15.04.2013 17:15
Sú var tíðin, 1924
Íbúar á Eyrarbakka árið 1924 voru 843* og hafði þeim fækkað
um tæp 11% frá fyrra ári. Samskonar þróun átti sér stað á Stokkseyri.
Vinnuaflsskorturinn í Reykjavík hefur ráðið mestu um fólksfækkun hér, þar sem atvinna
við ströndina var meira árstíðarbundin og annars stopul. Sjúkrahúsbyggingunni
sem var nær lokið var nú í biðstöðu þar sem fé skorti til áframhaldandi
framkvæmda. Vonir stóðu til að "Eyrarspítali" yrði útbúinn röntgentækjum þegar
framkvæmdir kæmust aftur í gang. Engin vatnsveita var komin á Eyrarbakka, og
var það farið að há framtíðarþróun þorpsins, en þannig vatnsöflun var hér ýmsum
örðuleikum bundin. Brunnvatnið varð því enn að nota sem fyr.
Atvinna: Atvinna var næg á meðan vertíðinni stóð. En búist var við almennu atvinnuleysi
yfir sumarið, þar sem gert var ráð fyrir, að framkvæmdir við Flóáveituna myndu liggja niðri
þetta árið, en við hana unnu að jafnaði fjöldi manna af Eyrarbakka og
Stokkseyri. Eitthvað var þó unnið við vegavinnu á Eyrarbakkavegi, suðurlandsveg
og í uppsveitum sýslunnar. Vinna við bryggjuframkvæmdir voru líka einhverjar,
en oft var hagur manna þröngur. Ungir menn héðan einhverjir réðu sig til sjós
fyrir "sunnan", þá einkum á togara og landvinnu, en eftirspurn eftir duglegu verkafólki
var mikil á Reykjavíkursvæðinu og ásókn í fólk héðan. Kom það sjaldnast aftur
sem farið var.
Verslun og þjónusta: Sparisjóður Árnessýslu fjármagnaði kaup
á nær öllum mótorbátum sem gerðir voru út hér í sýslunni auk veiðarfæra og reindist
það heldur bratt veitt. Átti hann nú í vanda vegna rekstrartaps og varð að
leita á náðir ríkisins. Tap sjóðsins umfram eignir nam þá um 14 %, eða tæp 500
þúsund kr sem á vantaði. Var þá lagt til að sjóðurinn mundi sameinast
Landsbankanum og var það samþykkt á hluthafafundi gegn 75 % tryggingu
innistæðna1. Tapið orsakaðist sumpart af því að vertíðin 1923 brást
að mestu og síðan vegna mikils verðfalls á fiski. Almennt voru bankar landsins
(Landsbanki og Íslandsbanki) að tapa af sömu ástæðum og einnig vegna gengistaps.
Órói var enn vegna olíusölunnar hér, en landsverslun seldi olíufatið héðan 9
kr. dýrari en í Reykjavík. Olían fékst þá lækkuð nokkuð, eða svo munaði 7 kr.
Olíuportið kölluðu gárungarnir "Héðinsskans".
Skipaferðir: Skipakomur höfðu verið venju fremur miklar, þetta sumar. Eimskipið
"Gullfoss" kom til Eyrarbakka 11. júli og náði að skipa upp megninu af þeim
vörum er hingað áttu að koma. Kom það aftur hér mánuði síðar og tók héðan 500
balla af ull. "Willemoes" skip Landsverslunar kom tvívegis um sumarið og
skipaði upp steinolíufarmi til olíuverslunarinnar hér, en í þriðju ferð sinni fékk
skipið ekki samband við land þar sem allur mannskapur var í heyskap um þessar
mundir,og fór það því að svo búnu 2. Strandferðaskipið
"Skaftfellingur" kom og sótti fullfermi af fiski til útfluttnings. Tvö skip komu til Kf. Heklu, annað
með kol og hitt með salt, kom það frá Spáni og var 14 daga á leiðinni upp. Svo
kom Esjan og tók ull hjá kf. Heklu.
Sjávarútvegur: Sjómenn hér fluttu nær allt slóg sem til féll
út á grunnmiðin. Var talið að fiskur héldist við lengur á miðunum væri þetta
gert, þó ekki hafi verið þess vegna að nú bar svo við að óvenju vel aflaðist á
vetrarvertíð og á stundum mokafli svo jafnvel að með fádæmum var. Saltlaust var
orðið um miðja vertíð og var þá snarlega brugðist við um að fá saltskip hingað
svo veiðar gætu hafist að nýju. Um 15% aflans var ekki verkaður til
útfluttnings. (19.500 stk. ýsur og 2.264 stk. ufsi og keila). Á Eyrarbakka og
Stokkseyri voru gerðir út 20 mótorbátar, allir undir 12 tn. Teinæringar voru 5
og 1 sexæringur. Sjómenn voru samtals 255 á þessum veiðistöðvum, þ.a. 162 á
mótorbátum. Var þessi vertíð sú besta hingað til, sem sögur fóru af.
