Íbúar á Eyrarbakka voru 893 að tölu árið 1923 og hafði orðið
all nokkur fólksfækkun frá fyrra ári, (5,5%) eða um 52 og hafði þá íbúum fækkað
frá því mest var árið 1919 um 72 einstaklinga.1 Veðurstofa Íslands
setti upp veðurathugunarstöð hér á Eyrarbakka.2 Gísli Pétursson
héraðslæknir tók þá að sér veðurathuganir fyrir stofnunina. Hugmyndir um
Járnbraut frá Reykjavík og hingað austur yfir fjall voru enn til umræðu á
þessum tímum. Rafljós voru sett upp á sundmerkin og látin loga þegar bátar voru
á sjó, en annars ekki. Alþingi lagði til 2/3 af lofaðri styrkupphæð, eða 50.000
kr. til byggingu "Eyrarspítala", en ekki tókst að fjármagna sjúkrahúsið að fullu.
Andróðurs gætti frá Reykjavík og einnig innan sveitar. Húsið var ekki tekið í
notkun á þessu ári eins og stefnt var að. Lúðvík læknir Nordal, sem dvaldi hér
á Eyrarbakka til skams tíma, sem praktiserandi læknir, og tilnefndur læknir á
Eyrarspítala væntanlegum, hugðist sigla utan þetta sumar með hvatningu góðra
manna til frekara náms í skurðlækningum. Alþingi lagði til til bryggjugerðar á
Eyrarbakka 1/3 kostnaðar eða 10.000 kr. Gistihúsið
Fjölnir var nú leigt út, en þar var einnig samkomusalur Eyrbekkinga. Kosið var
til Alþingis og var kosningaþáttaka á Eyrarbakka 70%. Pólitíkin var sérstaklega hörð og óvægin,
eignuðust sumir við það vini en aðrir óvini. Þingmenn sunnlendinga urðu : Magnús
Torfason sýslumaður, og Jörundur Brynjólfsson bóndi í Skálholti, fyrir Framsókn.
Eitt hús var byggt hér á árinu, og heitir það Laufás.
[1 Þessi þróun hélst við næstu áratugina. Í Hagtíðindum voru skráðir íbúar á Eyrarbakka 1923 taldir 810, en íbúatalan 893 hér að ofan er unnin úr mannfjöldaskýrslum Hagstofu Íslands 1921 til 1925]
[2 Athuganir hófust í mars og var meðalhitinn
fyrir þann mánuð 4,7°C og SA áttir
ríkjandi.]
Olíustríðið: Landsverslunin sem nú hafði
einkasölu á olíu, keypti lóð af Guðmundi Ísleifssyni á Háeyri fyrir
steinolíugeymslu og var þegar hafist handa við að girða hana af. 3 "Willemoes"
skip ríkissjóðs kom síðan hingað 27. júní hlaðið steinolíu, en þá kom babb í
bátinn, því umboðsmaður þess hér hafði ekki báta á egin vegum til að landa
olíunni úr "Willemoes" og sýnt að hann fengi ekki báta heimamanna til verksins.
Kaupfélagið Hekla átti báta, löndunarbryggju og olíugeimsluskúra, en af
pólitískum ástæðum líklega fékk það ekki umboð Landsverslunar til olíusölu.
Guðmundur í Heklu var áður umboðsmaður hér fyrir ameríska steinolíufélagið, á
meðan það réði lögum og lofum hér á landi og fyrir Landsverslun hefði því þótt
ílt að lúta höfði og biðja Guðmund í Heklu um greiða. Var þá brugðið á það ráð
að leigja báta af Stokkseyringum og flytja olíuna úr Willemoes sem lá á Einarshöfn
og þaðan, austur í Háeyrarlendingu. Af þessu spunnust miklar pólitískar þrætur
í landsmálablöðum.
[3 Steinolíugeymslan
og olíuportið var nokkurnveginn þar sem Olísbúðin stendur nú. Áður fyr var
olían flutt á trétunnum, en járntunnur komu þetta ár. Ögmundur Þorkellson var afgreiðslustjóri olíuútibúsins hér.]
Sjávarútvegur: Gæftarleysi háði veiðum hér við
ströndina oft fyrri hluta vetrarvertíðar og komið fram í apríl er bátar gátu
stundað sjóinn að ráði. Gerðir voru út 12 mótorbátar og tvö róðra skip. Þessir
voru formenn: Árni Helgason, Akri. Jón Bjarnason, Björgvin. Páll Guðmundsson,
Eyri. Jóhann Jóhannsson, Brennu. Jón
Helgason, Bergi. Jón Jakobsson,
Einarshöfn. Jóhann Bjarnason, Einarshöfn. Jóhann Loftsson, Sölkutóft. Kristján Guðmundsson, Stighúsi. Kristinn
Vigfússon, Frambæ. Vilbergur Jóhannsson, Haga. Guðfinnur Þórarinsson, Eyri. Á opnum skipum: Sigurður Ísleifsson og Tómas
Vigfússon. Hugmyndir voru uppi um að kanna möguleika á hákarlaveiðum yfir
sumarið, en þekkt hákarlamið voru hér fyrir utan.
