"Sunnudaginn 8. april 1923 var mb. Svanur frá Stokkseyri i fiskiróðri og  flaggaði nauðsflaggi; sást það úr landi, var þá nálægt hádegi, og allir aðrir komnir i land er á sjó fóru um morguninn. Eftir nokkurn tíma varð Þórarinn Guðmundsson formaður á "mb.Frið" til búinn Svan til hjálpar, en hann krafðist þess að annar bátur kæmi með sér til hjálpar; fór ég undirritaður (Guðm. Karl Guðmundsson frá Gamla-Hrauni) þá með honum á mb. Baldur. Náðum við fljótt í Svan; hafði vél hans stansað og drógum við hann inn að Stokkseyrarsundi, en lengra var eigi mögulegt að koma tveim bátum við til að draga Svan. Vindur var snarpur á suðaustan og allmikið brim. Slepti nú Svanur dráttartaug Baldurs, en Friður bjóst til að draga Svan inn sundið, en ég til að bíða fyrir utan brimgarðinn á meðan. Þá er Friður er kominn með Svan nálægt hálfa leið inn sundið slitnar dráttartaugin milli bátanna. Friður gat ómögulega snúið við vegna þrengsla,rak þvi Svanur hjálparlaus fyrir straum og vindi þvert af leið, vestur í brimgarðinn; gáfu þá skipverjar af Svan neyðarmerki; brá ég þá strax við og fór með fylsta hraða af stað, en þar ég var staddur nokkuð út á þegar Svanur slitnaði aftan úr Frið, hafði Svan rekið all-langt af leið, og var kominn svo langt vestur í brimgarðinn, að ég taldi hina mestu hættu að hálgast hann; þó réði ég af að reyna það, vék af leiðinni, og þrátt fyrir að brotsjóir féllu bæði dýpra og grynnra, tókst mér að komast svo nærri Svan, að auðið varð að kasta til hans dráttartaug, og síðan að draga hann inn á rétta leið til lands. Það mátti sannarlega heldur ekki seinna vera að i Svan næðist, þar um geta borið bæði skipverjar beggja bátanna, og alkunnir formenn og aðrir, sem úr landi voru áhorfendur. En guði sé lof að mér og skipverjum mínum tókst að koma Svan og skipshöfn hans heilum á húfi til lands, jafn illa og áhorfðist". Að þessi skýrsla sé sannleikanum samkvæm er ég fús til að staðfesta hvenær sem þurfa þykir.

Stokkseyri 10. mars 1923.

Guðmundur Karl Guðmundsson.

Ægir 1908

 Upp voru runnir hallæristímar fyrir Eyrbekkinga og Stokkseyringa. Stórverslunin var í kalda koli á báðum stöðum og upp leyst. Verslunarhús Stokkseyringa brunnin til ösku. Burðarás útgerðarinnar, sparisjóðurinn hruninn. Ótíð hamlaði róðrum stórum hluta vertíðar, svo ágóðinn var lítill sem enginn. Landbúnaður og garyrkja var þá eina bjargræðið um sinn. Kreppa ein blasti hinsvegar við með alla sína hnignun, og til að bæta grá ofan á svart, henti hörmulegt sjóslys og átta sjómenn féllu í valinn. Efiðleikar urðu með rekstur rafstöðvarinnar, og stefndi í óefni. Sitthvað ávannst í framfaramálum, þrátt fyrir allt: Símasamband komst á milli Eyrarbakka og Selvogs, sjómönnum héðan til öryggis er sóttu vestur á "Forir". Kvenfélagið fékk því áorkað að símasamband fékst að næturlagi við Tryggvaskála, svo unt yrði að kalla lækni upp til sveita, ef mikið lá við.  Svo einhverstaðar í höfuðstaðnum skaut upp þeirri hugmynd að tómri sjúkrahúsbyggingunni okkar mætti breyta í betrunarhús og letigarð fyrir vandræðafólk úr Reykjavík. Kom þá dómsmálaráðherra hingað til að kanna aðstæður. Fleiri hugmyndir komust á kreik, t.d. að hefja þangbrennslu í stórum stíl. Kosið var til Alþingis og gengu yfir 300 mans til kjörklefans hér. Íbúar voru þá 701 og hafði fækkað um 53 frá fyrra ári. Á undangengnum fjórum árum höfðu íbúar á Eyrarbakka og Stokkseyri fækkað um 150 á hvorum stað. Eyrbekkingarnir fóru til Reykjavíkur, en Stokkseyringarnir til Vestmannaeyja. Hin svokallaða "borgarastétt" var nú að mestu horfin.

