02.05.2021 23:19

Skipskaðar við ströndina á skútuöld


Þekktir skipskaðar á Eyrarbakka og nágrenni 1879 - 1902

1879 þann 3. maí slitnaði seglskipið Elba frá Fredericia í Danmörku 108,48 tn upp í höfninni á Eyrarbakka þegar skipsfestar slitnuðu vegna veðurs, hafróts og strauma frá Ölfusá. Skipshöfnin fór sjálf í land á fjöru. Veður var á suðvestan.

1882 þann 16. apríl kl.7 árd. Strandaði seglfiskiskipið Dunker-que frá Dunkerque í Frakklandi 133,33 tn á skerjunum fyrir framan Eyrarbakka vegna aðgæsluleysis. Skipshöfninni var bjargað á bátum úr landi. Veður var á norðaustan.

1883 þann 18. júlí strandaði seglskipið Sylphiden frá Reykjavík við innsiglinguna á Eyrarbakka vegna óvenju mikils straums sem bar skipið af leið og hafnaði á skeri. Skipshöfnin bjargaðist á skipsbátnum. Veður var með  suðvestanátt.

1883 þann 12. september sleit seglskipið Active frá Stavanger í  Noregi 118, 68 tn skipsfestar í höfninni á Eyrarbakka í suðaustan roki og brimi og rak á land og brotnaði á klöppunum. Skipshöfnin var í landi. Veður gekk á með stormi og hafróti, skipið var þó rígbundið. Þessi skipalega var heldur austar en hinar og var lögð niður í kjölfarið.

1883 þann  12. september kl. 4 árd. rak seglskipið Anna Louise 109, 93 tn frá Fanö fyrir akkerum upp í þorlákshöfn. Skipið kom til Eyrarbakka  frá Liverpool. Skipshöfnin bjargaðist á skipsbátnum. Veður var á suðaustan.

1892 þann 24. júní ml. 3 árd. fórst seglskipið Johanne frá Mandal í Noregi 63,50 tn á leið frá Eyrarbakka til Vestmannaeyja. Skipið lét ekki að stjórn í vendingu og rak á land í sunnanátt og hafnaði á skeri framundan Rauðárhólum í Stokkseyrarhverfi. Skipshöfnin var flutt í land á bátum úr landi.

1895 þann 27. apríl kl.6 árd. strandaði seglskipið Kamp frá Mandal í Noregi í Stokkseyrarhöfn þegar bólfesting slitnaði þegar verið var að leggja skipinu og rak skipið á skerin. Skipshöfnin bjargaðist á skipsbátnum. Veður var með suðvestanátt.

1895 þann 3. maí snemma morguns rak seglskipið Kepler frá Helsingborg 81,51tn á akkerum upp í þorlákshöfn. Skipið var að koma frá Kaupmannahöfn. Skipshöfnin var bjargað á bátum úr landi. Veður var á suðaustan.

1896 þann 16.ágúst strandaði seglskipið Allina frá Mandal í Noregi þegar hafnfestur slitnuðu þar sem skipið lá í Stokkseyrarhöfn og rak skipið á skerin. Skipshöfnin bjargaðist á skipsbátnum. Veður var á suðaustan.

1896 þann 23. október kl. 10 árd. var seglskipinu Andreas 172,76 tn frá Mandal í Noregi siglt upp í fjöru faramundan Strandakirkju í Selvogi vegna leka á leiðinni til Reykjavíkur. Skipshöfninni  var bjargað á bátum úr landi. Veður að norðan.

1898 þann 15. apríl kl. 9 árd. Seglfiskiskipinu Isabella frá Dunkerque Frakklandi 122,33 tn var siglt á land við Stokkseyri vegna leka eftir að skipið hafði rekist á skipsflak við Vestmannaeyjar. Skipshöfninni var bjargað á bátum úr landi. Vindur var af norðvestan.

1900 þann 11. apríl kl. 4 síðdegis strandaði seglskipið Kamp 80,68 tn frá Mandal í Noregi á Þykkvabæjarfjöru á leið frá Leith til Stokkseyri. Veður var  suðvestanátt.

1902 þann 24. mars kl.2:30 árd. strandaði seglfiskiskipið Skrúður 84 tn frá Dýrafirði á skeri undan bænum Vogsósum. Skipshöfnin gekk á land með fjöru. Veður með norðan stórhríð.
---
Heimild: Landhagskýrslur 1905

02.05.2021 23:07

Bankamálið


Árið 1914 sendu þrír frammámenn verslananna á Eyrarbakka erindi til sýslumaður Árnessýslu um að hún reyndi að fremsta megni að stuðla að því að annar hvor bankinn, sem þá voru Landsbankinn og Íslandsbanki, settu upp útibú í sýslunni. Sýslunefndin skoraði þá á landsstjórnina að beita sér fyrir stofnun útibús sem styddi verslun og atvinnuvegi á suðurlandi. Landsstjórnin tók þessu erindi fálega og vísaði þessum hugmyndum frá 1915. Að vísu var á Eyrarbakka öflugur sparisjóður sem starfaði með blóma, en útlánaheimildir hans þó mjög takmarkaðar.

