshöfn, en þar réði Kaupfélagið lögum og lofum og þangað voru verkamennirnir kallaðir til vinnu.] Trúlega hefur verkamönnunum á Eyrarbakka brugðið í brún, þegar 20 Reykvískir verkamenn stormuðu hingað austur í Flóann til að vinna í atvinnubótavinnu við "Samyrkjuna" -nýbýlin er átti að reisa við Kaldaðarnesveginn. [Svonefnt Sandvíkurhverfi, og voru sumir verkamannana handan fjalls, tilbúnir til að setjast þar að við samyrkjubúskap, en staðinn uppnefndu Reykvikingar og kölluðu "Síberíu".] Bifreiðastjórar í Reykjavík hófu verkfall 21. desember og lögðu bifreiðastjórar hér á Eyrarbakka einnig niður vinnu þann dag, en verkfallið var mótmæli við hækkun benzínskatssins. Mjólkurbú Flóamanna reindi að koma mjólkinni og jólarjómanum til höfuðstaðarins með mjólkurbíl Kaupfélagsins, en bifreiðin var stöðvuð af verkfallsvörðum ofan Elliðarár. Nýr formaður var kjörinn fyrir Vf. Bjarma, Björgvin Sigurðsson af Samfylkingu.

 

Fangar strjúka og ræna bíl, annar í læri hjá Al Capone

 Holræsi lét ríkið byggja til að framræsa fyrirhugað ræktunarland vinnuhælisins að Litla-Hrauni. (Holræsið er 205 m langt og 0,75 m vítt að innanmáli, úr steinsteyptum pípum sömu gerðar og Skúmstaðaholræsið sem byggt var 1929). Fangavinna var einig við vegavinnu, t.d. voru fangar af Hrauninu látnir vinna við gerð Suðurlandsbrautar. Um sumarið tókst þrem föngum að strjúka með því að saga rimla úr glugga og héldu tveir þeirra upp í óbyggðir. Höfuðpaurinn Vernharður Eggertsson átti ævintýranlegan brotaferil í Ameríku [Var sagður í flokki Al Capone og sat um tíma í hinu alræmda fangelsi "Sing-Sing"] og héldu þau ævintýri áfram þegar heim var komið. Vernharður hélt dagbók um afbrot sín en tapaði henni á flóttanum. Fanst sú bók á Kárastöðum og var henni komið í hendur yfirvalda. Þriðji fanginn náðist í Reykjavík ofurölvi. [Töldu gárungarnir á Bakkanum að nú væri réttast að loka þá úti!-Eitt sinn var haft eftir dönskum sprúttsala sem sat inni á Hrauninu að vistina þar mætti líkja við dvöl á hressingarhæli og fæðið ekki síðra en á dönskum herragarði.] Hugmyndir voru að byggingu 40 kúa fjósi við Litla-Hraun um þessar mundir.

 

"Rauðka" sækir Bakkann heim

Skipulagsnefnd Atvinnumála [kölluð "rauðka" af sjálfstæðismönnum] sótti Bakkann heim og könnuðu lönd til kaups sem voru í eignarhaldi Landsbankanns. Sat nefndin fund með hreppsnefndarmönnum af Eyrarbakka og Stokkseyri, en oddvitar þeirra voru Sigurður Kristjánsson Eb. og Sigurgrímur Jónsson í Holti Stk. Leizt nefndinni vel á að rækta kartöflur í stórum stíl á umræddum löndum. Fleiri sóttu Bakkann heim, svo sem félag ungra jafnaðarmanna í Rvík.

 

Stofna á samyrkjubú og nýbýlahverfi við Eyrarbakka og Stokkseyri

Frumvarp var í smíðum, sem gerði ráð fyrir að gerð yrði tilraun til stofnunar nýbýla-og Samyrkjuhverfis á löndum þeim í Flóanum sem ríkið hafði nú keypt af Landsbankanum. Um sumarið hófust framkvæmdir við ræstingu lands í hinu fyrirhugaða nýbílahverfi, í svokallaðri "Síberíu" í Sandvíkurhreppi.