Verslun: Bændur hér í nærsveitum gerðu núorðið stórinnkaupin í Reykjavík, enda hægara um vik á bílaöldinni. Austanbændur fengu skip að Hallgeirsey og víðar í austursýslum. Það leiddi til þess að verslunin á Eyrarbakka varð í kalda koli. Fyrir stærstu verslun suðurlands, "Heklu" var ekki annað að gera en að reyna að sitja fyrir nærsveitarbændum og bregða fyrir þá fæti, með því að flytja verslunina að þjóðbrautinni eða deyja ella. Því tók Guðmundur Kaupfélagsstjóri það ráð að flytja verslunina á Selfoss, undir merkjum Kf. Höfn, en kaupfélagið (Samvinnufélagið) Hekla var leyst upp. [Hús öll voru seld eða leigð og vörubirgðir, vefnaðarvörur seldar á útsölu í Reykjavík.] Þá var Andrés Jónsson verslunarmaður hættur með búð sína hér og fluttur í höfuðstaðinn. Samt sem áður voru ekki allir verslunarmenn hér við ströndina af baki dottnir, þó bændaverslunin væri liðin tíð. Otto Guðjónsson klæðskeri kom sér fyrir í Skjaldbreið, húsi Guðmundar og saumaði föt á sunnlendinga. Ólabúð, verslun Ólafs Helgasonar átti sína föstu viðskiptamenn á austurbakkanum, auk þess sem þar var rekin leigubifreiðaþjónusta. Ágæt byggingavöruverslun var í timburverslun Sigurjóns P Jónssonar. Guðlaugur Pálsson átti sína föstu viðskiptamenn á vesturbakkanum. Aðrir höndlarar voru líka enn á róli þó illa horfði með framtíðina.  Á Stokkseyri hélt Ásgeir Eiríksson o.fl. sínu striki, en verslun þar átti í sömu vök að verjast. Bakarí var nú eitt hér eftir í brauðgerðarhúsinu, er keypt hafði Lars Lauritz Andersen bakari af Kf. Heklu. Hafði hann fyrrum verið bakari hjá Lefolii og Einarshafnarverslun. Hvað sem öllu leið þá var bændaversluninni á Eyrarbakka með öllu lokið, en hún hófst árið 1578 þegar danir settu hér upp selstöðuverslun.

[Johan Chr. Sunckenberg, keypti Eyrarbakkaverslun og jarðirnar Einarshöfn og Skúmsstaði 25. júlí 1795 af hinni konunglegu íslenzku- og finnmersku-verzlunarnefnd, fyrir 319 rd. 85 sk. Verzlunarstjóri Sunckenbergs var þá Niels Lambertsen. Þegar Sunckenberg dó, gerðist Lambertsen kaupmaður á Eyrarbakka og keypti jarðirnar af búi Sunckenbergs, 16. marz 1807, fyrir sama verð.  Verslunin kemst í eigu Lefolii árið 1868]

Skipaferðir: "Bro" kom hingað til Eyrarbakka og Stokkseyrar á vegum Eimskipafélagsins með vörur að utan. Þá kom norska kolaskipið "Aglo" en þegar það var að leggja af stað héðan þann 13. júlí til Grindavíkur að sækja fiskúrgang, bilaði vél þess og skipið strandaði, og gekk kjölur þess undan, en veður var stilt og brimlaust. Skipið náðist út aftur 16. ágúst, eftir að viðgerð á því hafði farið fram. "Aglo" var seglskip með hjálparvél og var um 250 tonn. Gullfoss kom hér við tvö skipti frá útlöndum. Lefolii eldri, gerði skipaleguna

[Nokkuð örugg skipalega var á Eyrarbakka frá 1868  sem J.R.B. Lefolii lét útbúa með öflugum járnhlekkjafestingum, þvert um lónin, sem skipin gátu svinglað við og snúist sem vindhani. Áður voru skipin "svínbundin" við skerjafestur, og gat komið fyrir að skip slitu sig frá. Bryggju lét hann byggja, með sporbraut heim að vöruhúsinu. Var ekið þar nokkrum þungum hlössum í senn, og heilum förmum, á brautarvögnum, áratugum saman, meðan kolin voru borin á bakinu í Reykjavík.]

