18.01.2014 22:55
Sú var tíðin, 1934
Í Evrópu var stríðsóttinn í fæðingu. Vígbúnaðarkapphlaupið að hefjast og
fasisminn vofði yfir, en á Bakkanum var allt með kyrrum kjörum, þótt erfiðleikarnir
sæktu að þorpinu nú sem fyr og fóru margar vinnufúsar hendur út um land til
vegavinnu og brúargerðar þá um vertíðarlokin og fram á sumarið. Verkakonur, öldungar og ungmenni áttu yfirleitt kost á vinnu við saltfiskverkun,
heyskap og garðyrkju fram á haust. Aðstæður verkammannana hér urðu afar
bágbornar um veturinn þegar atvinnuleysið tók við, eins og svo oft áður, bæði
hér og á Stokkseyri[ Fátæktarframfærsla
var að sliga Stokkseyrarhrepp á þessum árum]. Annars var landbúnaður og
garðyrkja tryggasta afkomuleiðin um þessar mundir. Lokið var við byggingu
"Sandvarnargarðsins" sem hefta átti sandburð úr Ölfusá inn á Eyrarbakkahöfn, en
hann var að mestu hlaðinn úr grjóti og var 312 m langur. Garðurinn sýndi strax
ágæti sitt og bægði sandinum frá höfnnni og bryggjum. Kaupfélag Árnesinga
keypti Þorlákshöfn og hugðist endurreisa þar verstöð fyrir Suðurland.
Kaupfélagið áætlaði að byggja þar fiskhús, geymslur og verbúðir. Mikil
bjartsýni ríkti um framtíðina í herbúðum kaupfélagsmanna, því gera átti
umfangsmiklar lendingarbætur þar, og sýslunefnd veitti til þess fé. Þá átti að byggja
fjölda trillubáta og átti smíði þeirra að fara fram hér sunnanlands. Símstöð
hafði nú starfað á Bakkanum í aldar fjórðung og var tilefni til að halda upp á
þau tímamót, en stöðvarstjóri frá upphafi var Oddur Oddson. Í Einarshafnargerði
var kominn vísir að skrúðgarði með trjárækt. Áhugi fyrir frekari útgerð frá
Eyrarbakka og Stokkseyri var nú vaxandi og voru allmiklar ráðstafanir gerðar
til að taka á móti fleiri bátum á hafninar fyrir næstu vertíð.
Skipakomur: Tvö skip komu hér með vörur fyrir Kaupfélag Árnesinga, er móttöku veitti Egill Thorarensen kaupfélagsstjóri. Skipin hétu "Pax" og "Eros". Norskt vöruflutningaskip "Sado" kom til Stokkseyrar seinnipartinn í ágúst að sækja fisk frá Eyrarbakka og Stokkseyri.
Útgerð: Frá Eyrarbakka gekk einn vélbátur, minni en 12 tonn, einn opinn vélbátur og einn róðrabátur. Aflabrögð voru betri en árið áður, eða 96 tonn á vetrarvertíð og um 105 tonn alls. "Mistök" urðu hinsvegar í fiskmatinu á verkuðum fiski frá Eyrarbakka og Stokkseyri á spánarmarkað, þannig að mikið af lakari og ónýtum fiski, eða helmingur var merkt sem 1. flokks og varð úr skandall mikill þegar upp um það komst á hafnarbakkanum í Reykjavík. [Minntust þá sumir þess að eitt sinn endur fyrir löngu hafði bóndi einn lagt inn í Verslunina á Eyrarbakka tólgarskjöld sem innihélt úldin hund í heilu lagi, og var það haft til merkis um vörusvik að taka svo til orða" Þetta er eins og úldin hundur í tólg"] Fiskur var þá verkaður úti, þannig að efst í stæðum sólbrann fiskurinn stundum og neðstu raðir gátu sýkst af jarðsvepp. Höfðu spánverjar kvartað undan fyrri sendingu héðan og voru því pakningarnar ransakaðar sérstaklega frá þessum stöðum.
Iðnaður: Bakarí var hér starfandi er rak Lars Laurits Andersen síðan 1921,
en áður bakaði hann brauð fyrir Kf. Heklu, eða frá árinu 1918 og fyr
bakarasveinn hjá Lefolii verslun, en hann hóf þar nám í iðninni árið 1909.
Líkkistur smíðaði Eiríkur Gíslason um þessar mundir. Járn og trésmiðir voru nokkrir á Bakkanum en verkefnin fá um þessar mundir og var því gjarnan leitað verkefna út um sveitir.
Báran: Félagið hélt aðalfund sinn í janúar samkvæmt venju og var stjórnin endurkjörin. Stjórnina skipuðu alþýðuflokksmennirnir Bjarni Eggertsson, Ólafur Bjarnason og Þorvaldur Sigurðsson. Kommunistar fengu fjórðung greiddra atkvæða og hafði fylgi þeirra dalað frá síðasta aðalfundi, en þá fengu þeir þriðjung atkvæða. Tímakaupskröfur félagsins í vegavinnu voru 1 kr. klst. Aðrar kröfur voru t.d. að krafist var hálfra launa fyrir inniteppu vegna veðurs. Fríar ferðir heim hálfsmánaðarlega á yfirbyggðum bílum. Afnám ákvæðisvinnu, Á laugardögum hætt kl.3 en greitt fyrir fullan dag. Frían matsvein og eldivið, Kaffi tvisvar á dag í 15 mínútur á launum svo dæmi sé tekið. Félagið átti í deilum við ríkið, vegna Litla-Hrauns, en fangar þar unnu að sjógarðshleðslu fyrir landi ríkisins þar, en félagið gerði kröfu um að þetta verk skildi vinnast af verkamönnum á Eyrarbakka. Nefnd var kosin sem í voru Jóhann Loftson, Magnús Magnússon og Guðmundur Magnússon. Gengu þeir félagar fyrir Hermann Jónsson ráðherra fangelsismála og fengu loforð um að fangavinnan yrði stöðvuð og verkamennirnir tækju við, en gallinn var hinsvegar sá að engu fé hafði verið ráðstafað til verksins. Formaður Bárunnar var í þennan tíma Þorvaldur Sigurðsson. Samvinna var oft milli félaganna á Eyrarbakka og Stokkseyri, en formaður Bjarma á Stokkseyri var um þessar mundir Helgi Sigurðsson, en hann var einnig í bryggjustjórn með 30 verkamenn í vinnu og þótti mörgum orka tvímælis, þegar til þess var mælst að verkamennirnir við bryggjuna gæfu afslátt af tímakaupi. Á verkalýðsfundi þar var nokkur umræða um ástandið í sovétríkjunum og yfirvofandi hungursneið þar í landi. Þá kom til tals að setja verkfall á útgerðina á Stokkseyri, er Vestmannaeyingar hófu verkfall á útgerðina í Eyjum, en ekkert varð þó af því hjá Stokkseyringum. Fátæktin og atvinnuleysið í þorpinu olli mönnum þar mestum heilabrotum og varð úr að stofna samvinnufélag sjómanna á Stokkseyri, með hrepps og ríkisábyrgð, til að efla útgerð og fiskvinnslu með þrem nýjum bátum er samið var um smíði á í Danmörku og yrði hver um sig 16 tonn. [Hólmsteinn, en sá bátur kom fyrstur til Stokkseyrar og var skipstjóri á honum Þórarin Guðmundsson frá Ánanaustum Rvík, en hann sigldi líka Hásteini heim og Hersteinn kom svo síðastur 20. desember, en Jón Pétursson skipstj. Rvík sigldi honum heim]
Stjórnmál: Hreppsnefndarkosning fór fram þetta ár og fengu Sjálfstæðismenn alla 3 mennina kjörna. Í hreppsnefnd sátu því Friðrik Sigurðsson bóndi, Jóhann Bjarnason formaður, og Ólafur Helgason kaupmaður. Sósialistar fengu minna en þriðjung atkvæða. Lúðvík Nordal læknir bauð sig fram í Árnessýslu fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Lúðvík var fyrsti formaður sjálfstæðisfélags Árnessýslu sem stofnað var 1931. Alþýðuflokkurinn hélt stjórnmálafund hér í sumarbyrjun. Magnús Torfason sýslumaður (B) beitti sér á alþingi fyrir tillagi til hafnarbóta á Eyrarbakka og var nokkru fé veitt á fjárlög. Þingmenn sýslunnar héldu fund á Selfossi og hitnaði þar í kolunum, því tekist var á um kauptaxta bænda í vegavinnu, sem var lægri en verkamanna.
