Brim á Bakkanum

EITT FÓRST SKIP Á EYRARBAKKA ITAR GREINA,

FJÓRIR MENN ÞAR FENGU BANA,

FÖLIR DJÚPT Í LANDI SVANA.

(Sr.Jón Hjaltalin, Friðarvísur 1808)

 

Á þriðja áratug þessarar aldar,var flest á hvervanda hveli á Eyrarbakka. Kaupfélagið Hekla sem keypt hafði Einarshafnarverslun varð gjaldþrota og verslun sunnlenskra bænda fluttist frá Bakkanum til Reykjavíkur og Selfoss. Í kjölfarið hófst mikill fólksflótti úr þorpinu og fluttu flestir búferlum til Höfuðborgarinnar.

Árið 1919 voru Eyrbekkingar 965 en árið 1927 töldust Eyrbekkingar 701 og hafði þá fækkað um 53 frá árinu áður. En þeir sem ekki kusu að leggja árar í bát,heldur þrauka áfram ,lögðu nú allt sitt traust á eflingu útgerðarinnar.

 

Útgerð frá Eyrarbakka hefur alltaf verið mikklum erfiðleikum háð af náttúrunar hendi og svo er með allri suðurströndinni. Þannig háttar til að úthafsaldan berst beint upp í fjöru, eða brottnar á skerjunum útifyrir með mikklum boðaföllum, tignarlegt sjónarspil með mikklum drunum og dynkum,en ægileg hindrun þeim sem þarf björgina að sækja og ef sjólag var þannig gat brimað dögum saman. Oft var hættuspil að halda til sjós þó vel virtist viðra,því hvenar sem var gat hann rokið upp og bátarnir lokast úti. Afföll urðu líka oft mikil á Bakkaflotanum,eitt árið fórust 10 bátar af 12 bátum Bakkamanna.

Eitt af þessum skipum var Sæfarinn eldri,hann var 9-10 tonn að stærð,í eigu Guðfinns Þórarinssonar á Eyri. Á miðri vertíð 1926 rak hann á land í mikklu landsynningsveðri og gjörónýttist. Þá stóð svo á um haustið að Kristinn Vigfússon ákvað að selja bát sinn Framtíðina,sem var 9 tonna súðbyrtur dekkbátur með gafli. Meðeigandi Kristins,Sigurjón Jónsson á Litlu- Háeyri vildi hinsvegar halda útgerðinni áfram og fékk því Guðfinn mág sinn -sem nú var orðinn bátlaus-til að kaupa hlut Kristins og var nafni bátsins siðan breitt í Sæfara.

Nú var farið að búa bátana til vertíðar og ráða menn á þá. Einn þessara manna var Jónas Einarsson í Garðhúsum.Hann hafði Stundað sjóinn öll sín manndóms ár,en var nú tekinn að reskjast enda orðinn sextugur.

Hafði hann í fyrstunni ákveðið að láta af sjómennsku og reyna að fá sér vinnu í landi,en þar sem litla vinnu var að hafa,gerðist hann þúnglyndur og leið auðsýnilega illa. Dag nokkurn kom hann heim til sín kátur mjög og segir þær fréttir að hann ætli að róa næstu vertíð og sé búinn að ráða sig á sæfarann.Þótti heimilisfólki hanns þetta í meira lagi undarlegt,þar sem afráðið hefði verið að hann hætti sjósókn.

Mikill óhugur var í fólki á Eyrarbakka um þessar mundir og þóttust ýmsir fínna á sér illa atburði. Það sat líka í mörgum,að vertíðina á undan,hafði legið við stórslysi við suðurströndina ,þegar níu bátar frá Stokkseyri og Eyrarbakka lentu í vonsku veðri og náðu ekki heimahöfnum sakir óhemju brims. Áhöfnum togara tókst að afstýra því að manntjón yrði,en sumir misstu þó báta sína.

 

Víkur nú að hinum örlagaríka degi 5.apríl 1927. Þennan dag klukkan átta um morgunin voru NA 8 vindstig á Eyrarbakka og sjór var vaxandi. Þegar kallað var til skips snemma morguns,urðu þaug einkennilegu mistök að í stað Bjarnfinns bróður formannsins á Sæfara,var kallaður Kristinn Sigurðsson í Túni, en hann átti að vera í landi vegna meiðsla á hendi. Skildi þar milli feigs og ófeigs.

Réru nú bátarnir frá Eyrarbakka og Stokkseyri vestur í Hafnarsjó,þar sem þeir áttu net sín.Upp úr hádeginu komu fyrstu bátarnir að landi og komust þeir klakklaust inn sundið. Nú snerist vindur til austann áttar og brimaði ört. Sæfarinn kom að sundinu klukkan hálf tvö eftir hádegi, Þá var búið að flagga einu flaggi, sem táknaði að sund voru fær með aðgát.

Á sundinu Bússu eru tvö blindsker (Brekar),yst á því er kletturinn Brynki,en á því miðju er svo kallaður Mannskaðanaddur og hafa þau margan kappan kollrakan gert. Segir nú ekki af ferðum Sæfarans fyrr en komið var inn á mitt sundið.

