20.01.2013 15:14
Sú var tíðin,1914
Árið 1914 voru 925 íbúar í Eyrarbakkahreppi. Fyrir vestan Eyrarbakka var mælt
fyrir ísvarnargarði vegna bátalægis hér og áætlun og teikningar gerðar um
verkefnið. Mælingamenn voru líka að störfum fyrir væntanlega Flóaáveitu. Sjúkrahúsmálin
voru mikið í umræðunni, en fé til byggingar sjúkrahúsins skorti. Afla og
atvinnuleysi var hér mikið að vetrinum og sætti reindar furðu hversu menn
komust hér af við þessar aðstæður. Garðræktin, sem hér var stunduð, átti mikinn
þátt í þvi, enda var Eyrarbakki annar mesti kartöfluræktarhreppur landsins, á
eftir Ytri-Akraneshrepp. Hagur almennings á þessu ári, var samt æði erfiðari en
næstu árin á undan. Aðalega urðu verkamenn einna harðast úti. Síðsumars brast á
heimstyrjöld og áhrifa þess átti eftir að gæta hér í verslun og þjónustu mjög
fljótt og ekki bætti það atvinnuhorfur verkafólksins. Vöruverð hækkaði grimmt
og lánsverslun hættu kaupmenn. Nú varð að staðgreiða allar vörur. Ullarverð
hækkaði talsvert á móti og kom sauðfjárbændum vel. Kvillasamt var þetta ár, því hér gekk Barnaveiki,
Kíghósti, Taugaveiki og lungnabólga. Ingólfsverslunin á Háeyri brann til kaldra
kola þetta ár, en litlu munaði að tök næðust á eldinum með nýjum slökkviáhöldum
er keypt voru hingað á fyrra ári.
Fiskveiðar og útgerð: Fiskifélagsdeildin "Framtíðin" á Eyrarbakka
taldi 180 manns árið 1914 og voru félagsmenn víða að úr Árnessýslu. Einn
æfifélagi var í deildinni, A. J. Lefolii stórknupmaður. Aflalaust var í byrjun
vertíðar, en af Stokkseyri gengu 10 mótorbátar og Bakkamenn höfðu 2 til 3, auk
hinna opnu róðrarbáta sem fækkaði nú með ári hverju. Hafnaraðstæður voru
kannaðar í Þorlákshöfn öðru sinni, nú með hugsanlega vélbátahöfn í huga, en áður
höfðu hafnaraðstæður verið kannaðar í Þorlákshöfn vegna hugmynda um
hafskipahöfn. Erlendir botnvörpungar sópuðust að fiskimiðunum en afli
heimamanna var engu að síður ágætur því fiskgengd var mikil. Brimdagar háðu þó oft
sjósókn. Um sumarið gekk ekki fiskur og síldin kom seint. Haustvertið gekk
einnig illa og oft aflalaust. Á Stokkseyri voru 4 vélbátar í smíðum, en aðeins
tveir róðrabátar gengu þaðan 1914. Samtals áttu Stokkseyringar 14 vélbáta við árslok og
voru þetta ár að byggja bryggju fyrir þá.
Skipakomur: Mótorskipið "Venus" kom til Stokkseyrar eftir harða og
langa útivist, með vörur til Ingólfsverslunar, fór utan á miðju sumri hlaðið
ull kom aftur frá Noregi síðsumars hlaðið salti o.fl. til sömu verslunar. Þá
kom þar gufuskipið "Magnhild" með vörur til Stokkseyrarfélagsins, en það var
1.300 smálestir að stærð. Skipstjóri var M. Clausen. Skipið hélt síðan austur
til Vík í Mýrdal. "Hjálparinn" var í ferðum héðan milli lands og Eyja. Svo kom "Vonin"
til Einarshafnarverslunar eftir mánaðar útivist og Faxaflóabáturinn Ingólfur
kom við tvisvar með vörur til Kf. Heklu. Í sumarbyrjun kom skonnortan "Laura"
til Einarshafnar með timbur. Gufuskipið "Agder" kom hér tvívegis um vorið, með
kolafarm, hlekktist á skeri í seinna skiptið er stýrið bilaði og skemdi
skrúfuna, "Steinar" eimskip frá Noregi kom síðan til að sækja "Agder" og
var með því kafari til að sinna viðgerðum. Sennilega var það í fyrsta sinn sem
kafari kemur við störf á Eyrarbakka. Nýtt stýri sem kafarinn kom fyrir, var
smíðað hér á Eyrarbakka. Skonnortan "Yrsa" með timbur til Kf. Heklu. Skonnortan
"Eva" með kol til Kf. Ingólfs á Stokkseyri. Vélbáturinn "Ásdís" frá
Vestmannaeyjum kom við á leið til Reykjavíkur, hafði í togi vélbát er Guðmundur
Ísleifsson á Háeyri hafði keypt frá Vestmannaeyjum, kom "Ásdís" aftur við í
bakaleið og sótti farþega til Eyja. Flóabáturinn "Ingólfur" kom til
Þorlákshafnar með búslóð Þorleifs Guðmundssonar er þangað flutti búferlum.