Eldsvoði: Að kveldi "þrettándans" varð eldur laus í lyfjabúð Lárusar Böðvarssonar og brann húsið til kaldra kola. Litlu sem engu var bjargað. Eldurinn átti upptök sín í jólatré (heimasmíðað kertatré) sem kveikt var á í tilefni kvöldsins, en tréð var einn metir á hæð og stóð á borði í miðstofunni en dragsúgur dregið gluggatjöld í loga kertanna þegar húsfreyjan fór til dyra. Lárus og þrír menn að auki sátu að spilum inn á skrifstofu apotekarans og börn tvö að leik, þegar eldsins varð vart. [það var almennt tómstundagaman í heimahúsum á þessum árum að setjast við spil að kveldi] Eldurinn magnaðist svo á svipstundu að ekkert var við ráðið. Þetta var mikið hús eða 300 fermetrar að grunnfleti en auk þess með rislofti, og stóð það í þyrpingunni af Hekluhúsunum svokölluðu, eða þar sem Bræðraborg stendur nú. Húsið var byggt á árunum skömmu fyrir 1900 fyrir Einar-borgara Jónsson kaupmann í Einarshúsi. [Einar var fyrstur íslenskra kaupmanna til að fá borgarabréf eða s.s. verslunarréttindi] Lyfjabúðin var stofnuð árið 1919 af K.C. Petersen. Landsbankinn var eigandi Hekluhúsanna um þessar mundir, en áður var þar Kaupfélagið Hekla. Mikið eldfimra efna var í húsinu, svo sem spritt og olíur sem magnaði eldinn þegar ílátin sprungu og til hins verra komu dælur slökkviliðsins að takmörkuðum notum, þegar reynt var að dæla sjó á eldinn, því sjórinn var í róti og stífluðust dælurnar ítrekað af sandi og þara. Öðrum húsum í þyrpingunni tókst þó að bjarga. Var það gert með þeim hætti að breiða yfir þau segl og dæla á það sjó og einnig var milliskúr rifinn með hasti til að stöðva aðgengi eldsins, en næsta hús austanvert er Skjaldbreið og bjó þá þar Ludvig Nordal læknir. Norðan við lyfjabúðina stóð hlaða og vestan vert var timburhúsahverfi.
Látnir: Guðrún Þorláksdóttir (100) frá Búðarstíg. [Móðir Ólafs Jónssonar faðirs Jóns Valgeirs á Búðarstíg. les] Jón Stefánsson (89) Íshúsvörður að Skúmstöðum. Þórarinn Jónson (80) sjómaður frá Vegamótum. [Þórarinn var einn margra sem komu austan úr Skaftafellssýslum, vinnumaður þar á ýmsum bæjum, en ættaður frá Hátúnum í Landbroti. Konan hans var Rannveig Sigurðardóttir, vinnukona ættuð af Síðu og settust þau að á Haugi í Gaulverjabæ. Þórarinn var síðan sjómaður á róðraskipum, aðalega hjá Gamla-Hrauns formönnum og fluttu þau þá á Bakkann, fyrst að Grímstöðum og síðan Vegamótum. Sonur þeirra Sigurður, sjómaður fórst með "Framtíðinni" 1927. Dóttir þeirra var Kolfinna í bakaríinu.] Halldór Álfsson (77) frá Simbakoti. Hróbjartur Hróbjartsson frá Simbakoti [Einnig kendur við húsið Skuld, Kona hans var Bjarghildur Magnúsdóttir og áttu þau 7 börn]. Gunnar Jónsson (76) trésmiður í Gunnarshúsi, Magnússonar Eiríkssonar. [Hann var Hreppamaður, en meðmælandabréf fékk hann hjá Jóhanni snikkara Jónssyni í Garðbæ og 1888 byggir hann timburhús á Eyrarbakka (Sennilega "Hof" þá nefnt Gunnarshús) og 1913 kaupir hann gamla barnaskólahúsið og fleytir því á sliskjum um 40 m veg á 2m uppsteyptan sökkul, þar sem húsið stendur enn í dag og oft síðan nefnt "Gistihúsið" en einig "Gunnarshús". Kona Gunnars hét Ingibjörg og áttu þau 9 börn. Jón, Kristinn, Guðmundur, Gunnar, Axel, Þórunn, Ingibjörg, Þórdís og Ásta]. Guðjón Guðmundsson (75) að Gamla-Hrauni. og Þorkell Guðmundsson (75) frá Gamla-Hrauni. [Þeir bræður voru jarðsetir á Stokkseyri og voru afkomendur sjósóknara og formanna í marga ættliði. Má þar nefna fyrstan, Jón Ketilsson 1710-1780 á Óseyrarnesi (Ferjunes), Hannes Jónsson 1747-1802 í Kaldaðarnesi, Einar Hannesson 1780-1870 í Kaldaðarnesi, Þorkell Einarsson 1802-1880 í Mundakoti, Guðmundur Þorkellsson 1830-1914 á Gamla-Hrauni.] Ólöf Árnadóttir (66) frá Skúmstöðum. Hólmfríður Jónsdóttir (65) frá Tjörn. [Hennar maður var Bjarni Eggertsson búfræðingur og fv. formaður verkamannafélagsins Bárunnar.] Guðný Gísladóttir (59) frá Melshúsum. [Maður hennar var Jón Sigurðsson lóðs] Kristrún Ólöf Jónsdóttir (53) frá Smiðshúsum. [Maður hennar var Andrés Jónsson bóndi og fv. formaður Bárunnar.]