Menn lögðu þó ekki árar í bát, því bankamálið er flutt fyrir alþingi 1917 þannig að heimilt sé að stofna bankaútibú í Árnessýslu. Það datt því engum annað í hug en að bankaútibú yrði stofnað á Eyrarbakka sem þá var fjölmennasta byggðarlagið á suðurlandi og húsakostur betri en annarstaðar þekktist austan fjalls.

Á Selfossi var aðeins eitt hús og örfá kot. Tryggvaskáli sem Tryggvi Gunnarsson lét byggja sem vinnuskála og smiðju fyrir brúarsmiði sína árið 1890. Skálinn var úr timbri og lítt við haldið en þó sæmilega byggt, en þar ákvað Landsbankinn að setja niður útibú sitt þann 4 október  1918 mörgum til mikillar furðu.

Eina skýringin á þessari ákvörðun bankanns getur aðeins verið sú að þeir hafi ekki haft áhuga á versluninni eða útgerðinni við ströndina því sparisjóðurinn gat séð um þá, heldur hinni fjölmennu bændastétt í fjósömustu sveitum landsins.  Þarna var brúinn sem tengdi saman Ölfusið, Flóann, uppsveitirnar, Skeiðin og hreppanna. Þá var tekið að hilla undir vélvæðingu landbúnaðarinns, en það sama ár kom fyrsta dráttarvélin til landsins af gerðinni Avery. Sunnlenskir bændur voru hinsvegar íhaldssamir og lítt ginkeyptir fyrir nýjungum þó þeir eigi í dag heimsmet í traktorum  á hvern hektara. Sennilega hafa fyrstu traktorar sunnlendinga komið í sveitirnar einhverntíman eftir 1930.

Starfsfsmönnum útibúsins  þeim Eiríki Einarssyni útibústjóra, Guðmundi Guðmundssyni féhirði og Guðmundi Helgasyni bókara var komið fyrir í Tryggvaskála sem annars var lítt heppilegur fyrir bankastafsemi, enda átti áinn það til að flæða inn á gólf.

Fyrstu árin var afgreiðslutími stopull viðskiptin sára lítil og innlán óveruleg. Þrátt fyrir það var bankinn þegar farinn að huga að nýju húsnæði. Var það úr að flytja vandað norskt timburhús sem Landsbankinn átti vestur í Búðardal hingað austur þó slík framkvæmd svaraði engan veginn kostnaði. Húsið var tekið niður og flutt sjóleiðina til Eyrarbakka og síðan sleðaflutt á ís upp á Selfoss þar sem það var reist á ný og tekið í notkun seint á árinu 1919.  Framundan voru erfið ár, gjaldeyriskreppur og bankakreppan 1930 sem Landsbankinn tórði en Íslansbanki féll.
Nýtt húsnæði var byggt fyrir útibúið, vandað og veglegt steinhús sem tekið var í notkun 1953 og hefur sett svip sinn á bæinn síðan. Hagur útibúsins vænkaðist til muna enda byggðarlagið í örum vexti er hér er komið sögu. Árið 1967 námu innlán 246 milljónum en fyrsta starfsárið aðeins 50 þúsundum.

Seint og um síðir setti Landsbankinn upp útibú á Eyrarbakka og Stokkseyri. Það mun hafa verið árið 1970, fyrst í aðstöðu frystihúsins á Eyrarbakka,  síðan í kaupfélagshúsinu og að síðustu með afgreiðslu á hreppskrifstofunni. Tímarnir breytast og þörfin fyrir útibú minnkaði óðum. Afgreiðslunum á Eyrarbakka og Stokkseyri var lokað 2012 og mörg minni sveitarfélög máttu upplifa það sama eftir bankahrunið 2008. Á tímum snjallvæðingar er öll bankaþjónusta komin í snjalltækin og útibú því orðin úrelt.

Bankarnir munu því hverfa sjónum manna í hinum stærri bæjum líka og ráp og biðröð í bankann heyrir sögunni til. Snjalltækin hafa leyst þetta fyrirbæri af hólmi. Þann 27. nóvember 2020 var hið veglega Lansbankahús á Selfossi selt Sigtún þróunarfélagi sem m.a. stendur að uppbyggingu miðbæjar á Selfossi í anda horfinna íslenskra húsagerðar.