Seglskipið "Svanen" kom til Stokkseyrar með timbur til Kf. Ingólfs. Fyrsta
haustskipið á Bakkann að þessu sinni, "Vigelant" með kol til Kf. Heklu. Til
Stokkseyrar kom "Gústav E. Falck" til Kf. Ingólfs. Eimskipið "Anglo Dane" kom
hér með vörur til Kf. Heklu. Seglskipið "Vonin" kom frá Reykjavík með vörur úr flutningaskipinu
"Botníu" til Einarshafnarverslunar.
Verslun og þjónusta: Kaupfélagið Ingólfur greiddi hæsta útsvar í
Eyrarbakka og Stokkseyrarhreppi árið 1914, en verslanir félagsins voru á báðum
stöðum. Í byrjun vetrar var Ingólfsverslunin á Eyrarbakka seld Jóhanni V
Daníelssyni, er henni hafði veitt forstöðu, en skömmu fyrir jól brann
verslunarhúsið til kaldra kola. Verslanirnar Einarshöfn, Hekla og Ingólfur báru
hæstar skattgreiðslur þetta ár. Smáverslanir voru nokkrar, svo sem Jóns
Jónssonar á Stokkseyri og Andrésar Jónssonar á Eyrarbakka. Konráð R Konráðsson settur
læknir hér á Eyrarbakka hafði aðsetur í Kirkjuhúsi og rak þar litla lyfjabúð en
síðan í Gunnarshúsi Jónssonar trésmiðs. Gísli Pétursson frá Húsavík fékk svo Eyrarbakkalæknishérað,
en þeir kepptu um. Gísli kom sér fyrir í húsi Sveinbjörns Ólafssonar verslunarmans.
Símon Jónsson opnar verslun sína í Sigtúni á Selfossi. Vöruverð tók strax að
hækka þegar fregnir af heimstyrjaldarhættu og bankahruni í evrópu bárust hingað
til lands. Stóru verslanirnar brugðu á það ráð að fækka starfsfólki og tóku af
þann sið að lána út á krít. Smákaupmenn sáu sér þá leik á borði. Ljósmyndarinn
Kjartan Guðmundsson setti upp ljósmyndastofu í barnaskólanum um sumarið. Haraldur
Blöndal ljósmyndari hafði aðsetur sitt í húsakynnum Kf. Heklu. Sigurður
Tómasson úrsmiður í Reykjavík undirbjó úrsmíðastofu á Eyrarbakka.
Í
þróttir og skóli: Íþróttanamskeið var haldið hér á Eyrarbakka í byrjun ársins á vegum íþróttasambands íslands. HeIgi Agústsson frá Birtingaholti sá um kennslu. Knattspyrnufélag Eyrarbakka, keppti við Norðmenn af skipum þeim er hér láu inni og var leikið 3 kvöld í röð. Fyrsta kvöldið höfðu Eyrbekkingar 4 mörk á móti 2 mörkum Norðmanna. Annað kvöldið var jafntefli og þriðja kvöldið höfðu Eyrbekkingar sigur 5 mörk gegn 1 marki Norðmanna. Einn Dani var í liði Norðmanna, lék sá allra manna best, en af Eyrbekkinga hálfu lék best verslunarmaðurinn. Tómas Hallgrímsson. Fjölmennt Íþróttamót Skarphéðins var haldið að Þjórsártúni samkv. venju. Í unglingaskólanum voru kennd þessi fög: íslenaka (skrift og lestur) Saga, landafræði, náttúrufræði, (heilsufr og eðlisfr.) stærðfræði (reikn.) danska, enska, söngur og líkamsæfingar. Fyrir skólanum gekk Helgi Hallgrímsson kennari, nemendur þó fáir. Sigurður Þorkelsson kenndi börnum sem voru undir skólaskildualdri að stafa. Foreldrafundur var haldinn í fyrsta sinn. Þar var ákveðið var að skólanefnd Barnaskólans léti framvegis fara fram læknisskoðun á börnum í byrjun hvers skólaárs, en það var Helgi kennari Hallgrímsson sem lagði til. Konráð læknir tók að sér skólaskoðun hér á Eyrarbakka og Stokkseyri, en hún var þá í fyrsta sinn framkvæmd hér. Reindust um 80% barna vera með skemdar tennur og meira en helmingur barna voru meira og minna kirtlaveik.