Fjarri heimahögum: Árni Guðmundsson (89) í vesturheimi, frá Gamla-Hliði á Álftanesi, en kom á Bakkann ungur sem vinnumaður hjá Guðmundi Thorgrímsen. Hann kvæntist aldrei. [Árni var einn hinna fjögra er fóru frá Eyrarbakka og vestur um haf 1870 og settust að á Washingtoneyju. Hinir voru Jón Gíslason, bróðir sr. Ísleifs á Arnarbæli, Jón Einarson er ólst upp hjá Jóni Hjaltalín Og Guðmundur Guðmundsson, (Gamli Gvendur) þá ungur formaður á Bakkanum, en var á þessu ári 86 ára og þekkti þá enn hvert sker og klett í fjörunum. Hann var sonur Málfríðar Kolbeinsdóttur (Galdra-Kola) Jón Sigurðsson í Ranakoti Stokkseyri] Sylvía Jacopson í Winnipeg (Hansdóttir Níelsson frá N.Þingeyjarsýslu) [Hún ólst upp á Eyrarbakka hjá Thorgrímsenhjónunum, en til vesturheims fór hún um tvítugt.] Ingvar kaupm. Rvík, Pálsson formanns á Eyrarbakka og Geirlaugar Eiríksdóttur af Húsatóftum.
Af Bakkamönnum: Í Reykjavík var stofnað fuglavinafélagið "Fönix" í minningu P. Níelsens frá Eyrarbakka. Bakkamaðurinn Sigurjón P Jónsson skipstjóri ferjaði nýju farþegaferjuna "Fagranes" frá Álasundi í Noregi til Akranes. Bakkamaðurinn Ársæll Jóhannsson togaraskipstjóri missir annað skip sitt "Walpole" norður af Reyðarfirði, en mannbjörg varð. Hið fyrra skip var "Barðinn" er sökk við Akranes. Hjónin Sigríður Þorleifsdóttir ríka og Guðmundur Ísleifson á Stóru-Háeyri fluttu alfarin af Bakkanum í byrjun vetrar og þótti mörgum missir af. Þau settust að hjá syni sínum í Reykjavík, Þorleifi Guðmundssyni fv. Alþingismanni. Guðmundur Eiríksson trésm.m. var yfirsmiður af heimavístaskólanum "Þingborg" sem reistur var þetta ár að Skeggjastöðum í Hraungerðishreppi. Múrsmíði annaðist Jón Bjarnason múrari. Þótti húsið nýtískulegt og vandað. [Þetta hús stendur enn í dag við þjóðveg 1] Eiríkur J Eiríksson lauk guðfræðiprófi sínu. [Eiríkur ólst upp á hjá móðurforeldrum sínum á Eyrarbakka, en móðir hans dvaldi langdvölum í vinnumennsku vítt og breitt. Faðir hans fór til ameríku þegar hann fæddist og kom aldrei aftur. Eiríkur varð síðar prestur að Þingvöllum]
Atburður: Lík af karlmanni fannst rekið á Stóra-Hraunsfjöru. Var líkið fatalaust, en með gullhring sem á var ritað "Tín Anna". Talið var af ritmálinu að hinn sjórekni hafi verið færeyskur sjómaður.[Bernard Henriksen matsveinn á kútter Nolsoy] Þá um veturinn var tveggja færeyskra fiskiskúta saknað, var önnur "Neptun" frá Vestmannahavn, en hin "Nolsoy" frá Thorshavn, er fórst suður af Eyrarbakkabugt með allri áhöfn og var talið að skipin hafi rekist saman. [Grein: http://brim.123.is/blog/2012/06/17/618387/]
Náttúran: Þrumuveður mikið gerði í marsmánuði. Eldgos varð í Vatnajökli og sást mökkurinn vel héðan af Bakkanum. Fyrsta kría sumarsins sást 9. maí. Vorið var kalt, en hlýtt í júní, þó vætusamt eða þoka. Miklir landskjálftar urðu í Dalvík þetta sumar. Júlí var í meðallagi hlýr. Ágúst votviðrasamur, en hey náðust. Kartöfluuppskera var góð, en útsæði var endurnýjað og aðrar varnarráðstafanir við kartöflusýki skiluðu árangri. Gulrófnarækt var einig orðin talsvert mikil og uppskera góð. Haustið var lengst af hlýtt en síðan umhleypingar. Desember var hinsvegar hlýr og stilltur lengst af.
Heimild: Alþýðubl. Árbók, Eimreiðin,
Heimskringla, Íslendingur, Lögberg, Morgunbl. Nýja dagbl. Sovétvinurinn, Tíminn,
Ægir, Verkalýðsblaðið, Víðir, Vísir,
29.12.2013 20:46
Sú var tíðin, 1933
Steinbryggju lét Kaupfélag Árnesinga byggja framan við
Vesturbúðirnar sem K.Á. hafði þá nýlega keypt undir vöruhús, en höfuðstöðvar
félagsins voru á Selfossi, en þar var að byggjast upp hinn nýji verslunarstaður
um þessar mundir. Var hugmyndin að nýta bryggjuna til uppskipunar á vörum til
félagsins og spara þannig flutning yfir Hellisheiði. Rangæingum var einig boðið
að nýta þessa bryggju fyrir sig. Byrjað var á byggingu "Sandvarnargarðsins". Útibú
Landsbankans á Selfossi tók formlega við öllum rekstri sparisjóðs
Árnessýslu á Eyrarbakka þetta ár. Íbúafækkun undanfarinna ára hefur gert
fjárhag hreppsins erfiðan og lán sem á hreppnum hvíla og tekin voru á
góðæristímum hafa orðið honum afar þung í skauti. Katöfluuppskera brást að miklu leiti vegna kartöflusýki sem gerði
vart við sig hér og á Stokkseyri. Var nálega helmingur uppskerunnar ónýtur, en
sumarið var óvenju þurt og var það talin vera ástæða fyrir útbreiðslu
kartöfluveikinnar.
Útgerð: Vélbáturinn Freyr sökk í Sandgerðishöfn í útsynnings ofviri um aðra helgi í janúar. Bátinn átti Jón Helgason. Undir lok vertíðarinnar gerði uppgripa afla með gervallri suðurströndinni og gekk fiskur mjög nærri landi. Landaður afli Bakkabáta 1933 var 63 tonn. Útgerð hafði þá stórlga dregist saman á undangengnum árum og nú gengu aðeins 3 bátar frá Eyrarbakka. Vélbátur minni en 12 tonn, einn opin vélbátur og einn árabátur.
Verkalýðsmál: Báran hélt aðalfund sinn í janúar. Tókust þar á um stjórn, Kommunistar og Kratar sem höfðu betur, eða öll laus sæti í stjórn. Kosningu hlutu Þorvarður Sigurðsson, Bjarni Eggertsson og Ólafur Bjarnason. Félagið samþykkti óbreyttan kauptaxta til eins árs. Helstu atvinnurekendur í þorpinu á þessum tíma var Eyrarbakkahreppur, Kaupfélag Árnesinga, Landsbankinn við jarðarbætur og fangelsið að Litla-Hrauni. Félagið leigði 1 ha lands af Landsbankanum undir kartöflugarða. Annað helsta áhugamál félagsins voru lendingarbætur á Eyrarbakka og skoraði félagið á þingmenn kjördæmisins að vinna að málinu. Sjómannafélag Vestmannaeyja hafði mikinn áhuga á að koma á vináttusambandi við verkalýðsfélögin á Eyrarbakka og Stokkseyri. Samfylkingarráðstefnu héldu félögin í Vestmannaeyjum á Stokkseyri og sátu Bárumenn hana ásamt félögum hér sunnanlands. Tilgangurinn var m.a. að samræma kaupkröfur sjómanna og koma á vináttusambandi milli félaganna. Einnig stóð baráttan gegn atvinnuleysi, hreppaflutningum. Báráttu gegn fölskum launahækkunum með því að launafólk taki á sig áhættu með rekstraraðilum. Stuðningur við smáútvegsmenn í baráttu þeirra við auðhringa og bankaveldið. Svo nauðulega bar við að tillögur Eyjamanna fóru fyrir brjóstið á nokkrum fulltrúum Alþýðusambandsins sem fengið höfðu sæti á áheyrendabekkjum og boðuðu þeir til sérstaks fundar með Stokkseyringum og Eyrbekkingum eftir ráðstefnuna. Báran á Eyrarbakka hélt skömmu síðar opinn fund þar sem samþykkt var að ganga til liðs við Eyjamenn og berjast gegn fasisma og Sósial-fasisma. Forusta "Bjarma" treysti sér ekki til að standa gegn foringjum Alþýðusambandsins, svo sjómenn á Stokkseyri boðuðu þá til opins fundar undir egin nafni. Húsfyllir var á fundinum, en engu að síður treystu Stokkseyringar sér ekki til að ganga á móti Alþýðusambandinu og voru tillögur Eyjamanna felldar. Á eftirfundi kom berlega í ljós að Stokkseyrngar studdu Eyjamenn með hjartanu, en kjarkinn skorti til að lúta egin sannfæringu, enda ítök Alþýðuflokksins mikil í þorpinu.
