11.06.2025 22:06

Sú var tíðin austn fjalls

 

Á Eyrarbakka, í skugga gjósandi Surtseyjar á fyrri hluta sjöunda áratugsins var lífið í þorpinu eins og sjávarföllin – fullt af sveiflum, en alltaf í takt við náttúruna og samfélagið. Vindurinn af sunnan bar með sér fljótandi svartan vikur yfir lónið og fjöruna, og það var á þessum tímum sem þorpið stóð á tímamótum. Íbúarnir að aðlagast nýjum tímum og þorpið í mótun rétt eins og nýja eyjan út við sjóndeildarhringinn. Vesturbúðirnar, sem eitt sinn höfðu verið hjarta verslunar, voru horfnar, og Vesturbúðarhóllinn var nú uppgróinn, nema hvað tvö löndunarskip lágu þar yfirgefin, nýtt sem sauðfjárgirðingar, svona til að vera til einhvers gagns á réttardaginn. Hálfhrunin Vesturbúðarbryggja minnti á liðna tíma, en nýja höfnin, mikilvirkið mikla, var að rísa og lofaði betri dögum. Bátarnir lágu í skjóli nýja hafnargarðsins, sem lengdist með hverjum degi, og margir þorpsbúar unnu við hafnarframkvæmdirnar – vörubílstjórar, verkamenn og aðrir. Lífsviðurværi þorpsins hvíldi þó á sjónum. Þegar bræla var á miðunum og brim lokaði sundinu varð kyrrð í þorpinu – kvíðvænleg kyrrð á meðan drunandi öldurnar börðu ströndina. Sjómenn sátu aðgerðarlausir, fiskverkafólk, mest konur, höfðu lítið að gera, og fjölskyldur biðu spenntar eftir næsta róðri. Skipstjórarnir voru því hinir mikilvægustu menn, eins og Sverrir Bjarnfinns, Bjarni Jóa og Hörður Thór að öðrum ólöstuðum.

Sumir lifðu á blönduðum búskap, með sauðfé, kýr og hænur, og unnu aukavinnu í Plastiðjunni eða fiski þegar færi gafst. En þorpið var samt sem áður líflegt, bundið saman af sterkum böndum ættartengsla og samhjálpar. Fúsi oddviti réði miklu, næstum einráður, en Hjörtur hreppstjóri, laganna vörður og bíóstjóri, sá um að þorpsbúar fylgdu lögum og reglu í hvívetna – og sýndi kannski bíómynd í Fjölni þegar tími gafst. Magnús prestur var fulltrúi himnaríkis, en Bragi læknir, með töskuna sína, var þorpsbúum oft nær hjálpræðinu. Laugi og Óli, kaupmenn á sitt hvorum bakkanum, kepptu við Kaupfélagið í miðjunni, þar sem Gísli í kaupfélaginu hélt vöku sinni. Jórunn símamær sat á pósthúsinu, hjarta samskipta þorpsins, á meðan Lalli bakk bakaði brauð, Siggi skó lagaði skó, og Kalli meik gat lagað nær hvað sem var. Kristinn Jónasar, rafvirkinn og organistinn, hélt ljósum logandi og kirkjusöngnum lifandi. Sæmi á Sandi veiddi sel, Mangi í Laufási lax, og Pétur blaða bar út blöðin og tók veðrið og Siggi mállausi fylgdi honum eins og skugginn. Siggi Kristjáns tók ljósmyndir af húsum og híbýlum og fangaði tíðarandann. Gvendur Dan, skólastjórinn og skáldið, setti svo ljóðrænan blæ á þorpslífið. Kiddi Lofts bölvaði allt og öllu eins og harðsvíruðum togarajaxli sæmir. Konurnar voru burðarás samfélagsins. Gróa í Vatnagarði, skörungur mikill, stofnaði björgunarsveit og Gauji Páls sýndi tilþrif með línubyssuna á sjómannadaginn. Gróa var nánast allt í öllu sem máli skipti á listræna og menningarlega sviðinu fyrir þorpsbúa auk þess að hlúa að fallegu heimili að Vatnagarði.  Anna prests stýrði Kvenfélaginu og kirkjukórnum og þær stöllur Stebba, Vala, Stella og Lilla sungu sálmana blaðlaust. Konurnar stóðu líka fyrir samkomum í Fjölni, skipulögðu skemmtanir og héldu samfélaginu saman. Smiðirnir, eins og Gvendur Eiríks, Eiríkur sonur hans, Manni í Kirkjuhúsi og aðrir, byggðu og löguðu, en Gauji Ö vélsmiðurinn, hélt bílunum og bátunum gangandi. Andrés í smiðshúsum var rödd verkalýðsins, og saman héldu háir sem lágir þorpslífinu í réttum skorðum. Þorpið var hinsvegar í talsverðri umbreytingu. - Það voru ekki lengur landlordar og kaupmenn sem réðu ráðum heldur var það í höndum íbúana sjálfra að ráða ráðum sínum. Vatnsveitan var komin vel á legg, þó sumir væru enn með brunnvatn. Olíu- og rafhitun var að ryðja kolunum úr vegi, og útvarpstæki voru í flestum húsum, þó sjónvarpið væri enn fjarlægur draumur – nema hjá þeim fáu sem náðu kanasjónvarpinu. Síminn var að verða sjálfvirkur, og þorpsbúar hlökkuðu til auðveldari samskipta. Hús voru mörg bárujárnsklædd, með rauðum eða grænum þökum. Rafmagnslínur svifu í loftinu, en símalínur voru að grafa sig í jörð og smám saman fylgdu raflínurnar sömu leið. Þorpið teygði sig meðfram langri malargötu, án gangstétta eða gangbauta. Akandi og gangandi urðu bara að gæta sín hver á öðrum. Ættartengsl tengdu fólk saman – og stórfjölskyldur voru burðarásar þorpsins, en erlendur bakgrunnur, frá Noregi, Danmörku, Þýskalandi, Finnlandi og Færeyjum, blandaðist inn og lögðust á árarnar með innfæddum. Allir hjálpuðust að sem einn maður þegar erfiðleikar steðjuðu hvort sem var í leik eða starfi. Vegurinn frá Eyrarbakka lá til Stokkseyri og Selfoss, og á vetrum gat hann orðið ófær, og mikilvægasta farartækið - mjólkurbíllinn setið fastur á leiðinni, sem varð mæðrum með ungabörn til ama og kvíða. Þorpsgatan var stundum líka ófær vegna snjóa svo engin komst lönd eða strönd. Þorpsbúar reyddu sig mjög á samgöngur til Reykjavíkur en þangað varð að sækja allt það sem annars fékkst ekki á staðnum. Steindórs rútan lék stórt og mikilvægt hlutverk í samgöngumálum.