Menning: Leiklist og dansleikir voru vel sóttir hér við sjávarsíðuna.
Það lá við uppþoti þegar skemmtannaglaður karlpeningurinn hugðist framlengja
dansleik Kvennfélagsins á Sumardaginn fyrsta í Fjölni um eina klukkustund eða
til kl. 3 um nóttina og greitt aukreitis fyrir leiguna. Framákona ein, fröken Guðmunda
Nielsen formaður skemmtinefndar, brást reið við og hvatti stúlkurnar heim með fortölum
og máttu þá herrarnir hafa þann kost einan að dansa við sjálfan sig.
Samgöngur: Bifreiðaumferð jókst til muna á sunnlenskum vegum, þó
ferðalög með þeim þætti dýr lúxus.
Andlát: Þórey Guðmundsdóttir, Tómassonar, prests í Villingaholti. Hún þótti einkennleg að ýmsu leyti, fremur vel gefin, minnug og fróð um margt. Fór hún lengi um með ýmsan varning, gamlan og nýjan, og seldi þeim er hafa vildu. Háöldruð var hún og hrum orðin. Guðrún Magnúsdóttir í Túni, var 59 ára gömul. Brynjúlfur Jónsson, fornfræðingur og heimspekingur var víða kunnur fyrir ljóð sín og rit. Hann hafði ávalt vetrardvöl á Bakkanum, en jafnan á faraldsfæti að sumrum, (Barnsmóðir hans Guðrún vinnukona Gísladóttir dó sama ár). Erlendur Jónsson þurrabúðarmaður. Guðmundur Jónsson þurrbabúðarmaður. Guðrún Oddsdóttir. Jón Þórarinsson ársgamalt barn, Magnús Magnússon. Margrét Leonhartsdóttir. Sigríður Vigfúsdóttir. Sigurborg Magnúsdóttir. Viktoría Þorkellsdóttir. Þorbergur vinnumaður Magnússon í Nýjabæ. Þórey Guðmundsdóttir.
Tíðarfar og landbúnaður: Þorrinn var umhleypingasamur og
harðneskjulegur. Vorið hélt innreið sína með sól og blíðu. Marinn bræddi snjóinn
og hagavænt var fljótt, en þá gerði harðinda vorhret. Síðan þokugjarnt og
suddarigning algeng. Svo orti Brúsi:
Alt er hauðrið hjarni
slótt,
hvergi er skjól við
næðing,
- þó hefir sólin blett
og blett
brætt úr klakalæðing.
Hjá öllum þorra útaf
ber,
ef ei batinn kemur.
Heyjafengur horflnn er,
hurð við jarka nemur.
Vætusumar brast svo á og gerði
bæði bændum og fiskimönnum erfitt um vik að þurka afurðir sínar. Grasvöxtur góður
og brakandi þerririnn eftir hundadaga stóð stutt því fljótlega lagðist í rosa
og stórrigningar svo slægjur velktust og fóru á flot, engjar kaffærðust í vatni
svo fá dæmi voru um að sumri. Rættist þó úr er leið á ágústmánuð. Við sumarlok
gerði mikið hvassviðri, Vélarbátur nýr sem lá í Þorlákshöfn og Þorleifur kaupm.
Guðmundsson átti, sökk og brotnaði svo að aftan að vélin fór úr honum. Þar
sleit upp uppskipunarskip frá Einarshafnarverslun. Vélarbát sleit upp hér á
Eyrarbakka og lenti hann á skeri, brotnaði þó ekki til muna. Hey fuku nokkuð
frá bændum hér. Kindur Guðmundar Ísleifssonar á Háeyri þóttu vænstar hér um
slóðir. Vænsta ærin vóg 61,5 pund og vænsta lambið 35 pund. Veturinn var
umhleypingasamur.
Heimild: Suðurland 1914 ofl.