Stjórnmál: Félag ungra sjálfstæðismanna á Eyrarbakka hafði um 30 meðlimi, en formensku gengdi Björn Blöndal Guðmundsson Selfossi. Aðrir í stjórn voru Leifur Haraldson og Geir Ólafsson. Lúðvík Nordal læknir hér sat í stjórnarskránefnd sjálfstæðisflokksins. Magnús Torfason sýslumaður og Alþingismaður var höfuð Framsóknarmanna hér um slóðir. Í höfuðstaðnum laust saman fylkingum hægri þjóðernissinna (Nazista) og Kommúnista og urðu róstur nokkrar, en hér austan fjallsins var öllu rólegra í bili. Sr. Sigurður Einarson frá Holti hélt hér erindi um nazismann á þingmálafundi fyrir Alþýðuflokkinn, en sú stjórnmálalína var mjög að riðja sér til rúms í Þýskalandi um þessar mundir og nokkur flokkur manna hér á landi talaði fyrir þessari pólitík. Það leið því ekki á löngu þar til nazistahópur gerði viðreist hingað á Bakkann. Á hvítasunnu boðuðu Nazistar til fundar í Fjölni og komu þeir undir hinum blóði drifna nazistafána á tveimur 7 manna bílum með Reykvíkinganna Helga S Jónsson og Gísla Sigurðsson í broddi fylkingar. Í Fjölni var hvert sæti fullskipað, en þar var pláss fyrir um 200 gesti. Allmargir fundargestir voru sjómenn, trúir Alþýðuflokknum og gerðist nokkur kurr meðal þeirra þegar Helgi beindi skömmum sínum sérstaklega að jafnaðarmönnum. Kommunistar úr Reykjavík er ætluðu að funda með "Bjarma" á Stokkseyri höfðu haft pata af ferðum þjóðernissinna sem höfðu fyrr um daginn reint að halda fund í Tryggvaskála, en þangað mætti enginn. Brunuðu kommarnir 30 að tölu út á Eyrarbakka á tveim vörubílum. Þeir komu sér fyrir í andyri Fjölnis meðan einn þeirra komst á sviðið og hélt þar ágæta sósialíska ræðu. Komst þá allt í uppnám og aflýstu þjóðernissinnar fundinum, en rökræður héldu eitthvað áfram utandyra. Nazistarnir stormuðu því næst til Stokkseyrar, en þar var nýlokið fundi í verkamannafélaginu "Bjarma" með Hauki Björnssyni forustumanni í Kommúnistaflokknum og gengu þeir þegar á fund þjóðernissinna. Nasistar höfðu þá þegar kallað eftir liðsauka úr Reykjavík símleiðis og komu í tíma nokkrir slagsmálahundar. Kommunistarnir vildu inn, en fyrir þeim stóðu nazistaverðir og kom þá til riskinga. Fundarhúsið var þegar orðið fullt og talsverður hópur manna utandyra og héldu sósialistar útifund fyrir þeim. Fór nú allt í bál og brand. Nazistarnir drógu gúmmíkilfur undan klæðum til að berja á verkamönnum, en þá var Stokkseyringum nóg boðið. Afvopnuðu þeir nasistanna þegar í stað og ráku í bíla sína og sendu burt úr þorpinu með viðeigandi kveðjum. Sósialistar fengu svo að tala sínu máli óáreittir utandyra fyrir framan Ásgeirsbúð. Nasistarnir lofuðu að heimsækja þorpin aftur síðar.
Heilsa: Skarlatsótt gekk hér í Eyrarbakkalæknisumdæmi í upphafi árs og í febrúar voru 3 rúmliggjandi með sóttina. Umgangspestir aðrar gengu um Suðurland sem og aðra landshluta og bar mest á kvefsótt.
UMFE: Félagið starfaði líkt og undanfarin ár og fékk það heimsóknir frá "Aftureldingu" "Dreng" og "Velvakanda". Daníel Ágústsson 19. ára U.M.F.E. var kjörinn ritari í sambandsstjórn U.M.F.Í. Skemtiferð var farinn í Þjósárdal og hátíð haldin í Þrastaskógi. Vikivaka-námskeið hélt félagið í mars. Garðrækt stunduð um sumarið og var káluppskera góð. Bókasafnið var eflt og bættust 50 titlar við safnið. Leikfimiflokkar voru með starfsemi allt árið. Félagið sá um rekstur samkomuhúsins og gerði það gæfu muninn fyrir afkomu félagsins.
Sóttu Bakkann heim: Karlakór hreppamanna kom hingað 3. des. og söng fyrir Eyrbekkinga 11 lög. Söngstjóri var Sigurður Ágústson frá Birtingarholti. Ævintýramaðurinn Vernharður Eggertsson var handtekin hér eftir að hann kom frá Vestmannaeyjum, en hann var eftirlýstur þaðan. Hann var heimshornaflakkari með langan brotaferil. Síðar varð hann landsfrægur strokufangi.
Af Bakkamönnum: Aðfararnótt uppstigningadags var Eyrbekkingurinn Ketill Gíslason á gangi niður Laugarveginn með félögum sínum úr Reykjavík, bræðrunum Hirti Haldórssyni og Höskuldi Dungal, þegar að þeim réðist nazistahópur 10 manna lið. Náðu þeir Höskuldi og börðu í spað. Hjörtur hljóp af stað til að sækja lögreglu en Ketill varðist eins og berserkur á meðan. Þegar lögregla kom á vettvang voru þeir báðir illa leiknir, Höskuldur þó sínu ver. Guðrún Þorláksdóttir í Þorlákshöfn varð 100 ára. Hún dvaldi í ellinni hér á Bakkanum hjá frænda sínum Ólafi Jónssyni. Guðfræðinám stundaði Eiríkur Eiríksson við Háskóla Íslands. Ebenes Ebenesarson, ættaður af Bakkanum og vélstj. á Brúarfossi, gefur út trúarritið "Básúnan".