Samgöngur: Bifreiðastöð Reykjavíkur (B.S.R.) hélt uppi fólksferðum
milli staðanna, Eyrarbakka, Stokkseyri og Reykjavíkur tvisvar í viku yfir
sumartímann og Bifreiðastöð Steindórs einn dag í viku. Bifreiðastöð Eyrarbakka
(B.S.E.) var hinsvegar með daglegar ferðir milli þessara staða. Að B.S.E. stóðu
Sigurður Óli Ólafsson, Steingrímur Gunnarsson, Bjarni Kr. Grímsson og Einar
Einarsson. Vöruflutningabílar komu daglega úr Reykjavík, aðalega með
verslunarvarning. Stöku ferðir áttu hingað aðrar bifreiðastöðvar, svo sem "Sæberg"
í Hafnafirði.
Samfélag: Skátarnir ("Birkibeinar") gáfu út blaðið "Áhugi",
en ritstjórar þess voru Björn Guðmundsson og Ketill Gíslason. Blaðið fjallaði
aðalega um íþróttir og skátastarf. Íþróttamót var haldið við Þjórsárbrú. Í
kappglímu drengja unnu til verðlauna 1. verðl. Björn Bl. Guðmundsson frá U. M.
F. Eyrrarbakka. 2. verðl. Dagbjartur Bjarnason frá U. M. F. Stokkseyrar. Í 100
m. hlaupi, l.verðl. Kári Sigurðsson frá U. M. F. Eyrarbakka. Í 100 m. hlaupi
drengja 1. verðl. Björn Bl. Guðmundsson frá U. M. F. E. Í langstökki, l.verðl.
Kári Sigurðsson frá U. M. F. E. Í Hástökki, 1. verðl. Kári Sigurðsson frá U. M.
F.E. Flesta vinninga á mótinu, 15 stig, hlaut U. M. F. Eyrarbakka. Fékk það að
verðlaunum skrautlegt skjal, er teiknað hafði Sigurjón Ólafsson málaranemi á
Eyrarbakka. Lítið fór fyrir pólitískri umræðu, en þó dúkkaði upp "Harð-jaxlinn"
og grínistinn Oddur Sigurgeirsson sem boðaði bolsévisma í Eyrarbakkaborg, eins
og hann kallaði staðinn og Bjarna Eggerts oddviti var borgarstjórinn í hans
augum. Jafnaðarmannafélag Árnesinga, stjórnmálafélag innan Alþýðuflokksins, var
stofnað á Eyrarbakka 24. nóvember. Stofnendur voru 56 af Eyrarbakka, Stokkseyri
og víðar úr sýslunni.
Látnir: Jóhann Magnússon Einarshöfn (87), Guðbjörg
Eyjólfsdóttir Hópi (84), Helga Ingvarsdóttir Túní (74), Þuríður Guðmundsdóttir
Eimu (73), Sesselja Helgadóttir Gamla-Hrauni (35), Jóhanna Benediktsdóttir
Litlu-Háeyri (27), Margrét
Jóna Einarsdóttir grund (14), Ingileif Sigríður Pálsdóttir Sandvík (1), Sigurður
Guðmunsson Háeyrarvöllum (1), Jón Eyvindur Sigurðsson Götuhúsum (0) Sveinbarn Eyvindsdóttir Bakaríi
(0),
Byggingar: Steinskot II var byggt þetta ár.
Ýmislegt: P. Níelsen í Húsinu og fv. verslunarstjóri Lefolii
verslunar var sæmdur riddarakrossi fálkaorðunnar er hann varð 80 ára. Hann var fæddur í Ring-Köbing á Jótlandi,
en kom hingað 1872, og varð þá bókhaldari við Lefoliisverslun á Eyrarbakka. Forstjóri
hennar var þá Guðmundur Thorgrímsen. P. Nielsen kvæntist dóttur hans Eugeniu,
25. júlí 1880, og tók hann við forstöðu
verslunarinnar af tengdaföður sínum 1. janúar 1887. Hvatamaður hafði hann verið
að ýmsum þörfum framkæmdum og velferðamálum. Hann stofnaði m.a. ábyrgðarsjóð fyrir róðrarbáta og kom
ýmsum umbótum af stað. Hann var auk þess mikill hvatamaður fyrir náttúruvernd á
Íslandi. Þá gaf hann Barnaskólanum mest allt Náttúrugripasafnsitt3. Sláturfélag Suðurlands gerði tilraun
til að slátra fé Árnesinga að Borg í Grímsnesi. Það þótti tilkomumikil sjón
þegar tvær sjóflugvélar enskar, flugu hér yfir á leið til Reykjavíkur. Það bar
við að Hvítá þornaði upp að öllu dagstund þann 29. febr.
