10.03.2013 21:42
Sú var tíðin, 1919
Árið 1919 voru íbúar á Eyrarbakka 965 talsins og höfðu fjölgað
um 48 frá árinu áður. Bjartsýni ríkti um framtíðina þrátt fyrir erfiðleika
ýmiskonar. Vikuritið "Þjóðólfur" hætti að koma út um tíma, en var endurvakin og
prentaður á Haga í Sandvíkurhreppi, í prentvél sem var hið mesta skran. Prentsmiðjan
var síðan flutt í nýja Landsbankahúsið* á Selfossi. Heilsufar var allgott síðan
spanskaveikin gekk. Skólar voru að hálfu starfandi, því kennarar sóttu í aðra
vinnu sem gaf betur af sér. Atvinnuhorfur voru þó daufar í vertíðarbyrjun.
Helsta áhugamál Árnesinga voru hafnarmál, áveitan, spítalinn, skólamálin og
járnbrautin. Kosið var til þings og reyndu verslunarmenn hér að hafa áhrif á
gang mála. Þingmenn Suðurlands urðu þeir Eiríkur bankastóri Einarsson frá Hæli
með 1032 atkv. og Þorl. Guðmundss. í Þorlákshöfn - 614 -aðrir í framboði voru Sigurður
ráðun. fékk 335 -og Þorst. Þórarinsson Drumboddastöðum 317atkv. Pöntunarfélög
voru stofnuð í mörgum hreppum sýslunar.
[*Timburhús 14x24 álnir. Þar er í dag m.a. blómabúð og lengi
var myndbandaleiga í þessu húsi.]
Verslun 1919: Hinn rauðhvíti dannebrog var dreginn
niður hinsta sinni á "Bakkabúðinni" gömlu þegar verslunin "Einarshöfn" á Eyrarbakka, var seld á vormánuðum. Kaupandinn var kaupfél. "Hekla" hér á
Bakkanum og flutti hún starfsemi sína í Vesturbúðirnar. Verðið mun hafa verið
um 200 þús. kr. Verslun þessi var um langan aldur aðal-kaupstaðurinn fyrir alt
suðurlandsundirlendið vestan Kúðafljóts, og ein allra stærsta verslun landsins.
Kf. Hekla sem nú var stærsta verslun Suðurlands þurfti að útvega sér
kauptíðarvörur sínar úr Reykjavík, þar sem vélarbilun kom upp í vöruskipi
þeirra í K. höfn. Verslun Andresar Jónssonar var önnur stærsta verslunin hér á
Bakkanum, en nú einnig á Stokkseyri og þá var Guðlaugur Pálsson vaxandi
kaupmaður hér auk fjölmargra annara smákaupmanna, svo sem J.D. Nielsen fv. verslunarstjóra
Einarshafnarverslunar, sem opnaði sölubúð í "Skjaldbreið" þetta haust og
Guðmund bóksala í Götuhúsum. Á Stokkseyri var öflugasta verslunin Kf. Ingólfur
og Egill Thorarensen í Sigtúnum var aðsópsmikill kaupmaður á Selfossi um þessar
mundir. Um mitt sumar var útflutningur allrar íslenskrar vöru gefinn frjáls á
ný af landsstjórninni, að frátöldum hrossamarkaði, er stjórnin hefði enn í
sínum höndum*. Bændur flestir afhentu ull sína kaupfélögunum og sláturfélaginu.
Markaðurinn var daufur og seinn á sér. Í einu af Heklu-húsunum var nú innréttuð
lyfjabúð (apotek), danskur maður K.C. Petersen, setti á fót, en hann seldi að
auki ýmsar aðrar vörur. Samkeppnin í verslun hér var nú harðari en nokkru sinni
fyr og stóru risarnir við ströndina byrjaðir að molna.
[*Bandamenn höfðu allt
verslunarvald íslendinga í hendi sér í stríðslok, og forkaupsrétt á allri
íslenskri vöru, svo mörg útlend skip lágu aðgerðalaus í höfnum hér við land í
lok stríðsins og vissu ekki hvert þau áttu að fara.]
Skipaferðir: Siglingar máttu aftur hefjast frá
Eyrum, þegar friður komst á, en "Vonin" seglskip Einarshafnarverslunar fylgdi
ekki með í kaupunum. Kf. Hekla hafði leigt gufuskip sem koma átti í maí
fullfermt, en þá gerðist það ólán að skipið varð fyrir vélarbilun í
Kaupmannahöfn og komst egi á kauptíðinni. Saltskip kom frá spáni til
Stokkseyrar snemma í apríl, en önnur skip komu ekki yfir kauptíð. Þegar kaupfar
kf. Heklu kom loks til Eyrarbakka, í lok ágústmánaðar, varð enn eitt ólánið uppvíst,
því vörurnar voru meira og minna skemmdar og að einhverju leyti ónýtar, eftir
langvint sjóvolk og vandræðaskap, er skipið hafði ratað í. Þann 8. september
var uppboð á Eyrarbakka og þar selt mikið af rúgmjöli og sykri. Komst mikið af
þessari vöru í ótrúlega hátt verð, stappaði nærri söluverði á óskemmdri vöru.
Um miðjan september kom loks hingað timburskip, en þar til hafði varla fengist
hér spíta í laupsrim um langan tíma.