01.05.2021 23:36

Síðara blómaskeið þorpsins

Það má segja að síðara blómaskeið Eyrarbakka hafi hafist laust fyrir 1960 með aukinni vélbátaútgerð, fiskvinnslu og iðnaði. Þetta blómaskeið stóð þar til aldamótin 2000 þegar nýtt hnignumarskeið hófst. Hápunkturinn mun hafa verið í kringum 1970 með stórauknum hafnarframkvæmdum.

Árið 1967 var aðalatvinnuvegur Eyrbekkinga sjávarútgerð en þá voru fimm 60tn bátar á vertíð og tvær fiskvinnslustöðvar, Hraðfrystihúsið og Fiskiver sf. en stuttu síðar bættist Einarshöfn hf. við með saltfiskverkun og áratug síðar hófst sameiginleg togaraútgerð með Selfossi og Stokkseyri.

Hjá þessum fyrirtækjum og bátum störfuðu á bilinu 140 - 150 manns.
Plastiðjan hf. skaffaði störf fyrir 15 manns.
Vélaverkstæði Guðjóns Öfjörð var með 3-4 menn í vinnu og trésmiðir voru nokkrir.
Litla Hraun mun hafa veitt 10-12 þorpsbúum vinnu en líka fólki utan hreppsins. Í verslun munu hafa starfað 7-10 og við kennslu 4-5 og annari opinberri þjónustu 4-5. Við garðyrkju og annan landbúnað störfuðu um 10 manns að staðaldri. Allnokkrir sóttu vinnu utan hreppsins, aðalega í vegagerð.

Byrjað var á hafnargerðinni um 1960 og hafnargarðinum mikla 1963 en fullgerður átti hann að vera 330 metrar, en nú fyrir allöngu hefur landtenging hans verið fjarlægð.

Um 1980 var sýnt að byrjað væri að fjara undan og var þá reynt að sporna við fótum með brú á Ölfusárósum og álpönnufyirtækinu Alpan. En um aldamótin 2000 var öll  stærri fiskvinnsla að leggjast af ásamt megninu af útgerðinni. Banki og pósthús hvarf úr þorpinu ásamt verslun. Það sama henti iðnfyrirtækin svo á skömmum tíma var ekkert eftir nema Litla-Hraun, Elliheimilið og Skólinn.

Ferðaþjónusta tók að ryðja sér til rúms eftir fjármálakreppuna 2007 og átti sinn góða tíma fram að heimsfaraldrinum sem hófst veturinn 2019.

01.05.2021 22:08

Plastiðjan


Plastiðjan hf. hóf starfsemi árið 1957 í miðri atvinnukreppu sem þá var á Bakkanum. Hreppurinn átti húsnæði sem áður hýsti verslun Guðmundu Nielsen og leigði það fyrirtækinu fyrst um sinn, eða þar til fyrirtækið gat eignast það sjálft. Hjá því störfuðu á milli 20 og 30 manns þegar mest var. Þar var framleitt aðalega einangrunarplast, báruplast, umbúðuðir, plaströr og röraeinangrun. Fyrirtækið var selt um 1980 og fluttist þá hluti framleiðslunnar á Selfoss. 

30.04.2021 23:23

Sjóminjasafnið og Farsæll

Það mun hafa verið árið 1962 þegar Sigurður Guðjónsson á Litlu-Háeyri byrjaði að sinna safnamálum á Eyrarbakka við litla hrifningu hreppsnefndarmanna. Hóf hann því þetta þrekvirki upp á eigin spýtur. Hann byrjaði á að grafa skipshræ nokkurt upp úr sandinum við Háeyrarvör, það eina sem eftir var sinna tegundar og hét Farsæll og Páll Grímsson þá nýfluttur vestur í Nesi í Selvogi átti og gerði út frá Þorlákshöfn. Þetta er mikið skip, svokallur teinæringur sem Steinn Guðmundsson í Steinsbæ skipasmiður á Eyrarbakka hafði smíðað árið 1915.

Hið næsta verkefni Sigurðar var að byggja skýli yfir skipið það sama ár og á eigin kostnað, því hvorki hreppurinn né aðrir vildu gefa þessu gaum eða styrkja á nokkurn hátt. Skýlið mun hafa staðið á þeim slóðum sem þvottaplan 'sjoppunnar' stendur í dag og fékkst reist fyrir velvilja lóðarhafa. Þessi skúr stóð þar til Sjóminjasafnið var reist. Sigurður reif síðan skúrinn og stóð skipið þar úti í eitt ár, þar til unt var að koma því fyrir í nýja húsinu.

Nýja húsið reisti Sigurður á tímabilinu 1969 til 1979 einnig upp á eginn reikning, því enginn hreppsmaður eða opinber aðili vildi leggja nafn sitt við varðveistlu á gömlu og úreltu skipsflaki.
Húsið er háreist svo skipið geti notið sín undir fullum seglum.