Við Mannskaðanadd tók sig upp boði,ekki mjög stór og braut á skipinu. Við þetta brot snerist Sæfarinn og lenti þversum á sundinu. Sáu menn nú úr landi,að gaffall við stýrishúsið sem hélt bómuni uppi,hafði losnað við höggið af brotsjónum, hlupu nú tveir skipverjar til að reyna að skorða hann fastan en gekk það erfiðlega, þar sem bóman slóst til og frá. Meðan skipið lá enn þvert á sundinu,kom annað brot á það og lagði skipið á síðuna. Mennirnir tveir á dekkinu komust á byrðinginn og héldu sér í borðstokkinn dauða haldi og vonuðu að báturinn rétti sig við. En þá reið þriðja brotið yfir bátinn og skolaði mönnunum af byrðingnum, skipinu hvolfdi og tók þegar að sökkva. Á örskammri stund var Sæfarinn horfinn í heljargreipar Ægis og enginn maður sást upp koma.

Úr landi varð ekkert til bjargar á þessari ögurstund,en skömmu síðar kom annað skip inn sundið og komst það klakklaust að landi. Það sló þögn á skipverja er þeir fregnuðu tíðindinn,en nú var flaggað frá,þrjú flögg í hálfa stöng,en það táknaði að sundið var lokað öllum siglingum.

Nokkru siðar um daginn tóku belgir af Sæfaranum að reka á fjörur í Þorlákshöfn og vermenn þar tók að gruna að eitthvað hefði komið fyrir,en fengu ekki nánari fregnir af slysinu fyrr en síðar.

Í þessu sama veðri,fengu togararnir Maí og Karlsefni stór áföll á Selvogsbanka,þrír menn slösuðust um borð í togaranum Mai, en tveir um borð í Karlsefni. Einnig urðu þrjú Færeysk skip fyrir áföllum,brotnuðu talsvert og mistu út báta.

 

Þegar Sæfarinn fórst voru margir sjónarvottar að slysinu úr landi.Menn stóðu í sjógarðshliðum eða vestur við sundvörður,innsiglingamerkin að Bússu og Einarshafnarsundi. Sumir þeirra voru nákomnir áhöfn Sæfarans, þar á meðal var Þórarinn Bjarnason í Nýjabæ,en formaðurinn á Sæfara var sonur hanns. Þórarinn var þá mjög farinn að daprast sjón og sá því ekki hverju fram fór á sundinu. Varð hann því að spyrja þá er hjá honum stóðu, hvað liði siglingu skipsins inn sundið og fékk hann greið svör í fyrstu,en þegar armar Ægis höfðu hrifsað þetta litla skip með manni og mús,gengu flestir hljóðir burt,en tveir menn tóku undir handleggi hanns og leiddu heimleiðis. Þórarni fannst þetta undarlegt og spurði hverju þessu sætti,en engin fékk hann svörin að sinni og læddist nú ónata grunur að gamla manninum sem gekk nú þögull og þúngum skrefum með fylgdarmönnum sínum það sem eftir var leiðarinnar.

Einn þeirra sem sem í sjógarðshliðinu stóð er þetta gerðist,var Jón Ásgrímsson hómópati.Einkasonur hanns drukknaði þarna fyrir augum hanns og fleyg urðu orð Jóns á þeirri stundu er hann sagði við þá er með honum stóðu í hliðinu."Jæja,þá er hann Villi minn farinn og best fyrir mig að fara til konu hanns og barna.Þá er að sinna því". Annar maður,Þórarin Jónson frá Vegamótum misti einnig einkason sinn er Sigurður hét,í þessu sama slysi. Þórarinn þessi (Afi söguritara) var dulur mjög að eðlisfari og lítið fyrir að berast á.Hann flíkaði lítt tilfinningum sínum. Þegar Þórarinn þoldi ekki lengur kveinstafi og grát kvennana sem komu til að votta þeim hjónum samúð sína,gekk hann út í skemmu og tók að berja harðfisk.Ekki fékkst út úr honum eitt aukatekið orð langa stund.

 

Það töldu kunnugir menn að lestarborð hafi bilað er fyrsti sjórinn skall á skipinu og aflinn skolast út í aðra hliðina og því farið sem fór. En eftirtaldir menn fórust með Sæfaranum: Guðfinnur Þórarinsson ,formaður frá Eyri,45 ára kvæntur 2.barna faðir. Páll Guðmundsson, vélamaður frá Leifseyri,32.ára kv.6 b.f. Hásetarnir Jónas Einarsson í Garðhúsum,60 ára kv.10 b.f.Sigurður Þórarinsson frá Vegamótum,40ára ókv. Víglundur Jónsson í Björgvin,35 ára kv.2.b.f. Ingimar Jónsson í Sandvík,23.ára ókv. Kristinn Sigurðsson í Túni 19.ára ókv. og Gísli Björnsson frá Eystra Stokkseyrarseli 40ára ókv. Samtals átta manns.