Látnir: Ingibjörg Jónsdóttir (81) frá Eyvakoti. Þórdís Símonardóttir (79) ljósmóðir í Stíghúsi. Hún bjó þá í Brennu hjá fósturbarni sínu sem var Halldóra Ágústa Jóhannesdóttir. Þórdís var ættuð úr Borgarfirði og skörungur mikill. Margrét Teitsdóttir (73) frá Hólmsbæ. Margrét bjó þá í Nýhöfn. Loftur Jónsson (72) formaður frá Sölkutóft. Kona hans var Jórunn Markúsdóttir. Guðjón Jónsson (72) frá Skúmstöðum. Guðrún Sigurðardóttir (71) frá Björgvin. Jóhanna Sveinsdóttir (71) frá Simbakoti. Jens Sigurður Sigurðsson (65) frá Litlu-Háeyri, kendur við Tún Stokkseyri. Þorvaldur Björnsson (60) frá Austurvelli. Guðmundur Snorrason (51) frá Bráðræði. Kristín Halldórsdóttir (44) frá Akri. Unnur Jónsdóttir (0) frá Nýhöfn. Sveinbarn Jónsson (0) frá Nýhöfn.
Eyrbekkingar fjarri: Hannes Jónsson eldri í Washington Island. Hann var grafinn í Washington Harbor. Hannes var á barnsaldri sendisveinn við Vesturbúðirnar hér á Bakkanum. Guðjón Gíslason frá Stokkseyrarseli. Hann nam hér á Bakkanum skósmíðar hjá Jóni Stefánssyni skósmið. Síðar fóru þeir báðir til Reykjavíkur. Kona Guðjóns var Anna Símonardóttir ættuð héðan. Gísli Vilhjálmsson Gíslasonar frá Óseyrarnesi. Hann bjó í Ólafsfirði en druknaði í Hnífsdal. Einar Gíslason trésmiður, dvaldi á elliheimilinu í Reykjavík og jarðsettur þar. Helgi Jónsson hagleikssmiður í Aberdeen Árnasonar kaupmanns í Þorlákshöfn.
Af náttúrunni: Jarðskjálftakippir fundust hér sem víðar 10.júní. Sumarið var þurkasamt.
Úr grendinni: Bærinn Gneistastaðir í Flóa brann til kaldra kola. Var það lítill timburbær með
járnþaki og torfveggjum, 30 ára gamall.
Heimild: Alþýðubl. Ákæran, Búnaðarit. Heimskringla,
Heimdallur, Íslensk endurreisn, Samvinnan, Siglfirðingur, Skinfaxi, Skutull, Tíminn,
Morgunbl. Nýja dagblaðið, Vísir, Verkalýðsblaðið, Vesturland, Ægir,
04.12.2013 20:54
Sú var tíðin, 1932
Um þessar mundir var kreppan að herða tökin á landinu, eins og um víða
heimsbyggðina, en fyrir Eyrbekkinga skipti þar ekki öllu, því allt var hvort sem
er í kalda koli í atvinnulífi þorpsins og hafði svo verið um hríð, eða frá
því að verslunarveldið á Bakkanum fjaraði út. Íbúar í Eyrarbakkahreppi voru þá um 600
manns. Mjög var horft til ræktunarmála Eyrarbakkahrepps, en þorpið stóð þar
fremst kauptúna í allri ræktunarstarfsemi. Ræktarland tilbúið til sáningar var
á þessu vori 43ha. Hreppurinn hafði til umráða 2.249 ha land, en mest af því
var í eigu Landsbankanns og leigt heimamönnum, húseignir margar voru einnig komnar
undir bankann og stóðu sumar þeirra auðar. Ræktunarmálunum stjórnaði Haraldur
Guðmundsson frá Háeyri, en til ráðgjafar var Guðjón A Sigurðsson Eyrarbakka og
Ásgeir L Jónsson mældi fyrir skurðum. Hér við ströndina voru framleiddar um
1000 tunnur af kartöflum árlega og gulrætur voru í vaxandi mæli ræktaðar hér.
Landbúnaður var nú um stundir aðalatvinnugrein þorpsbúa. Eyrarbakkahreppur
þurfti að greiða 3000 kr. í vexti af lánum auk 2000 kr. í afborganir árlega sem
hélt hreppnum föstum í "skrúfstykki" þannig að ekkert var afgangs til
framkvæmda og atvinnusköpunar. Aðeins tveir vertíðarbátar gengu frá Eyrarbakka í
upphafi vertíðar en frá Stokkseyri gengu 6 bátar. Bátarnir sóttu vestur í
Selvogssjó, en þar var mokafla að hafa. Það voru þeir Árni Helgason og Jón
Helgason sem gerðu út þess mótorbáta héðan. Árni stundaði aðalega síldveiðar en
Jón fiskveiðar og gekk þeim báðum vel. Þegar á leið taldi útgerðin 3 mótorbáta
og 2 róðrabáta. (vertíðarafli 765 sk.p.) Sölvafjörur voru ávallt nýttar á
Bakkanum og frekar nú í atvinnuleysinu verkuðu menn sölina til fæðubótar.
Skipakomur: "Súðin" kom hér með áburð til bænda, en ekki tókst að losa sökum brims og hélt það á brott.
Báran: Félagið átti fund með Rússlandsförum nokkrum og töluðu þeir fyrir fullu húsi um ferð sína þangað austur. Verkamönnum þótti ljósagjöldin of há og kröfðu hreppinn lækkunar, enda fátt um vinnu og kreppa alsráðandi. Fundir Bárunnar voru iðulega vel sóttir og oft 100 manna samkomur. Kröfur Bárunnar voru beittar þetta árið og oft bornar upp af Kommunistum í samræmi við frumvarp flokksins um atvinnuleysistryggingar og 8 stunda vinnuviku svo dæmi sé tekið. Atvinnulausir á Eyrarbakka voru 61 eða liðlega 10% íbúa. Þar af voru fjölskildufeður 27 með 56 einstaklinga á framfæri. Meðaltekjur verkafólks munu hafa verið liðlega eittþúsund krónur á ári. Formaður Bárunnar um þessar mundir var Einar Jónsson bifreiðastjóri í Túni. Þegar hús hans brann fórust allar fundagerðabækur félagsins í eldinum. Eftir brunann flutti Einar til Reykjavíkur, en þá hafði hann mist konu sína.
Pólitík: Sjálfstæðismenn um 20 stofnuðu með sér félag hér, en fyrir var félagsskapur ungra sjálfstæðismanna F.U.S.E. með 34 félagsmenn. Í kommunistaflokki Eyrarbakka voru nú 25 verkamenn, eða jafn margir og í félaginu á Akureyri.
Heilsufar: Skarlatsótt kom hér upp og á Stokkseyri um sumarið og var setti sýslumaður á samkomubann í kjölfarið til að hefta útbreiðslu sóttarinnar. Gekk þá ekki þrautalaust fyrir Leikfélag Reykjavíkur sem hugðist setja hér á fjalirnar farandsýninguna "Kallinn í Kassanum" um sumarið. En loks síðsumars þegar banninu var aflétt beið leikfélagið ekki boðanna og kom hingað austur. Eitt tilfelli af taugaveiki kom hér upp í byrjun vetrar og annar veiktist af skarlatsótt.