Það var ýmislegt annað tengt sjósókn og lífinu í þorpinu sem Sigurður dró í skjól og varðveitti.

Farsæll er tólfróið skip, en hér um slóðir þurftu sjómenn að reiða sig meira á árarnar fremur en seglin, því hér er stöðugt vesturfall sem erfitt var viðureignar og máttu menn stundum þakka fyrir að geta haldið í horfinu.

Árið 1923 seldi Páll skipið Kristni Jónssyni, síðar byggingameistara á Selfossi. Hann gerði það út nokkur ár, en þá tók við Halldór Magnússon frá Hrauni í Ölfusi í tvö ár. Þá tók við skipinu Jón Jakobsson frá Einarshöfn. Þá kemur skipið austur á Eyrarbakka og notað sem "farþegaskip". En það var kallað svo á Bakkanum þegar hóað var í mannskap til að taka einn og einn róður þegar vel gaf á sjó og aflavon var.

Mótor var settur í skipið til að gera það nýtískulegra þegar ekki fengust lengur menn undir árar, en það dugði skamt og var skipinu lagt upp í Háeyrarvör skamt vestan við Sunnuhvol og grófst þar í sandinn og skældist undan farginu.
Skipið var nokkuð illa farið og mjög fúið í umgjörð og efstu borðum. Áður hafði Fiskifélagið látið gera nokkuð við skipið því þeir voru með áform um að varðveita það, en þau áform runnu út í sandinn bókstaflega.

Jóhannes Sigurjónsson skipasmiður á Gamla-Hrauni gerði síðan við skipið að fullu og lauk því tæpu ári fyrir andlát sitt.

Skip af þessu tægi voru mæld með hnefamáli, t.d var einn hnefi frá þóftu undir hástokkinn. Farsæll var smíðaður úr furu og voru 14 menn í áhöfn.

Í dag er sjóminjasafnið mikil þorpsprýði og hið eistaka djásn kúrir þar til sýnis forvitnum ferðalöngum.

Páll Grímsson var frá Óseyrarnes, en þegar hann var formaður á Stokkseyri var ort um hann þessi vísa:
Bjarni slynga happa-hönd, 
hefir á þingum vanda, 
djarfur þvingar ára-önd 
út á hringinn-landa. 

Frækinn drengur fram um ver, 
fiskað lengi getur. 
Stýrir "Feng" og eitthvað er 
ef öðrum gengur betur.

29.04.2021 22:50

Veðurfar í Árborg

Veðurfar í Árborg telst milt m.v. landið í heild en úrkomusamt.  Veðurathuganir hafa lengst af verið stundaðar á Eyrarbakka en fyrir áratug var bætt við sjálfvirkri veðurstöðin sem hefur nú alfarið tekið við hlutverki veðuathugunarmannsinns. Fyrir fáum árum gekkst bæjarfélagið   fyrir veðurstöð á Selfossi og  vegagerðin kom upp stöð við Ingólfsfjall.
Haldbær langtímagögn eru hinsvegar frá veðuathugunarstöðinni á Eyrarbakka.

[ ] Meðal hiti áranna 1931 -1960 var 4,6°C
[ ] Meðal hiti áranna 1975 - 1987 var 4,0 °C
[ ] Meðal hiti ársins 2019 var 5,2°C
[] Júlí er hlýastur en janúar og febrúar kaldastir.
[ ] Meðalúrkoma er um1342 mm á ári.
[ ] Október er úrkomusamastur en maí og júní þurrastir. Úrkomusamara er ofan til á svæðinu en þurrara við ströndina.
[ ] Algengustu vindáttir í þessari röð: NA-SA-SV-N-NV-S-A-V
[ ] Nóvember, desember, janúar og febrúar eru vindasamastir. Maí, júní, júlí og ágúst eru lygnastir.

Nýtt hitamælaskýli og úrkomumælir var settur niður á Eyrarbakka 1961 og var í notkun til 2018. Sama ár var byrjað á veðurathugunum í Hveragerði.

26.04.2021 22:43

Byggðamerkið

Árið 1983 auglýsti Eyrarbakkahreppur meðal íbúa eftir hugmyndum að merki fyrir byggðarlagið. Nokkrar tillögur bárust og var ákveðið að taka upp byggðamerki sem byggt var á hugmyndum Rutar Magnúsdóttur á Sólvangi og Eiríks Guðmundssonar í Hátúni. Merkið er í bláum lit og sýnir sundmerkin gömlu á stílfærðri mynd á sjógarðinum sem á í dag 222 ára gamalt upphaf.
Nýtt byggðarmerki sveitarfélagsins Árborgar var tekið í notkun 12. nóvember 2000. Sérstök nefnd valdi merkið úr 48 tillögum sem bárust í opinni samkeppni um nýtt byggðarmerki. 
Þó byggðamerki Eyrarbakka sé ekki lengur opinbert sveitarfélagsmerki er það enn við lýði sem félagslegt tákn þorpsbúa og óspart flaggað á tillidögum.