Þjóðarhagur: Nefnd var sett á fót til að annast
gengisskráningu krónunnar og festa gengi hennar. Dollarinn kostaði 7 kr. og 56
aura, en dönsk króna kostaði 125, kr. og 69 au. Verslunin greiddi 5% af hreinum
arði til útsvars. Fiskveiðiárið var eitt það mesta í sögunni og
landbúnaðarvörur voru í góðu verði til útfluttnings.
?
1. Vegna slæmrar stöðu
Sparisjóðsins var haldinn fundur með innstæðueigendum 6. okt. 1923. Fundur
þessi var afarfjölmennur og niðurstaðan varð þá helst sú, að sjóðurinn héldi áfram
að starfa og ynni töpin upp aftur. Á fundi þessum var kosin nefnd til nánari athugunar
á málinu. Nefnd þessiboðaði svo aftur til fundar með innstæðueigendum þann, 24.
nóv s.á. Var þá aftur fjölmennur fundur haldinn um málið og skýrði þá nefndin
frá störfum sínum: að hún hefði reynt að ná samkomulagi við bankana [Landsbankann
og Íslandsbanka] um, að annarhvor þeirra tæki hann að sér, en alt kom fyrir
ekki, og nú sæi hún ekki annað ráð vænna, en að sjóðurinn héldi áfram og reyndi
að hafa sig upp aftur.Nefndin hóf á ný samningaumleitanir
og sótti aftur í sama horfið, að Landsbankastjórnin vildi fá sjóðinn með sem
mestum afföllum, 25% af innstæðueigendum og landið ábyrgðist 5%, alt svo með 30%
afföllum. En svo fóru leikar, að landsábyrgðin fékst ekki, og enn var haldinn
fundur um málið með innstæðueigendum 2. júlí 1924 og kom þá fram það tilboð, að
Landsbankinn væri fáanlegur til þess að hirða sparisjóðinn, ef innstæðueigendur
vildu fórna til þess ¼ af innstæðufé sínu. Fundurinn beygði sig undir þessa
vandræða úrlausn, að undanteknum fáum mönnum, sem ómögulega gátu felt sig við
þessa bóndabeygju. En sögu stærsta og öflugasta sparisjóðs landsin lauk hér. [Ransóknarnefnd skipuð heimamönnum mat tapið
6% í ljósi bætts hags til sjávarins á vertíðinni 1924, en rannsóknarnefnd
ríkisins mat tapið rúm 14 % m.v. þann aflabrest sem varð 1923].
2. Eftir að " Es. Willemoes" fór héðan óafgreitt, í þriðju ferð sinni, varð allmikið hafarí út
af þessu, þar láðist afgreiðslumanni að láta skipstjóra olíuskipsins vita að
ekki yrði hægt að losa skipið fyrr en á flóði næsta dags, þar sem allir
verkfærir menn voru við heyskap. Olían var síðan sótt til Reykjavíkur og flutt
hingað á mótorbátunum.
3. Náttúrugripasafn P.Níelsens sem hann afhenti Barnaskóla Eyrarbakka
til varðveislu var þannig a. m. k.: 23
uppsettir ísl. fuglar, sumir sjaldgæfir; 45 teg. ísl. fuglaeggja - þar á meðal
flestar sjaldgæfari teg. -, mikið safn ísl. og erlendra bergtegunda
o.m.fl. fylgdi gjöfinni nákvæm skrá yfir
safnið. Skápur, fylgdi gjöfinni er mátti rúma mikla viðbót.
* Íbúatal unnið úr mannfjöldaskýrslum árin 1921-1926, heildarfjöldi
skráðra íbúa 1924 en ekki m.v. 1.des þ.á.
Heimildir, dagblöð 1924: Morgunblaðið, Lögberg, Alþýðublaðið,
Tíminn, Vísir, Skutull, Ísafold, Lögrétta, Hænir,Vörður, Harðjaxlinn.
Tímarit 1924: Ægir, Áhugi, Tímarit Verkfræðifélags Íslands,
Þór,