Látnir: Guðrún Jónsdóttir (91) vinnukona að Gistihúsi (Gunnarshúsi). Þórarinn Bjarnason (89) að Nýjabæ Eb. Guðmundur Jónsson (75) frá Skúmstöðum. Guðrún Sigmundsdóttir (71) frá Litlu-Háeyri. Þorgerður Jónsdóttir frá Einarshúsi. Ingunn Sveinsdóttir (66) frá Vorhúsum, en hún var gift Guðmundi Jónssyni. Þórður Þórðarsson (62) að Laufási Eb. Páll Pálsson (64) frá Skúmstöðum. Sigríður Árnadóttir (59) að Túni (Frá Hóli V-Le). Kristín Jónsdóttir (57) að Brennu. Halldóra Bjarnadóttir (31) í Túni, hún var kona Einars Jónssonar bifreiðastjóra þar. Hús þeirra brann til kaldra kola skömmu áður. Hjörtur Þorbjarnarson frá Akbraut (26). Hann var háseti á togaranum "Þórólfi" og lenti í vírnum og limlestist svo á kálfa svo taka varð fótinn af og var það gert á Landakoti. Leiddi það til ígerðar og sótthita að ei varð við ráðið. Hann var sonur Elínar Pálsdóttur og Þorbjarnar Hjartarsonar. (Þetta slys varð til þess að vekja athyggli á afleiddum aðstæðum togarasjómanna og slysahættunni um borð í nýsköpunartogurunum.) Jón Þórðarson (24) kennaranemi, Jónssonar frá Regin (kendur við Bjarghús). Baldur Anton Antonsson (3), barn Jónínu Gunnarsdóttur og Antons V Halldórssonar á Háeyri. Stúlka Árnadóttir (0) apotekara. Tvíburastúlkur Bjarnadætur (0) að Steinsbæ.
Eyrbekkingar fjarri: Eggert Bjarnason (26) bankaritari og formaður F.U.J í Reykjavík. af veikindum. Hann var sonur Hólmfríðar Jónsdóttur (ættuð úr Þorlákshöfn) og Bjarna Eggerts búfræðings á Tjörn Eyrarbakka. Eggert var jarðsettur hér á Eyrarbakka. Ólafur Bjarnason söðlasmiður, en hann bjó nú í Reykjavík. Eíríkur Pálsson (72), hjá dóttur sinni í Reykjavík. Hann var frá Eiríksbæ (Þurrabúð í Litlu-Háeyrarhverfi). Hann var jarðsettur hér. Lúðvik Schou Emilsson (34) dó úr heilablóðfalli í Reykjavík. Hann var frá Stöðvarfirði en búsettur í Nýjabæ Eb. og jarðsettur hér. Margrét Jónsdóttir kona Samúels Jónssonar trésmiðs er lengi bjó á Bakkanum en síðan Reykjavík. Sigríður Sigurðardóttir (1) að Höfn Selfossi.
Af Eyrbekkingum: Á föstudeginum langa brann húsið Tún til kaldra kola. Þar bjó Einar Jónsson bifreiðastjóri. Eldurinn braust út með þeim hætti að olíuvél (prímus) sem logaði á datt niður stiga og sprakk. Einar hafði nýlokið við að hita sér kaffi á vélinni og ætlaði síðan að flytja hana inn í herbergi til upphitunar fyrir háttinn, en með þessum afleiðingum. Svo illa vildi til að í þessum bruna fóru fundargerðabækur verkamannafélagsins Bárunnar forgörðum. Þá brann austurbærinn á Litlu-Háeyri til kadra kola um miðja nótt. Ferðamaður sá eldinn og vakti fólkið, en þar bjó Guðjón Jónsson formaður með fjölskyldu sína. Talið er að eldurinn hafi átt upptök sín í gömlu hlóðareldhúsi sem var áfast við bæinn, en hann hafði verið byggður upp nokkrum árum áður. Jón Helgason átti mótorbátinn "Freyr" og gerði hann bátinn út frá Sandgerði fyrri hluta vertíðarinnar, en á leið þaðan til Eyrarbakka bilaði mótor bátsins og var hann dreginn til Hafna, en þá var farið að óttast um hann. Öðru sinni á sumarveiðum komst "Freyr" ekki til lands sökum brims og var þá farið að grenslast fyrir um bátinn, sem fanst þó ekki. Daginn eftir kom hann fram í Vestmannaeyjum.
Sóttu Bakkan heim: Félagar í Ung-kommunistahreyfingunni F.U.K sóttu Bakkann heim, hátt á annað hundrað. Það gerðu líka meðlimir félags matvörukaupmanna er komu hingað í skemtiferð á 11 bifreiðum. Þá komu í skemmtiferð hingað 40 peyjar og meyjar í Ungliðahreifingu sjálfstæðisflokksins í Vestmannaeyjum. Ritstjóri trúarritsins "Norðurljósins" Artur Gook hélt hér trúarsamkomu. Eitt hús steinsteypt byggði Guðjón Jónsson að Litlu-Háeyri þetta ár.
Heimild: Alþýðubl. Alþýðumaðurinn, Búnaðarrit, Heimdallur, Jörð, Morgunbl, Norðurljósið, Tíminn, Verkamannabl. Vísir, 1.maí Reykjav.
24.11.2013 00:29
Sú var tíðin, 1931
Vertíðin fór seint af stað að þessu sinni, en vertíðaraflinn var 500
skipspund (1 skipsp.=160 kg), en aðeins tveir bátar gengu héðan á vertíðinni og
einn stundaði veiðar frá Sandgerði. Áhugi var fyrir því að fá raflínu til
Eyrarbakka og Stokkseyrar frá fyrirhugaðri Sogsvirkjun sem Reykjavíkurbær
hugðist byggja þar. Var áætlað að sú lína gæti komið til innan fjögra ára.
Áhugi var fyrir frekari hafnarbótum á Eyrarbakka og var lagt fram frumvarp á
Alþingi þess efnis. Málið snerist um byggingu sandvarnagarðs vestan hafnarinnar
og var um það nokkuð deilt, en Íhald og Framsókn vildu vísa tillögunni frá eða
fresta. Höfninni stóð nú mikil hætta af sandágangi frá Ölfusárósum, sem nú rann
í stefnu SA með ströndinni í stað suður sem hún gerði áður. Tvennskonar sandur
berst með ánni, annarsvegar léttur vikursandur og hinsvegar þungur
blágrýtissandur. Það var svo í ágústmánuði 1931 sem Alþingi samþykkti að veita
fé til byggingu Sandvarnargarðsins. Skrúðgarð ætlaði Búnaðarfélag Eyrarbakka að
stofna til heiðurs Sigurði búnaðarmálastjóra Sigurðssyni á sextugs afmæli hans.
Þá var kosin nefnd sem átti að athuga möguleika á stofnun húsmæðraskóla á
Eyrarbakka, en í þeirri nefnd sátu
Guðmundur Þorbjarnason frá Stóra-Hofi, Haraldur Guðmundsson Eyrarbakka og Lýður
Guðmundsson í Sandvík. Kornrækt var prófuð hér, bygg og hafrar, en áhugi fyrir
frekari tilraunum reindist dræmur.
Skipakomur: Skaftfellingur kom hér a.m.k. tvisvar með vörur um veturinn sökum samgönguerfiðleika á landi og siðan með áburð um miðjan maí. E.s. Esjan var hér 17. apríl með vörur og beið afgreiðslu.