 

Sýslumaðurinn yfirgefur bændaflokkinn og gerist útkastari í Tryggvaskála

Magnús Torfason sýslumaður hér og alþingismaður ákvað að hætta samstarfi við Bændaflokkinn, í kjölfar þess að á bændafundi í Tryggvaskála var skipuð 3ja manna nefnd til þess að tala vinsamlega við sýslumann [Átti að hlýðnast íhaldinu]. Hélt sýslumaður þá um vorið sinn eginn stjórnmálafund í Tryggvaskála. Íhalds og Bændaflokksmenn úr Reykjavík fjölmenntu þá í Tryggvaskála og fylgdi þeim mikill skríll úr bænum. Tók Magnús til sinna ráða og henti einum óróabelgnum [Axeli Þórðarsyni] út með egin hendi, sem flaug út um dyrnar eins og vængi hefði. [Magnús hafði áður verið fyrir Framsókn, en ekki líkað vistin.]

Um sumarið var svo haldinn stjórnmálafundir á Eyrarbakka og víðar um héruð. Virtist sem Íhaldið væri á hröðu undanhaldi í gervallri sýslunni. Á Stokkseyri mætti enginn á boðaðan fund Íhaldsins og var honum aflýst.[Ferming var á Stokkseyri þennan dag] Margt manna beið hinsvegar fundarins á Eyrarbakka og þar tók Jakop Möller til máls fyrir íhald og lýsti því yfir að bretar ásældust Ísland og miðin allt um kring. Sigurður Einarson fyrir allaballa, talaði um spillingu íhaldsins. Fleiri tóku til máls, svo sem Egill Thorarensen sem hafði mjólk efst í huga og Einar Olgeirsson talaði fyrir komma og öreiga alla. [Það vakti eftirtekt þegar 20 manna sveit jafnaðarmanna gekk um göturnar á Bakkanum þennan dag í bláum skyrtum undir rauðum fánum. Má ætla að sumir hefðu ráðið að þar væru skátar á ferð]. Sjálfstæðismenn héldu flokksfundi á Eyrarbakka og Stokkseyri um haustið og af innansveitarmönnum tóku til máls Friðrik Sigurðsson á Gamla-Hrauni, Lúðvík Norðdal læknir og Björn Blöndal Guðmundsson.

 

Sjómaður frá Eyrarbakka skotinn á kvikmyndasýningu í Vestmannaeyjum.

Bjarni Bjarnfinnsson sem stundað hafði sjó frá Vestmannaeyjum í vetur, hafði brugðið sér í bíóhús þar í bæ til að horfa á kvikmynd. Fimmtán ára piltur dró þar upp skammbyssu og særði tvo menn. Bjarni var annar þeirra og fékk hann skotið í brjóstið aftan til á síðunni og var hann þegar fluttur til Einars Guttormssonar læknis sem skar eftir kúlunni sem lá allnærri hjartanu og náðist hún. Varð Bjarni strax svo hress að hann gat farið í bíóið aftur.

 

Af öðrum Bakkamönnum: Sigurjón Ólafsson myndhöggvari getur sér frægðar erlendis. Vigfús Guðmundsson frá Haga safnar ritum til sögu Eyrarbakka, sem ekki er þó lokið um þessar mundir.

 

Leggur til að byggður verði alþóðaflugvöllur í Kaldaðarnesi

Fréttaritari "Daily Herald" Harold Butcher í New York viðrar þar hugleiðingar sínar um framtíðar flugsamgöngur yfir Atlantshafið, þar sem landflugvélar verða notaðar og Ísland yrði miðstöð flugsamgangna yfir N-Atlantshaf. Harold var hér á ferð þetta sumar að kynna sér landið og taldi hann að Ísland ætti góða möguleika á að verða ferðamannaland í framtíðinni. Í grein sinni í "Daili Herald" bendir hann á að í Kaldaðarnesi væri fyrirtaks flugvallarstæði. [Um þessar mundir áttu íslendingar engann flugvöll sem gat tekið á móti stórum landflugvélum á leiðinni milli Íslands og Bretlands, en tvö flugfélög gátu haslað sér völl á þessari leið, annarsvegar breska félagið "Imperial Airways" og hinsvegar ameríska félagið "Pan American Airways"]

 

Látnir: Arnbjörg Guðmundsdóttir (76) Eiði-Sandvík. Gunnar Einarsson (77) á Hópi. Sláttumaður framúrskarandi var hann, en heilsutæpur og lifði við lítil efni á efri árum. Kona hans var Guðrún Jónsdóttir og áttu eina dóttur, Jónínu á Stóru-Háeyri. [Hún og maður hennar Anton Halldórsson briti, bygðu það hús sem nú er kennt við Háeyri.] Jakop Jónsson (77) bóndi í Einarshöfn. [Jakop byggði Einarshöfn, 1913 er nafn hans er ritað á framhlið] Hróbjartur Hróbjartsson (76) í Simbakoti [f. í For Rang.1858] Hann var stórvaxinn og rammur að afli. Hann stundaði sjómennsku og heyskap og síðar lítinn fjárbúskap. Kona hans var Bjarghildur Magnúsdóttir frá Oddakoti V-Landeyjum og áttu þau 5 börn. Erlendur Jónsson (?) Litlu-Háeyri. Jakop Sigurðsson Steinsbæ (0). Eiríkur Ásbjörnsson (0) Háeyri.