Útgerð: Afli var ágætur hér við ströndina þá
er vertíðin hófst seint í febrúar en treg veiði í fyrstu hjá Þorlákshafnarbátum,
en síðan mokafli á köflum á öllum verstöðvum, þá er fiskur gekk nær landi en
venja var til. Sjór var hlýrri hér við ströndina en oft áður fyrri hluta
vetrar. Olíuskortur var orðinn mikill sunnanlands að áliðnu sumri og háði það
vélbátunum svo að ekki komust á sjó, en róðraskipin öfluðu vel á
haustvertíðinni.
Menning: Kvikmyndahús var sett á laggirnar
hér í Fjölni og nokkuð um pólitísk fundarhöld. Eitt hús var byggt hér,
Mikligarður sem hýsa átti verslun á komandi ári.
Sýslan: Settur sýslumaður Magnús Gíslason
tvítugur að aldri*. Flóaáveitufélagið samþykti að taka 1,5 milj. króna láa til
áveitunnar. Sparisjóður tók til starfa á Stokkseyri (okt 1918) og Landsbanki á
Selfossi.
[*Megn ágreiningur varð
á Eyrarbakka nokkru síðar út af meðferð sýslumannsembættisins í Árnessýslu.
Síðan Sigurður ÓLafsson sagði því af sjér sumarið 1915, höfðu verið hér ýmsir
sýslumenn settir. Upphaflega var Guðmundi Eggerz veitt sýslan vorið 1917, en
hann hafði oftast verið fjarverandi síðan, ýmist í R.vk (í fossanefndinni) eða
erlendis. þetta hafði héraðsbúum likað afar illa. Úr hófi keyrði haustið 1918 þegar Bogi Brynjólfsson fór frá
embætti. þá var enginn skipaður í staðinn, en einn hreppstjórinn látinn
afgreiða brýnustu erindi. Síðast kom Magnús Gíslason lögfr og rjeðist til vors,
en þá ætlaði Guðm. Eggerz að koma sjálfur. Svo varð þóekki heldur fjekk hann leyfi
stjórnarráðsins til að skipa Pál Jónsson lögfr. fulltrúa sinn. þessu gátu
hjeraðsbúar ekki unað, vildu ekki taka við Páli, en kröfðust, að sýslumaður
kæmi sjálfur eða að annar yrði skipaður á eigin ábyrgð. Stjórnarráðið skipaði
síðan þorst. þorsteinsson til að gegna embættinu á eigin ábyrgð fram á sumar.]
Andlát: Gestur Ormsson Einarshöfn, þurrabúðarmaður (87) Katrín
Hannesdóttir, húsfreyja Sandgerði (65). Guðrún Matthíasdóttir, Einarshöfn (52),
Jón Stefánsson, Brennu (45). Tómas Þórðarsson, þurrabúðarmaður Sandvík (44). Helgi Ólafsson, prests frá Stóra-Hrauni,
druknaði í Hólsós í Ölfusi, var sjómaður (23). Júlía Guðrún Ísaksdóttir,
Ísaksbæ (23). Ísleifur Haraldsson, Merkisteini (ungabarn).
Tíðin: Tíðafarið var misgott í byrjun árs.
Ofsaveður gerði um miðjan mars og allmikið snjóaði. Sumarfuglar, spóar, lóur og stelkar,
voru komnir fyrir pálmasunnudag, og flugu syngjandi um túnin og móana, en þá
brast á snjór og kuldahret. Í júlí snjóaði í sunnlensk fjöll, um stund hlýtt
mjög, en óþurkar yfirleitt þar til seint í ágúst. Veturinn ágætur og fénaður
gekk úti fram í desember, en eitt óveður gerði þann mánuð.
Samgöngur: Bílferðir voru tvisvar í viku milli
Eyrarbakka og Reykjavíkur, en um það sáu þeir Gunnar Ólafsson og Erling
Aspelund, en síðan hóf fólksflutninga Steingrímur Gunnarsson hér á Eyrarbakka.
Hagtölur: Erlend Kol og sykur lækkaði mikið í
verði eftir stríð*. Dagsbrúnarkaup var 90 aurar á rúmhelgum dögum, dagvinnu kaup
hjá Drífanda í Vestm. var 1,15 á klst. Steinolía var 300% dýrari en árið 1914. Á
Eyrarbakka hafði smjörverð lækkað og kostaði kr. 2,85 pundið, þurrabúðarmönnum
til góða. Laxpundið kostaði
90 aura til útsölumanna. Sparisjóður Árnessýslu átti 1.777.136 kr. sem var
mikið fé. Verð á saltfiski til útfluttnings var afar hátt, en sveitavörur fóru
lækkandi.
[*Landsstjórnin tók í sínar hendur einokun á alla verslun með
erlend kol og kornvörur hér á landi. Kolaverslun öll var í höndum breta og
olíuna áttu gróðabrallarar]
Ýmislegt: Vinnuvélar sáu dagsins ljós hér í
Flóanum, þegar skurðgrafa kom til Skeiða-
og Flóa áveitanna, heljarmikið bákn,
Dráttvélar (traktorar) tvær, með 20 hesta afli. Grjótkvörn á hjólum til
vegagerðar, valtari, til þess að þjappa mulningnum ofan í vegi, og trukkur, til
þess gerður að flytja möl. Kf. Hekla hafði símanúmer 8. Vörubifreiðar voru að
taka við af hestvögnum. Fyrsta flugvélin keypt til landsins.
Heimild: Skeggi 1919, Þjóðólfur1919, mbl.1919,eyrarbakki.is,
gardur.is, brim123.is.