Verslunin: Tvö stór vörugeymsluhús voru auglýst til niðurrifs og flutnings til Reykjavíkur. Um var að ræða vöruhús Háeyrarveslunar. Benzínstöð var hér frá BP-olíufélaginu. Hið nýstofnaða verslunarfélag Kaupfélag Árnesinga á Selfossi keypti Vesturbúðirnar, hina fornu Einarshafnarverslun fyrir vörugeymslur til bráðabrigða.
Báran: Verkakonur ganga nú til liðs við verkamannafélagið Bárunna og hefur af því félagsaðildin vaxið mjög. Félgið mótmælti þingrofi ríkisstjórnarinnar, sem skaðlegu og stjórnarfarslega vitlausu, enda voru mörg atvinnuskapandi málefni óafgreidd í þinginu, svo sem vegagerð að fyrirhugaðri Sogsvirkjun og lendingarbætur hér. Um haustið gerði atvinnuleysi vart við sig hér sem víðar. Félagið hafði skráð 63 karlmenn atvinnulausa og á framfærslu þeirra voru um 70 sálir. Varð af því tillaga félagsins að Eyrarbakkahreppur sækti um atvinnubótastyrk til ríkisins fyrir atvinnubótavinnu sem hreppurinn lagði til að yrði lenging vegarins upp í engjalöndin. Stjórn Bárunnar skipuðu: Þorvarður Einarsson, Bjarni Eggertsson og Andrés Jónsson.
U.M.F.E: Félagið hélt upp á 25 ára afmæli sitt. Yngri deildin minntist 10 ára afmæli sins með útgáfu málgagns þeirra "Stjarnan". Félagsmenn voru 147.
S.V.F.I: Deild innan Slysavarnafélags Íslands hafði nú starfað hér um hríð við góðar viðtökur og einig á Stokkseyri.
Pólitík: Stjórn félags ungra Sjálfstæðismanna skipuðu Björn Guðmundsson Blöndal form. Leifur Haraldsson og Guðmundur Ólafsson. Félagsmenn voru 26. Þegar ríkisstjórn Framsóknar sendi alþingi í frí snemma vors með konungsúrskurði, mótmæltu almennir kjósendur á Eyrarbakka því harðlega, bæði hægri og vinstri menn, enda var þá hagsmunamál þorpsbúa "lendingarbótamálið" óafgreitt auk annara landsmála til atvinnusköpunar. Lendingarbótamálið var síðan afgreitt í sumarlok. Íhaldsmenn hér hvöttu til þess að stjórninni yrði velt úr sessi. Stjórnmálafundir voru jafnan fjölmennir á Bakkanum og pólitískar kanónur úr Reykjavíkurbæ sóttu þá gjarnan. Þannig fundur var haldinn 10. maí fyrir forgöngu Heimdallar og tókust þar á í ræðum, ungir íhaldsmenn, ungir jafnaðarmenn, ungliðar framsóknarmanna og kommunistar. Var fundurinn fjölsóttur af Reykvíkingum svo að nauðsynlegt var að takmarka aðgang þeirra, því ella hefðu þeir einir fyllt öll 200 sætin í samkomuhúsinu. Fundarstjóri var Lúðvík læknir Nordal. Íhaldsmenn komu á fimm bílum skreyttum íslenska fánanum og var á meðal þeirra maður einn síðar velþekktur, Gunnar Thoroddsen. Kosið var til alþingis og munu um 300 hafa greitt atkvæði. Einn Eyrbekkingur sat sambandsþing ungkommunista en það var Ketill Gíslason. Deild innan Kommunistaflokks Íslands var stofnuð á Eyrarbakka um haustið er í gengu 11 verkamenn. Tóku þeir þegar til hendinni í réttindabaráttu atvinnulausra gegn þvingunarvinnu og sókn gegn atvinnuleysisvofunni. Krónan var í frjálsu falli um þessar mundir og ríkissjóður í skuldakreppu.
Látnir: Jón Jónsson lóðs frá Skúmstöðum (80). Kona hans var Kristbjörg Einarsdóttir frá Baugstöðum. Jón var annar vélstjóri á gufubátnum "Skjöldur" er Lefoliverslun átti um 1880 og sennilega fyrsti íslendingurinn til að gegna því starfi. Ingibjörg Guðmundsdóttir frá Norðurkoti (79). Einar Þorgrímsson frá Eyvakoti (77). Jóhannes Jónsson frá Merkisteini (75). Kristín Guðmundsdóttir frá Nýjabæ (73). Guðrún Þórðardóttir frá Einarshöfn (17).
Látnir Eyrbekkingar fjarri heimabyggð: Þorkell Þorkelsson togarasjómaður frá Óseyrarnesi (67). Kona hans var Sigríður Grímsdóttir Gíslasonar óðalsbónda að Óseyrarnesi. Mads Peter Nielsen f.v. verslunarstjóri Einarshafnarverslunar (87), danskur maður frá Ringköping, náttúru og fuglalífsáhugamaður mikill. Hann var jarðsettur hér á Eyrarbakka. Úlfar J Diðriksson. Bjarni Bjarnason frá Skúmstöðum (72). Hann var jarðsettur hér.
Af Bakkamönnum: Guðmundur Gíslason læknis dvaldi á Grænlandi um veturinn við flutninga á íslenskum hestum frá birgðastöð vísindaleiðangurs Wegeners í Umanakfirði og fram í Kamarjukf jörð þaðan sem leiðangurinn hélt á jökulinn á hundasleðum. Weeners varð úti á leið af jöklinum í síðustu ferð sinni, en nokkrir leiðangursmanna hans bárust þar fyrir í snjóhúsi vegna kalsaára. Guðmundur reindi að bjarga leiðangursmönnum hans og safnaði 5 tonnum af hundafóðri með grænlendingum sem var siginn fiskur og báru þeir það allt upp frá sjó að jökulröndinni þar sem sleðum var við komið.
-Kolbeinn Sigurðsson skipstjóri frá Óseyrarnesi og Sigurður Guðjónsson 1. stýrimaður frá Litlu-Háeyri gerðu
það gott á Kveldúlfstogaranum "Þórólfi" ásamt áhöfn sinni, er þeir komu í land
með mesta síldarafla sem nokkur íslenskur togari hafði fengið. Eyrbekkingurinn
Guðmundur Guðmundsson (Gamli Gvendur) var með elstu íslendingum þá búsettum í
Canada og með þeim fyrstu er þangað fluttust 1872 (Washington island). Einar
Jónsson í Túni hættir með járnsmiðju sína. Soffía Skúladóttir á Garði var um
þessar mundir að setja á fót matreiðsluskóla, en aðeins þó fyrir stúlkur. Kvenfélagið
hafði þá verið með nokkur slík námskeið á Garði. Þá var einnig Páll Bjarnason
að fara af stað með hússtjórnarnámskeið á sama tíma. Vilberg Jóhannsson lenti í
bifreiðaslysi, er vörubifreið hans valt við Hópið, og er það líklega fyrsta
bifreiðaslysið hér á Bakkanum.
Af nágrönum: Kaupfélag Árnesinga kaupir mikið af framtíðarlóðum á Selfossi auk verslunarhúsa Egils Thorarenssens þar og Vesturbúðirnar á Eyrarbakka, en félagið hóf starfsemi sína á Selfossi þetta ár. Verkalýðsfélagið Bjarmi á Stokkseyri eignaðist sitt eigið húsnæði og setti í það útvarpstæki og þar sitja verkamennirnir á kvöldum og hlusta á það sem kemur af útvarpsviðtækinu. Atvinnuleysi var allnokkurt orðið á Stokkseyri.