20.04.2021 22:05

Iðnaðarmannafélagið


Iðnaðarmannafélag Árnessýslu var stofnað á Eyrarbakka 1943 og í framhaldi af því var stofnaður Iðnskóli sem starfaði í 10 ár eða þar til skólinn var fluttur á Selfoss. Þetta var fyrsti dagskólinn á landinu, en annars voru iðnskólar almennt kvöldskólar. Hver önnur stóð í tvo mánuði.
Eiríkur Gíslason trésmiður var fyrsti formaður og upphafsmaður að félaginu. Árið 1959 var stofnað félag byggingamanna í Árnessýslu FBÁ á Selfossi og tók það við hlutverki Iðnaðarmannafélagsins. FBÁ sameinaðist síðar félagi iðn og tæknigreina FIT.

Heimild: Vigfús Jónsson/Sveitastjórnarmál 1985. /FIT.is

06.04.2021 22:31

Fyrir grúskara

Allar færslur frá 2005 til 2020 má finna í stikunni hér til hægri og ad ofan


06.04.2021 00:29

Álfur og Álfstétt

Álfur hét madur Jónsson sem lét sér fátt fyrir brjósti brenna og drykkfeldur nokkud. Vinnumadur var hann ad Óseyrarnesi ásamt konu sinni um 1847 (ábúd á ödrum Nesbænum 1855). Fluttist sídan ad Nýjabæ á Eyrarbakka og ad sídustu austur á Hól í Hraunshverfi og þadan upp ad Medalholtshjáleigu í Flóa. Þad var mikil fátækt um midbik 19 aldar og reyndar allsleysi hjá flestum í þorpinu. Álfur var duglegur til allra verka, hagur á járn og tré og réri til sjós í Þorlákshöfn þá er hann var í Óseyrarnesi. Sídan af Bakkanum hjá Þorleifi ríka á Háeyri, formadur á skipi hans og frá Loftstödum. Á þessum árum voru gerd út 30 - 40 áraskip á Eyrarbakka og sjón ad sjá þessum skipum radad upp medfram allri ströndinni og birgin og beituskúranna þar upp med sjógardinum. Þá var mikid um ad vera, skipin tví og þríhladin af fiski og stundum med seilad aftanní. Stundum voru menn sendir út á skerin til ad taka vid seilunum og draga upp í fjöru. Vermenn komu úr sveitum alstadar ad og nóg var af brennivíni til ad skola sjóbragdid úr kverkunum. Svo rammt kvad ad drykkjuskap ad menn seldu jafnvel skó og sokka barna sinna og naudsynjar heimilanna fyrir krús af brennivíni, og sáu ýmsir höndlarar sér leik á bordi um vertídina. Fæda þorpsbúa um þessa tíd var adalega fiskur, söl og grautur úr bankabyggi. Í hallæri var þad líka 'Mura' rótartægjur. Kál stód stundum til boda. Til hátídabrigda var keypt skonrok. Á jólum var börnum bodid í Faktorshúsid upp á graut med sýrópi og eitt tólgarkerti hvert til ad fara med heim. Um sumarid fylltist þorpid af lestarmönnum ofan úr fjarlægustu sveitum med ullina sína. Þá var líka eins gott ad nóg væri til af brennivíni ofan í gestina.

Þarna gátu menn litid augum og heilsad upp á Þurídi formann, lágvaxin kona sem ávalt gekk um í karlmannsfötum, en landsfræg eftir ad hún sagdi til Kambránsmanna. En hún var ekki sú eina, því medal lestarmanna var kerling ein eftirtektaverd. Hún hét Ingirídur, stórskorinn, hardeygd og tröllsleg. Hún gekk med hatt og í karlmannsfötum og gaf ödrum körlum ekkert eftir.

En aftur ad Álfi. Hann átti frumkvædi ad því ad leggja veg þann á Eyrarbakka er enn ber nafn hans, þ.e Álfstétt. Vegurinn var lagdur medfram og yfir fúakeldur og fen svo fólk ætti betra med ad komast upp í mógrafir (mór notadur til eldsneytis) og slægjulanda sinna. Þetta var fyrsti vegarspottinn sem sérstaklega var byggdur sem slíkur á Eyrarbakka.

04.04.2021 22:23

Rafstöðin 1920

Árið 1905 voru hugmyndir um að virkja Hólavatn á Stokkseyri fyrir bæði þorpinn til að framleiða rafmagn til ljósa, en ekkert varð af framkvæmdum þótt físilegar þættu.

