Eyrarbakki, mikilvægt sjávar- og verslunarþorp á Suðurlandi, gekk í gegnum miklar efnahagslegar og félagslegar breytingar á 20. öld. Frá blómlegri verslunarhöfn snemma á öldinni þróaðist þorpið í minna atvinnusamfélag með áherslu á útgerð, fiskvinnslu, smáiðnað, garðyrkju og landbúnað. Þessi saga skiptist í nokkur tímabil: innviðauppbyggingu og félagslíf (1960–1990), áföll og erfiðleika, bjartsynistímabil, þrautseigju á samdráttartímum og loks hnignunarskeiðið (1990–2000).

Innviðauppbygging og félagslíf (1960–1990)
Fram til 1920 var Eyrarbakki verslunar- og hafnarmiðstöð með sterk dönsk áhrif, einkum í gegnum Lefolii-verslun (síðar Einarshöfn). Hreppsnefndin, undir forystu manna eins og Guðmundar Ísleifssonar, Jóns Einarssonar og Bjarna Eggerts, einbeitti sér að viðhaldi bátalægja sjóvarnargörðum og jarðakaupum. Eftir 1920 minnkaði verslun vegna samkeppni frá Reykjavík og Selfossi, og hafnarstarfsemi dróst saman, sem kallaði á nýja atvinnuvegi. Um miðja öldina, undir forystu Sigga Kristjáns, Ólafs Helga og Vigfúsar Jónssonar oddvita, færðust áherslur að innviðum. Rafvæðing (Sogsrafmagn 1947), símalínur, vegaviðhald, frystihúsbygging og vélbátaútgerð urðu forgangsmál. Iðnaður blómstraði með Plastiðjunni hf., vélsmiðju, trésmiðju, bifreiðaverkstæði og beinamjölsverksmiðju í samvinnu við Stokkseyri. Alþýðuflokkurinn leiddi þessa þróun, en útgerðarmenn stofnuðu fiskvinnslur eins og Fiskiver sf og Einarshöfn hf., sem keypti Þorlák Helga hf. 1972. Ríkisstofnanir, eins og fangelsið á Litla-Hrauni, barnaskólinn, Póstur og Sími og Landsbankinn, styrktu samfélagið. Kaupfélag Árnesinga, verslunGuðlaugs Pálssonar og Ólabúð, ásamt kartöflurækt, sauðfjárrækt og kúabúum, sköpuðu fjölbreytt atvinnulíf. Bakarí og heilsugæsla héraðslæknis höfðu langa hefð.

Áföll og erfiðleikar
Eyrarbakkahöfn (Einarshöfn) var erfið í rekstri, með viðvarandi bátatap. Árið 1964 strandaði Jón Helgason og Öðlingur brann í slipp. Fjalar strandaði 1968, og trésmiðja Guðmanns og íbúðarhús Sverris skipstjóra brunnu. Síðari hluta aldarinnar, undir forystu Þórs Hagalín sveitarstjóra og Sjálfstæðisflokksins, var blásið til innviðauppbyggingar: félagslegt húsnæði, holræsakerfi, malbikun gatna, gatnlýsing, leikskóli, hitaveita, hafnardýpkun og togarakaup í samvinnu við Stokkseyri og Selfoss. Brúargerð yfir ósinn var einnig samfélagslegt hvatamál sem fékk lítinn hljómgrunn hjá ríkinu til að byrja með.