Verslun og Þjónusta: Kaupfélagið Hekla Sf. hóf að flytja
inn útlendan áburð um þessar mundir. Kaupfélaginu sem nú var að nafninu til "Samvinnufélag"
stóð til boða að ganga í "Sambandið" en félagið afþakkaði það.4 Á
Selfossi hafði verslun Egils Thorarensen vaxið nokkuð, en sú verslun var í
einskonar viðskiptasambandi við Kf. Heklu. Sparisjóður Árnessýslu var á sínum
tíma stærsti sparisjóður landsins, en nú var hann í vanda staddur vegna óvarlegra
útlána og átti í stökustu erfiðleikum með að greiða út innistæður. Var framtíð
sjóðsins í megnri óvissu allt þetta ár og gengu sparisjóðsbækur einhverjar
kaupum og sölum með afföllum.
[4 K.f. Hekla var nú skráð "Samvinnufélag" (Sf.) í
stað hlutafélags (Hf.)]
Atvinna og landbúnaður: Verkamenn og sjómenn hér við ströndina höfðu sér til
stuðnings, sægjulönd og skepnur eða garða, en stunduðu auk þess almenna
eyrarvinnu og sjóinn eftir tökum. Kartöfluveiki kom hér fyrir í nokkrum görðum
og var gerð gangskör til að útrýma henni að undangenginni ransókn.
Félagsmál: Almennt voru fundir hér vel sóttir, hvort sem
heldur var hápólitískur fyrirlestur á landsmálavísu eða alvarleg
innansveitarmál, hitnaði oft í kolunum þegar svo bar undir. Félagsmenn U.M.F.E
voru 114. Starfsemi félagsins var fólgin í fundahöldum, þar sem rædd voru ýms
mál, svo sem heimilisiðnaður, bindindismál, dýraverndun, trjá- og blómarækt og
íþróttir. Félagið gekst m.a.
fyrir iðnsýningu, sem haldin var á Eyrarbakka og gaf út tvö blöð, hét annað
"Geisli" en hitt "Stjarna". Í Fjölni var sett upp leikúsverkið "Almannarómur",
leikrit Steins Sigurðssonar.
Samgöngur: Nýja bifreiðastöðin í Reykjavík hóf samkeppni við
aðrar Reykvískar bifreiðastöðvar um ferðir þaðan austur til Eyrarbakka. Þótti
það tíðindum sæta að bifreiðarnar voru aðeins 4 tíma á leiðinni að vetrarlagi
(mars), en farið var hluta leiðarinnar á harðfenni.
Látnir: Vilborg Ingvarsdóttir í Norðurkoti (95). Guðrún
Jónsdóttir í Eyvakoti (87). Gróa Jónsdóttir í Gróubæ (80). Guðfinna
Einarsdóttir í Hallskoti (80). Magnús Magnússon þurrabúðarmaður í Nýjabæ (74). Stefán
Ögmundsson þurrabúðarmaður í Merkigarði (71). Auðbjörg Eyvindsdóttir á
Stóra-Hrauni (70). Halldór Þorvaldsson, þurrabúðarmaður í Eimu (58). Jónína
Anna Torfadóttir í Steinsbæ (57). Ólafur Helgason í Nýjabæ (56). Guðbjartur
Óskar Vigfússon, drengur á Gamla Hrauni (7).
Margrét Jónsdóttir (Bjó í Reykjavík en ættuð af Eyrarbakka,
Jóns Þorsteinssonar og
Sólvegar í Eyfakoti. Margrét var blind.) Ólafur Þorsteinsson verkfræðingur (frá
Garðbæ hér á Eyrarbakka, en bjó í Reykjavík. f.1884)
Sýslan og sveitin: Guðmunda Nílsen keypti gistihúsið
"Tryggvaskála" á Selfossi og endurnýjaði þar mest allann húsbúnað og auk þess
endurbætti hún húsið að mun. rak hún þar sumarhótel og veitingahús. Á pólitískan
útifund fjölmenntu bændur í næðingi og kulda að Selfossi þetta haust, í trássi
við bann guðsóttans manna, enda var þá sunnudagur. Á Stokkseyri fóru fram
hafnarumbætur og klappir sprengdar. Kaupfélag Grímsnesinga varð að hætta rekstri
með 30.000 kr. tapi.
Tíðarfarið og náttúran: Snjóléttur vetur. Hiti í janúar var
undir meðallagi en yfir í febr, og mars. Sandgræðsluverkefni sem staðið hafði
yfir frá 1920 var sýnilega tekið að skila árangri, því gróður hafði aukist
mikið á sandsvæðinu vestan þorpsins, einkum var það sandarfi og melgras, sem
þar óx. Sandurinn var þá búinn að fylla þar djúp síki og seftjarnir.
Hagur: Gengi krónunar gagnvart viðskiptalöndum var afar
lágt og ríkisskuldir miklar.
Heimildir, dagblöð 1923: Morgunblaðið, Lögberg, Alþýðublaðið,
Tíminn, Vísir,
Tímarit: Ægir, Skinfaxi, Búnaðarrit, Vörður, Tímarit Verkfræðingafélags
Íslands, Tímarit íslenskra samvinnufélaga,