Árið 1920 var keypt díselrafstöð fyrir Eyrarbakkahrepp sem hreppurinn rak þar til Útvegsbankinn tók reksturinn yfir. Kristinn Jónasar í Garðbæ sá síðan um rekstur stöðvarinnar lengst af. Þegar Sogsvirkjun hafði tekið til starfa og lína lögð niður á strönd var rekstri stöðvarinnar sjálfhætt.

Áður voru tvær litlar díselrafstöðvar í notkun á Bakkanum og var önnur í Fjölni, en þar rak Haraldur Blöndal samkomu og kvikmyndahús.

02.04.2021 23:28

Árborg fortídar-1850 til nútídar.

Þad má med sanni segja ad um midja 19 öld hafi Eyrarbakki verid nafli alheimsins í hugum íslendinga og ekki síst Sunnlendinga, því þangad komu menn vída ad til útrædis og verslunar eins og þekkt er. Öldum saman var Eyrarbakki nátengdur erlendri verslun og skipaferdum og íbúum stadarinns fór stödugt fjölgandi þó ekki sé saman ad líkja vid Árborg nútímanns hvad fólksfjölgunina snertir ad ödru leiti en því ad huga þurfti ad menntun barnanna. Í landinu var enginn eginlegur skóli fyrir börn sem svo mætti kalla, en nú stód hugur nokkura flóamanna til ad setja slíka stofnun á fót enda var þörfin brýn. Oft var samtakaleysi sunnlendinga þrándur í götu enda og fátækt og örbyrgd landlæg í þessum landshluta, ekki síst einmitt vegna þess. Þad var því álitid ad yrdi mikid verk forgöngumanna ad sannfæra alþjód um ágæti slíkrar skólastofnunar, en raunin vard önnur því flestir tóku þessum hugmyndum fagnandi.

Í nánd vid kaupstadinn voru um 50 býli og börn á aldrinum 7-14 ára á milli 30 og 40 talsins. Í Stokkseyrarhverfi voru 30 býli og 20 börn á þessum aldri og ríflega annad eins á Bakkanum.

Forgöngumenn fyrir stofnun hjálparsjóds fyrir barnaskólann voru þeir Gudmundur Thorgrímsen verslunarfulltrúi á Eyrarbakka, Páll Ingimundarsson prestur í Gulverja og Stokkseyrarsókn og Þorleifur Kolbeinsson hreppstjóri á Litlu-Háeyri. Skólinn var sídan  formlega stofnadur árid 1852.

Á næstu 100 árum á eftir voru mörg framfaraskref stigin á svædinu sem mætti kalla Árborg fortídar sem saman stód af Eyrarbakka-Stokkseyrar-Sandvíkurhreppi og sídar Selfosshreppi. Aukin verslun, rjómabú, brúun ölfusár, mjólkurbú, sláturhús, vegaumbætur, áveita, fráveita, kaupfélög, sparisjódur, sjómannaskóli, hafnarbætur, vélbátaútgerd, fiskvinnsla,  fangelsi, sjúkrahús, gardræktun, uppgrædsla, skógrægt, rafmag, sími, pósthús, vatnsveita og upphaf hitaveitu og svo mætti lengi telja. Frá midri 20 öld hófst hægfara hnignun á svædinu vid ströndina þegar stórverslunin hvarf med öllu og nádi hnignunin  hámarki skömmu fyrir aldamótin 2000. Reynt var ad sporna vid þeirri þróun med aukinni útgerd og hafnarbótum, idnadaruppbyggingu og brúun Ölfussárósa og kaup á skuttogara. Þessar tilraunir fjörudu út á nokkrum árum, sem og  leiddi sídar af sér sameingu þessara 4 hreppa í þad sem nefnt er Árborg. Nú undanfarn  20 ár hefur verid allnokkur stígandi í þróun svædisins og mikil fólksfjölgun og uppbygging einkum á Selfossvædinu. 

Í sandvíkurhreppi hefur byggst upp íbúakjarni, svokalladar búgardabyggdir og þar er uppbygging enn í fullum gangi. Íbúdahverfi hafa byggst upp í bádum þorpunum vid ströndina, Hulduhólshverfid og Hjalladælin á Eyrarbakka og Ólafsvallahverfid á Stokkseyri. 

Dálitlu af opinberu fé hefur verid varid til þorpanna frá sameiningunni fyrir 20 árum. Byggt var vid báda leikskólanna, Brimver og Æskukot og nýtt skólahús byggt á Stokkseyri og til vidhhalds obinberra bygginga. Vatnsveita var tengd vatnsveitu Selfoss. Gangstéttir endurnýjadar af stórum hluta í bádum þorpum og lítilega endurnýjad af malbiki. Byggdur var svokalladur Fjörustígur sem tengir þorpin tvö saman fyrir gangandi og hjólandi. Fuglafridland var stofnad á Óseyrarmýrum. Tjaldsvædum komid upp á bádum stödum. Leiksvædum fyrir börn. Byggdasafn Árnessýslu fékk heimilisfesti í Húsinu og þad vaxid og dafnad. Hjúkrunarheimili fyrir aldrada stækkad.