Atvinnulífið gat verið óstöðug á þessum árum. Plastiðjan var þó öflugur vinnuveitandi og þar var unnið á vöktum, enda var einangrunarplast eftirsótt vara fyrir nýbyggingar, einkum í höfuðborginni sem var í öri útþenslu. -Sumrin gátu verið erfið, þegar fiskurinn hvarf af miðunum og bátarnir lágu aðgerðarlausir eftir humarvertíðina. Engar atvinnuleysisbætur voru tilað dreifa, svo þorpsbúar brugðust við með hugviti: sumir settu niður kartöflur, rófur og grænkál, aðrir ræktuðu hross eða sauðfé, hertu fisk, seldu egg, eða prjónuðu lopapeysur. Sumir fóru í vegavinnu, einkum þeir sem áttu vörubíl sem voru eiginlega fleiri en þeir sem áttu einkabíl. Aðrir fóru í sveitastörf, eða eftirsóttar virkjanavinnur. Sumir tóku tl við að Laga og mála húsin sín og dyttuðu að girðingum. En þegar fiskurinn fór aftur að veiðast var róið af stað, jafnvel á fjarlægustu mið og þá lifnaði yfir þorpinu. Jólin voru svo hápunkturinn – flotinn skreyttur jólaseríum, jólatré í hverri stofu, litlu jólin í skólanum, jólatrésskemtun í Fjölni og allir höfðu nóg að bíta og brenna. Lambasteik og grænar baunir með rabbabarasultu var eiginlega almennur jólamatur staðarins. Á snnudögum var pönnusteikt lambakjöt algengt, súpukjöt eða saltkjöt með kartöflum og rófum. Venjulega var fiskmeti á borðum, súpur og grautar eða hrossakjöt eða bara skyr með rjóma.

Eyrarbakki var samfélag í umbreytingu,  ný tíska, rokk og ról, amerískir kaggar, sveitaböll og landabrugg, skellinöðrur, plötuspilarar, sólgleraugu, gel og hárgreiður, gleyptu huga unga fólksins, en hjartað sló sterkt, knúið áfram af samhjálp, dugnaði og von um betri daga.

Flettingar í dag: 399
Gestir í dag: 35
Flettingar í gær: 506
Gestir í gær: 54
Samtals flettingar: 473145
Samtals gestir: 47558
Tölur uppfærðar: 13.6.2025 10:08:43