 

 

Eyrbekkingar fjarri: Guðmundur Guðmundsson (Gvendur Gamli) í Washington Harbour Wisconsin. Hann var formaður fyrir skipi aðeins 19 ára og sjóhetja á Eyrarbakka, en auk þess fyrsti og elsti íslenski landnámsmaðurinn í USA frá því að vesturferðirnar hófust, en hann var einn fjögra manna sem lögðu upp frá Eyrarbakka 1870 vestur um haf. Hann var fæddur á Litla-Hrauni 8.7.1840 Foreldrar hans voru Guðmundur Þorleifsson og Málmfríður Kolbeinsdóttir, systir Þorleifs ríka á Háeyri. Kona Guðmundar var Guðrún Ingvarsdóttir frá Mundakoti og settust þau að á Washingtoneyju á Michicgan vatni. Jónína Steinsdóttir skipasmiðs frá Steinsbæ. Hún átti heima í Reykjavík [Seljavegi11]. Ólafur Árnason, frá Þórðarkoti,[fyrrum Sandvíkurhr.] en hann dvaldi á Elliheimilinu í Reykjavík. Kona hans var Guðrún Gísladóttir. Dethlef Tomsen konsúll í Dk. Árin 1883-1885 var hann á Eyrarbakka hjá Guðmundi Thorgrímsen verslunarstjóra. Steinn Guðmundsson kaupmanns Guðmundssonar á Selfossi, bjó og starfaði í Reykjavík. Bjarni Vigfússon járnsmiður er bjó hér á Eyrarbakka um 7 ára skeið, en hann var faðir Vigfúsínu í Garðbæ. Ingibjörg Sveinsdóttir í Reykjavík, en hún var frá Grímsstöðum Eyrarbakka.

 

 

Ofsaveður og Bakkinn ljóslaus

 Mikið ofsaveður gerði í byrjun febrúar 1935. Fauk þá þakið af Garðbæ og af hlöðu. "Byrgið" [saltgeymsluhúsið] brotnaði og fauk þakið af því yfir rafstöðina og lenti á ljósastaur sem bar uppi rafleiðslur frá stöðinni og brotnaði hann svo að slitnuðu allar raftaugar og Bakkinn varð því ljóslaus allt kvöldið. Margvíslegt tjón varð víða um sýsluna í þessu veðri, svo sem á Selfossi brotnuðu 11 símastaurar og á Stokkseyri fauk bílskúr. Með vorinu gerði öndvegis tíð á Eyrarbakka svo jafnvel elstu menn urðu svo brúnir á hörund sem aldrei fyr en sumarið var þó síðra, kuldatíð, rigningar og brim í júlí. Stelkur sást á Eyrarbakka 13. apríl og sandlóa 14. apríl. Í oktober fundu menn hér í tvígang snarpa jarðskjálftakippi.

 

Stokkseyringar halda sundmót.

Íþróttastarf var öflugt á Stokkseyri og hélt ungmennafélagið þar íþróttahátið og sundmót sem fór fram við "Gálgakletta", en 13 ungmenni tóku þátt. Knattspyrnukvikmynd var sýnd á Stokkseyri og var gerður góður rómur að uppátæki þessu, en Þýska Knattspyrnusambandið gaf Í.S.Í myndina.

 

 

Heimild: Alþýðubl. Búnaðarrit, Heimskringla, Hlín. Morgunbl. Nýji Tíminn, Nýja dagbl. Óðinn, Samvinnan, Skutull, Tíminn, Veðráttan, Verkalýðsblaðið, Vísir, Ægir.

Flettingar í dag: 147
Gestir í dag: 46
Flettingar í gær: 193
Gestir í gær: 35
Samtals flettingar: 273302
Samtals gestir: 35396
Tölur uppfærðar: 9.12.2024 14:13:24