Naudsynlegt er ad hlúa áfram ad þessum samfélögum sem hafa ad geyma mikla sögu menningar, verslunar og atvinnuhátta fyrri tíma. Þessari arfleid þarf ad vera hægt ad gera gód skil í tíma og rúmi og er Byggdasafnid besti vettvangur til þess eins og þegar stór vísir er ad med vardveislu Hússins, áraskipsins Farsæl, Beituskúrinn og Eggjaskúrinn, Rjómabúid, þurídarbúd og Kirkjubæjarinns og svo nú nýverid med mun bættri sýningaradstödu í Alpanhúsinu og kaup þjódminjasafnsins á húsinu Eyri.

28.03.2021 22:13

Útgerðarfélagið Árborg hf.


Bjarni Herjólfsson ÁR 200. Mynd af internetinu Vigfús Markússon.


Eyrarbakkahreppur ásamt Selfoss og Stokkseyrarhreppi stofnuðu útgerðarfélagið Árborg hf. árið 1975 ásamt nokkrum einstaklingum af svæðinu. Félagið var stofnað um kaup og útgerð á togaranum Bjarna Herjólfssyni (Eftir farmanninum Bjarna sem fyrstur evrópubúa sigldi upp að ströndum Ameríku) Hraðfrystihúss Eyrarbakka og Stokkseyrar urðu síðan aðaleigendur útgerðarinnar. Útgerðarfélagið náði sér aldrei á flug og var togaranum lagt haustið 1984 og síðan seldur.
Aðal hvatamaður að stofnun útgerðafélagsins var Ásgrímur Pálsson framkvæmdastjóri hraðfrystistöðvarinnar á Stokkseyri og kom togarinn heim frá Póllandi 9. mars 1977 til Þorlákshafnar sem var hans heimahöfn þessi árin.

Bjarni Herjólfsson ÁR 200 var 500 tonna skuttogari og gekk um 15 mílur á klst. Skipstjóri var ráðinn Axel Schöith.
Útgerðin gekk brösulega alla tíð og var togarinn seldur til Akureyrar eins og áður sagði og fékk þá nafnið Hrímbakur EA. Síðar hét skipið Klakkur SK og síðast Klakkur ÍS.

https://www.mbl.is/200milur/skipaskra/skip/1472/ 

21.03.2021 01:21

Um Kambsránid

Hid svonefnda Kambsmál var fyrirtekid í Landsyfirrétti árid 1844. Höfdad gegn Sigurdi Gottvinssyni, Jóni Geirmundssyni og þeim brædrum, Jóni Kolbeinssyni og Haflida Kolbeinssyni fyrir húsbrot og rán. Vid rannsókn málsinns féll einnig grunur á 26 adra menn og sumir þeirra uppvísir ad þjófnadi og ödrum afbrotum.

Rán þad er ádur er getid var framid á bænum Kambi í Flóa 9. Febrúar árid 1827 og þótti mikid illvirki. Þá um nóttina komu ádurnefndir ránsmenn ad Kambi og voru þeir flestir skinnklæddir sem algengt var um sjómenn og höfdu dulur fyrir höfdi og andlitum. Foringi þeirra Sigurdur Gottvinsson var útbúinn med langt og oddhvast saxi ef til þyrfti ad taka. Þad var hid versta illvidri er þeir félagar lögdu upp í ferd sína og komu þeir ad bænum laust um midnætti og brutu upp dyrnar. Fólk var í fasta svefni, Hjörtur Jónsson bóndi og vinnukonur hans tvær (Gudrún hét önur) og 6 ára barn. Ránsmenn gengu ad rekkjum og gripu heimafólkid nakid og færdu nidur á gólf og bundu þau bædi á höndum og fótum. Dysjudu þau þar á gólfinu undir reidingi, sængurfötum, kvarnarstokki, kistu og ödru þvílíku sem þeir þrifu til í myrkrinu. Næst brutu þeir upp kistur og kistla sem peningar voru geymdir í og hótudu ad skera Hjört á háls ef hann segdi ekki til allra fjármuna sinna. Þá er þeir böfdu rænt meira en 1000 dali í peningum og annad verdmæti hurfu þeir á brott og skildu fólkid eftir bundid undir dysinni sem ádur er getid. Sigurdur foringi ránsmanna vildi brenna bæinn, en hinir löttu hann til þess og fóru þeir vid svo búid.