Bjartsynistímabilið
Árið 1970 lögðu Vestmannaeyjabátar, Reynir og Leo, upp á Bakkanum. Eftir Vestmannaeyjagosið 1973 fjölgaði íbúum og bátum, eins og Þórunn Sveinsdóttir, Ingólfur og Guðmundur Tómasson, sem jók á afla og atvinnulíf tímabundið. Íbúðarhúsnæði, viðlagasjóðshús, sjóminjasafn og félagsheimilið Staður styrktu þorpið. Fiskiver og Þorlákur Helgi stækkuðu, og vatnstankur var byggður til að styrkja Vatnsveitu þorpsins. Hins vegar varð samdráttur í iðnaði og fiskvinnslu þegar leið á öldina: trésmiðjan, bílaverkstæðið og Slippurinn hættu starfsemi, Plastiðjan var seld, og starfsemin fluttist úr þorpinu. Einarshöfn hf. og beinamjölsverksmiðjan lögðu upp laupana. Frystihúsið stóð illa og bakaríið lokaði eftir heilsubrest Lalla bakara. Árið 1975 olli óveður tjóni á bátum (Sleypnir, Skúli fógeti, Sólborg, Askur) og Frystihúsinu. Síðar fórust Hafrún, Þerna og Bakkavík með mannfalli, og Jóhann Þorkelsson strandaði. Togaraútgerð reyndist hörmung, og Frystihúsið fór í gjaldþrot. Kaup á fiskibátum  Otto Watne dugðu þvi skammt. Hreppsnefndin sneri vörn í sókn með danskri álpönnuverksmiðju (Alpan hf.), Ný heilsugæslustöð var góður stuðningur við þorpið. Stækkun á fangelsinu einnig og á barnaskólanum, og sorphirðumál voru bætt. Veitingastaðurinn Kaffi Lefolii og hjúkrunarheimili á Sólvöllum opnuðu, og nýstofnað útgerðarfélag "Kór" keypti fiskibátinn Særúnu ÁR.

Þrautseigja á samdráttartímum
Þrátt fyrir öfluga varnarbaráttu hvarf stoðþjónusta smám saman: Vélsmiðjan, Kaupfélagið, Póstur og Sími lokuðu. Ólabúð var hinsvegar endurvakin sem matvöruverslun en entist skammt. Kartöfluflöguverksmiðja sem starfað hafði til skamms tíma var seld til Þykkvabæjar. Trilluútgerð jókst nokkuð en stöðvaði ekki hnignunina sem hafinn var.

Félagsstarf og menning
Félagslíf blómstraði um miðja öldina. Leikfélag Eyrarbakka, kvikmyndasýningar í Fjölni, barnaböll Kvenfélagsins, slysavarnadeild, skátar, Ungmennafélagið og Æskulýðsfélagið efldu samfélagið. Verkamannafélagið Báran studdi verkafólk, og áhugamannaslökkvilið starfaði lengi. Flest félög lognuðust út af þegar á leið, nema Kvenfélagið og björgunarfélagið. Fiskvinnsla og handverk, eins og netagerð, studdu sjávarútveginn.

Hnignunarskeiðið (1990–2000)
Áratugurinn hófst með sjávarflóði, en tjón var takmarkað að þessu sinni. Undir forystu Magnúsar Karel Hannessonar var bygging brúar yfir ósinn tryggð, og með því var hægt að afskrifa hættulegustu höfn landsins, þar sem nú var stutt til Þorlákshafnar.
Íþróttasalur sem byggður var við Stað, sjóvarnargarðar og verndun gamalla húsa styrktu þorpið, og byggðasafnið í Húsinu jók ferðaþjónustu. Fiskvinnsla hélt áfram stopult, og kvótakerfið flýtti samdrætti. Sameining við Selfoss, Stokkseyri og Sandvíkurhrepp var stórpólitískt mál sem fór í íbúakosningu og að lokum myndaði sveitarfélagið  Árborg.

Opinber stjórnsýsla hvarf úr þorpinu. Bókasafnið varð í staðin einskonar samfélagsleg miðja. Heilsugæslan var lögð niður svo þorpsbúar urðu að leita sér lækninga á Selfossi ef þeir höfðu tök á. Vegna samdráttar í opinberri þjónustu og verslun á Eyrarbakka og Stokkseyri voru teknar upp strætóferðir.

Lokaorð
Eyrarbakki sýndi seiglu þrátt fyrir áföll, en samdráttur í útgerð og fiskvinnslu, ásamt samkeppni og kvótakerfi, leiddi til hnignunar. Ferðaþjónusta og byggðasafnið urðu nýir vaxtarbroddar. Saga þorpsins endurspeglar baráttu lítilla sjávarþorpa á Íslandi við breytingar 20. aldar, með blöndu af bjartsýni, áföllum og þrautseigju.