Slys: Snemma dags 5. apríl fóru allir bátar á  Eyrarbakka að vitja um net sín. En vegna roks og brims gátu þeir ekki vitjað um öll netin, og lögðu því til lands aftur. Þá voru tvo flögg dregin á stengur í landi til aðvörunar fyrir sjómenn héðan um að leita sem skjótast til lands, því sjór var tekinn að brima [Þrjú flögg táknuðu ófær sund]. Klukkan að ganga tvö e.h. voru allir bátar komnir, að undanteknum þremur. Einn þeirra var "Framtiðin". [Sæfari ¹] Kom hún um kl. 1:30  upp að brimgarðinum og sætti lægi [beið nokkra stund við Bússusund]. Þá var kominn hornriðabrim [ afar háar kviköldur og hvítfyssandi fallsjóir, bæði af hafsjó og stormöldu].  Báturinn lagði inn við hentugt lag og er hann var kominn nokkuð inn á sundið [við "Brynka"²] skall yfir hann svo hár og mikill brotsjór, að hann bar ekki undan, og sást báturinn ekki framar - sökk á svipstundu. Á bátnum voru 8 menn, þeir hétu: Guðfinnur Þórarinsson, formaður, kvæntur, tveggja barna faðir. Páll Guðmundsson, (rennismiðs Jónssonar) Leifseyri, kvæntur, 6 barna faðir. Víglundur Jónsson, Björgvin (Smáskamtalæknis Ásgrímssonar) giftur, átti tvö börn. Sigurður Þórarinsson, (sjómanns Jónssonar) Vegamótum, ógiftur. Kristinn Axel Sigurðsson,(Sigmundssonar) Túni, ógiftur, hann var 20 ára. Jónas Einarsson, Garðhúsum, aldraður maður, átti uppkomin börn. Gísli Björnsson, Litlu-Háeyri, ógiftur. Ingimar Jónsson, (Fæddur 1904, Skósmiðs Guðbranssonar) Sandvik, var hjá foreldrum sínum. Allir þessir menn voru af Eyrarbakka, alvanir sjómennsku og einvala lið³.

[1. Guðfinnur hafði þá nýverið keypt hlut Kristins Vigfússonar í bátnum "Framtíðin" með mági sínum Sigurjóni Jónssyni  fiskimatsmanni og nefndi hann "Sæfara" eftir eldri báti hans sem gjörónýtist í vonsku veðri á síðustu vertíð.]

[2. Utarlega á sundinu er boði, sem "Brynki" nefnist. Afar sterkur vestur-straumur (í vesturátt) er í sundinu og ræður útfallið og fráfallið úr Ölfusá, miklu, hvað strauminn snertir, svo og vindurinn, sem var afskaplega harður af austan þennan dag. Þegar lagt er inn á sundið, þarf að gæta þess, að vera svo vestarlega "í sundkjaftinum", sem mögulegt er og sneiðskera það síðan alla leið inn úr, hálf-flötu skipi fyrir sjóunum og er skerið "Brynki" þá einna hættulegast, enda varð sú raunin á, þegar báturinn fór þar framhjá tekur brot sig upp í skyndi, án þess þó að falla, en skellur svo hart á hlið bátsins að hann veltur um og sekkur ofan í brimgarðinn. Er það talið orsökin til þess að svona fór, að boðinn var hár og svo þunnur og sjólítill, að báturinn hafði ekki nægan sjó til stuðnings á hléborða.]

[3 Verkamannafélagsið Báran á Eyrarbakka fékk Rikarð Jónsson til að gera skjöld til minningar um sjómennina, er fórust mað Sæfara. Efnið í skildinum; er eik. Þar halda tvær hafmeyjar á hörpudiski, en utan um hann slöngva þær þarablöðum. Í hörpudískinum er silfurplata, og eru þar á grafin nöfn hinna föllnu vikinga. Skjöldurinn er alveg einstakur í sinni röð. Verkamannafélagið Báran gaf kirkjunni síðan skjöldinn og er hann þar enn í dag. Meira en 20 íslenskir sjómenn drukknuðu á þessu sama ári]

Svo orti Maríus Ólafsson um slys þetta:

Harmafregn minn huga grípur.

Hetjur lít með víkingsbrag

inn á sundið báti beita;

brimið virðist gefa lag.

Horfi eg á hafsins ógnir,

háan rísa öldufald.

Sé ég Ægi æðisgenginn

yfirstiga mannlegt vald.