Rannsókn og þinghald stód í 98 daga, en talid var ad þjófafélag þetta hafi stundad rán og gripdeildir vída um sýslunna. Þetta mál þótti hid stórkostlegasta sem komid hafdi upp frá byrjun 18. aldar. Þó svo dómarar og sækjandi eignudu sér mestann heidur af lausn málsins, þá átti Þurídur formadur í Hraunshvefi ekki síst heidur skilid fyrir ad koma upp um þjófafélagid, en hún þekkti prjónamunstrid á vettlingum sem einn ránsmanna hafdi hnupplad í ráninu og lét yfirvöld vita af grunsemdum sínum.

Landsyfirréttur dæmdi í málinu 7. júlí 1828 þannig: Sigurdur Gottvinsson  skal hýdast vid staur 27 vandarhöggum og þrælka ævilangt í festingu undir strangri vöktun. Þeir brædur Jón og Haflidi og Jón Geirmunds skildu einig  hídast vid staur og þrælka ævilangt í festingu. Þurftu þeir og ad greida málskostnad og skadabætur. Um afdrif þeirra í refsivistinni á Brimarhólmi er skemst frá ad segja ad Haflidi var sá eini sem sneri aftur af þeim félögum, en hann druknadi í sjóródri ári eftir heimkomuna.

Grunadir medlimir þjófafélagsins: Jón Gottvinsson yngri á Forsæti fékk 3x27 vandarhögg. Einar Jónsson á Skúmstödum fékk 2x27 vandarhögg. Snorri Geirmundsson á Litla-Hrauni fékk 27 vandarhögg. Þau sem voru adeins dæmd til greidslu málskostnadar voru, Gottvin Jónsson á Baugstödum, Ólafur Stefánsson á Nedri-Hömrum, Markús Gíslason á Steinsholti, Valgerdur Jónsdóttir á Steinsholti, Kristín Gunnlaugsdóttir í Steinsholti, Gudmundur Þorláksson á Efri-Hömrum, Eiríkur Snorrason á Hólum, Teitur Helgason á Skúmstödum, Helga Ólafsdóttir á Efri-Hömrum, Vilborg Jónsdóttir á Leidólfsstödum, Árni Eyjólfsson á Stödlakoti, Þorleifur Kolbeinsson á Stéttum, Páll Haflidason á Skúmstödum, Jón Halldórsson og Þorvaldur Gunnlaugsson á Gróf. Þau sem hlutu alfarid síknu voru, Gudbjörg Gottvinsdóttir, Kristín Magnúsdóttir á Baugstödum, Gudrún Jónsdóttir á Hólum, Kristín Hannesdóttir á Stéttum. Gunnhildur Eyjólfsdóttir á Stóra-Hrauni og Gudbjörg Kolbeinsdóttir á Eyrarbakka.

Ekkert fangelsi var á íslandi á þessum tíma og voru fangarnir vistadir á ýmsum stödum þar til var dæmt í málinu og þeir fluttir til afplánunar í Kaupmannahöfn. Sigurdur Gottvinsson var í Hjálmholti. Jón Geirmundsson var á Stóra-Ármóti. Jón Kolbeinsson var í Bár. Haflidi var í Langholti.

 Sjá einnig: Eyrarbakkaþjófnadurinn 1886 Kambsránid 1827 Rán og rupl í Raudubúd Fjársjóður Hafliða


12.03.2021 22:07

Leikskóli í nær hálfa öld.

Þann 17. mars 1975 var gerð tilraun til að reka dagvistun á Eyrarbakka yfir vertíðina. Það var tvísetinn leikskóli, fyrir og eftir hádegi. Áhugi fyrir þessu hafði verið í umræðunni um nokkurt skeið hjá sveitarstjórn, verkalýðsfélaginu Bárunni, kvenfélaginu og stjórn Hraðfrystistöðvar Eyrarbakka, sem kallaði eftir vinnuafli húsmæðra.
Aðstaða fékkst í húsi sem Ungmennafélag Eyrarbakka og vmf Báran áttu saman og hét Brimver og festist það nafn við leikskólinn.
Þær Gyðríður Sigurðardóttir og Auður Hjálmarsdóttir, voru ráðnar til að stýra leikskólanum sem hefur starfað óslitið síðan. Árið 1982 var húsnæðið endurnýjað með því að kaupa fokhelt einingahús frá SG-hús sem sjálfboðaliðar og feður luku við að einangra og klæða innan. Húsnæðið var síðan stækkað og endurbætt árið 1995.

Heimild: mbl.is tímarit.is 
Flettingar í dag: 372
Gestir í dag: 169
Flettingar í gær: 1389
Gestir í gær: 70
Samtals flettingar: 264210
Samtals gestir: 34128
Tölur uppfærðar: 23.11.2024 10:53:13