 

Annar kafli. " NÚ ER GUÐFINNUR DRUKKNAÐUR"

( Frásögn Jóhanns Guðmundssonar frá Gamla-hrauni )

 

Að morgni 25.apríl 1927 var austan strekkingur og heldur vindlegt.Því reri enginn formaður frá þorlákshöfn þann dag.

Vélbátar frá Stokkseyri og Eyrarbakka fóru flestir eða allir á sjó og réru vestur með landi . Þegar framm á daginn kom ,hvessti og hann fór að gera austan kviku eða hornriðasjó,sem kallaður var og þótti oft slæmur.

Upp úr hádeginu fóru bátarnir að þokast austur á bóginn en ekkert vissum við í Höfninni hvernig lending var þá á Stokkseyri og Eyrarbakka. Um nónbilið var ég staddur inn í búð ásamt hásetum mínum, dró þá lítið eitt úr mér mátt,svo ég hallaði mér upp á koddann. -Þá heyrist mér sagt við mig lágt,en skýrri röddu."Nú er Guðfinnur drukknaður með alla sína menn".-Við þetta glaðvaknaði ég og settist upp,ég leit í kringum mig en sá engann aðkomumann í búðinni, svo ég hallaði mér aftur útaf og lá svo nokkra hríð og hugleiddi hver mannskaði hér væri orðinn,ef sannur reyndist. Því væri svo,snerti það mjög tvo af hásetum mínum,þá Sigurð í Túni á Eyrarbakka og Árna son hanns,því einn af Hásetum Guðfinns var Kristinn sonur Sigurðar og bróðir Árna.

Þegar ég hafði legið þannig útaf í svo sem tíu mínútur og hugleitt þetta,þá er barið að dyrum í búðinni. Er þar kominn maður frá Þorleifi Guðmundssyni, sem bjó í Höfninni. Hann spyr eftir þeim feðgum Sigurði og Árna. Segir hann að Þorleifur vílji finna þá.

Það haði borið svo við fyrir nokkru að togari strandaði við Hafnarnes og var verið að bjarga ýmsu lauslegu úr honum. Voru til þess teknir tveir til þrír menn úr búð þegar landlegur voru,til þess að vinnan kæmi sem jafnast niður. Bjuggust þeir feðgar við að þeir ættu að fá vinnu við björgunina úr togaranum og sama hugðu aðrir búðarmenn. Þegar þeir feðgar voru farnir ,voru félagar þeirra að skrafa um að ekki mundu fleirri úr þeirra búð fá vinnuna í dag.- Ég settist þá upp og sagði við þá " Þið haldið auðvitað að Þorleifur sé að boða þá til vinnu,en ég held að svo sé nú ekki" -Hvað getur þá verið? spurja þeir-"Það get ég vel sagt ykkur ef ég vildi strákar minir" svaraði ég. Hugsaði ég þá með mér,að nú sé annaðhvort að gera ,að segja frá því sem fyrir mig hafði borið eða þegja ella, svo ég ákvað að taka fyrri kostinn.-"Ég skal segja ykkur hvert erindið var,með því skilyrði ,að þið spyrjið engra frétta þegar feðgarnir koma aftur og látið sem ekkert sé,því það ég veit að Guðfinnur er drukknaður með alla sína menn og erindið við þá feðga er það,að Þorleifur hafi verið beðinn að tilkynna þeim látið hanns Kristins í Túni,en við skulum þó vona að þetta reynist ekki rétt"

Litlu síðar koma þeir feðgar aftur og gengu þegjandi til rúmma sinna,en enginn spurði neins. Eftir littla stund rufu þeir þögnina og sögðu okkur þær fréttir að Guðfinnur hafi farist i lendingu á Eyrarbakka með allri áhöfn,átta mönnum.

 

Hásetar mínir sem staddir voru í búðinni, hafa boðist til að vitna að hér sé rétt frá sagt. Af þeim skal ég aðeins nefna fjóra sem ég hef borið frásögn mína undir ekki alls fyrir löngu,en þeir eru:-Þóroddur Ingiber Guðmundsson frá Núpum,(f.1/6 1901) Ragnar Sigurðsson frá Þúfu,(f.10/1 1902)Björn Sigurðsson frá Vötnum(f.26/10 1900) og Hjörtur Sigurðsson frá Auðsholtshjáleigu.(f.4/1 1898)

 

 

Ekki má ég á ægi,

ógrátandi líta,

síð er málvinir mínir,

fyr marbakkann sukku.

Leiðr er mér sjóvar sorti

og súgandi bára.

Heldr gerði mér harðan,

harm í unna farmi.

.(Úr víglundarsögu)

 

Heimildarmenn af þessari sögu voru eftirtaldir: Kristinn Jónassson Garðhúsum Eyrarbakka (sjónarvottur) Guðmundur kristinsson,Kristinn Vigfússon,staðarsmiður.

aðrar heimildir,Veðurstofa Íslands,Veðráttan 1926 og 1927.

að mestu skrifað 1968. Sögur Sigurðar Andersen