Samfélagið: Á Eyrarbakka að tilhlutun Alþýðusambands Íslands  var stofnað fulltrúaráð meðal jafnaðarmanna í Árnessýslu. Verklýðsfélögin "Báran" á Eyrarbakka og "Bjarmi" á Stokkseyri voru þáttíakendur í fulltrúaráðinu, og áttu sæti í því stjórnir beggja félaganna. Í stjórn voru kosnir: Ingimar Jónsson, prestur að Mosfelli í Grímsnesi, Bjarni Eggertsson búfræðingur, Eyrarbakka, Guðmundur Einarsson verkamaður, Stokkseyri, Bergsteinn Sveinsson verkamaður, Eyrarbakka, og Nikulás Bjarnason verkamaður, Stokkseyri. Ungur skáti Eiríkur J. Eiríksson, 16. ára tók að þýða skátabók "Ég lofa" af dönsku eftir "Wilhelm Bjerregard" og var góður rómur gerður að.

Samgöngur: Bifreiðastöð Eyrarbakka sem Ólafur Helgason átti, var nú  gerð út frá Lækjartorgi í Reykjavík. B.S.R og Steindór veittu stöðinni hörku samkeppni.

Sjávarútvegur: Vel fiskaðist þegar gaf á sjó, en ótíð mikil hamlaði veiðum oft á tíðum. Þegar upp var staðið gaf vertíðin lítið sem ekkert í aðra hönd. Haustvertíðin var stopul, en ýsuafli góður þegar gæftir voru, 3 bátar réru. Nokkuð betur gekk á Stokkseyri, en þaðan réru 10 bátar.

Landbúnaður: Búnaðarfélagið hér lagði inn umsókn um að fá að kaupa "þúfubana" til að slétta tún.

Heilsufar: Kighósti kom upp á Eyrarbakka og Stokkseyri, en væg nema börnum nokkrum sem bólusett höfðu verið. Heilsufar annars með ágætum.

Látnir: Margrét Jónsdóttir, bústýra Einarshöfn (89?), Sigríður Jónsdóttir, Litlu-Háeyri (86), Guðbjörg Árnadóttir, Torfabæ (84), Sólveig Magnúsdóttir, Kaldbak (78), Ingibjörg Jónsdóttir, Einarshöfn (77), Kristbjörg Einarsdóttir, Skúmstöðum (77), Guðbjörg Gunnarsdóttir frá Litlu-Háeyri (64) [bjó í Hafnarfirði], Jónas Einarsson, sjómaður Garðhúsum (60) [fórst með "Sæfara"], Guðfinnur Þórarinsson, formaður Eyri (45) [fórst með "Sæfara"], Sigurður Þórarinsson Vegamótum (40) [fórst með "Sæfara"] Gísli Björnsson, þurrabúðarmaður Litlu-Háeyri (39) [fórst með "Sæfara"], Páll Guðmundsson, sjómaður Leifseyri (31)[fórst með "Sæfara"], Ingimar Jónsson, sjómaður Sandvík (23)[fórst með "Sæfara"], Kristinn Sigurðsson, sjómaður Túni (19)[fórst með "Sæfara"], Gestur Jónsson, Nýjabæ (17), Vilhjálmur Kristinn Þorbjörnsson, Blómsturvöllum (1).

[Eyrbekkingar fjarri: Guðmundur Sigurðsson fyrrum sparisjóðsstjóri á Eyrarbakka. Jakob Bjarnason (f.1874 í Sviðugörðum Gaulverjabæ) undirforingi í lögreglu Seattle U.S.A. Hann var maður mikill í vexti og bar höfuð og herðar yfir annað fólk. Bar hann viðurnefnið "Big Jake". Jakop Andreas Lefolii kaupmaður, í danmörku. Ásgrímur Adólfsson í Washington Island, Wis., U. S. A. en hann var frá Stokkseyri, og kona hans frá Eyrarbakka.]

Sveitin og Sýslan:  Mjólkurbúi fyrir Sunnlendinga var fundinn staður í "Flóanum" austan við Selfoss.

Tíðin: Í febrúar komst hitinn í 8°C og mesta frost -11°C. Í mars var ekkert frost á Bakkanum, og hæst fór hitinn í 10°C. Apríl var úrkomusamur, 30% yfir meðallagi. Mánuðurinn var frostlaus og mestur hiti 9,5°C. Í maí steig hitinn í 18,5 stig, en frost mældist mest -4,8°C. Heldur bætti í hitabylgjuna er kom fram í júní, mældist þá 21.7°C og í júlí 25,8 stig og 20 stig í ágúst. Enn var hlýtt í byrjun september og bar hæst 18,9°C, en svo kom frostið er á leið. Í oktober var mest frost -6,3 stig.

Heimild: Morgunbl. Vísir, Alþýðubl.Lögberg, Lögrétta, Heimskringla,Tíminn. gardur.is

Tímarit: Samvinnan, Veðráttan, Ægir, Verkamaðurinn.