Tíðin og náttúran: Ofviðri gekk á í febrúar, en skemdir
engar. Þoka var með tíðara móti sunnanlands. Jarðskjálftar urðu í ágúst. Hrundu
myndir af veggjum og munir úr hillum. Grjóthrun varð nokkuð úr Ingólfsfjalli.
Suðræn fiðrildi sáust hér flögra um miðjan ágúst. Það reindust vera svokölluð
Þistilfiðrildi, mjög litskrúðug. Ugluhreiður í Deiglumýri austan Óseyrarnes fann Einar bílstjóri
Einarsson frá Grund. Voru þar fimm ungar.
Heimild:
Alþ.bl. Heimdallur. Heimskringla. Kyndill. Morgunbl. Náttúrufræðingurinn. Rauði
Fáninn. Samvinnan. Skinfaxi. Vísir. Verkalýðsblaðið.Verkamaðurinn.
05.11.2013 21:28
Sú var tíðin, 1930
Vertíðaraflinn á
Eyrarbakka og Stokkseyri var sæmilegur í þau skipti sem gaf á sjó, en á land
bárust 800 skipspund. 5 vélbátar stunduðu veiðarnar héðan, en af þeim stunduðu
tveir bátar veiðar frá Sangerði fyrri hluta vertíðar. Togarar voru nokkuð við
veiðar hér í bugtinni og var aflinn mest ufsi. Einn Bakkabátur strandaði við
Ölfusárósa í svarta sandbyl en náði sér aftur á flot. Þá strandaði "Olga" frá
Eyrarbakka við Þorlákshöfn og eiðilagðist. "Halkion" frá Eyrarbakka fórst við land á Siglufirði. Hafði rekist á hafís
i Húnaflóa og laskast. Helstu áhugamál sjómanna hér voru fyrir dýpkun
Skúmstaðaós og byggingu sandvarnagarðs. Lönd Kf. Heklu og Guðm.Ísleifssonar
hafði Landsbannkinn tekið upp í skuldir. Löndin hafa síðan verið skurðuð og
girt, sem hefur skapað nokkra atvinnu, en löndin átti síðan að gefa mönnum kost
á að fá með erfðafestu. Um þetta leiti var verið að gera skipulagsuppdrátt af
kauptúninu. Flóaáveitan var fullgerð þetta ár.
Verslun: Þessar voru verslanir á Eyrarbakka: Verslun Guðlaugs Pálssonar, verslun Þorkells Ólafssonar, verslunin Bræðurnir Kristjáns, Eyrarbakkaapotek er rak Lárus Böðvarsson, og vefnaðarvöru seldi Ottó Guðjónsson klæðskeri. Umboðsmaður fyrir Gefjunarvörur var Bergsteinn Sveinsson.
Skipakomur;
Timburskip kom hér með vörur fyrir Egil í Sigtúnum.
UMFE: Eiríkur J. Eiríksson, 13 ára gamall verðlaunaður fyrir ritgerð sína. En þar hvetur hann íslendinga til að gefa gaum að arfleið sinni og landsins gæðum. Aukahefti af "Skinfaxa" er helgað félaginu sem hélt upp á 10 ára afmæli sitt, en þar er saga þess er rakin. UMFE var stofnað 5. maí 1920 í Barnaskólahúsinu. Að auki gaf félagið út tvö blöð, "Geisli" eldri deildarinnar og "Stjarna" blað yngri deildar. Steinn Guðmundsson glímukappi lagði alla keppinauta og vann til 1. verðlauna á kappmóti Ármanns. Jakobína Jakopsdóttir fór utan til Noregs f.h. HSK og UMFE í boði norskra ungmennafélaga.
Pólitík: Bifreiðastjórar á Eyrarbakka mótmæla bensínskatti. Kosningahiti var mikill í fólki hér enda þorpið einskonar átakasvæði milli íhalds og alþýðu. Kjörsókn varð þó í slakara lagi, því af 257 sem voru á kjörskrá kusu 177 eða 68%. (íbúar voru um 620) Fundað var á Eyrarbakka um stofnun samvinnufélags um verslun sunnalands með höfuðstöðvar á Selfossi við Ölfusárbrú og hafnaraðstöðu á Eyrarbakka. Skömmu síðar var Kaupfélag Árnesinga stofnað á Selfossi og var ráðgert að það hefði einig útibú á Eyrarbakka. Bráðabrigðareglugerð var nú í gildi um að vista mætti þurfalinga á Litla-Hrauni við venjulegt fangaviðurværi í allt að 3 mánuði fyrir leti, þrjósku ofl. Félag stofnuðu ungir Sjálfstæðismenn hér og var form. Björn Blöndal Guðmundsson. Félag ungra jafnaðarmanna (FUJ) var og stofnað, Eggert Bjarnason og séra Sigurður Einarsson stóðu að stofnun þess.
Báran: Eyrbekkingar vildu knýja fram kröfu um eina krónu um klst. í vegavinnu og töldu sig reiðubúna til að hefja verkfall unz þeirri kröfu væri fram fylgt. Ekki kom þó til verkfallsins, en samið var um 90 aura á klst. Sem var sambærilegt við almennt tímakaup verkamanna í plássinu. Hafði þá kaup við vegavinnu hækkað um allt að15 aura. Formaður var Andrés Jónsson í Smiðshúsum en síðan Þorvaldur Sigurðsson skólastj.
Hamfarir: Hvítá flæddi yfir Skeiðin og Flóann, Ölfusá mórauð flæddi um Tryggvaskála svo ferja þurfti fólkið þar í land á báti. Lagðist flóðið niður Breiðumýri og Stokkseyrarmýrar allar. Bátur frá Eyrarbakka var fenginn til aðstoðar við björgun fólks og fénaðar á Skeiðum en meira en 100 kindur höfðu þar drepist sem og víðar í Flóa.
Heilsa: Berklaveiki illræmd gekk um landið, en dauði af þess völdum var þó einna minstur á Eyrarbakka. 247 íslendingar voru haldnir berklum þetta ár.
Látnir: Guðmundur Guðmundsson Þurrabúðarmaður í Gýjarsteini (85). Guðmundur Guðmundsson þurrabúðarmaður í Merkisteini (79) Jón Jónsson bakari frá Einarshöfn (75). Jónas Halldórsson þurrabúðarmaður frá Grímsstöðum (70). Ingigerður Vilhjálmsdóttir vinnukona í Einarshöfn (68). Guðlaug í Kirkjubæ Guðjónsdóttir frá Skúmstöðum lést af völdum kolsýrueitrunar af kolaofni (32). Hún var kona Sigvalda M Sigurðssonar (33) Breiðfirðings sem kafnaði í þessu sama slysi um áramótin. Þau voru nýgift og áttu barn sem lifði. Þórarinn Einarsson sjómaður í Nýjabæ (45). Hann lét eftir sig konu og 7 börn ung.
Af ströndinni: Víðreist gerði Guðmundur Gíslason læknis hér á Eyrarbakka, en hann fór við þriðja mann til Grænlands, höfðu þeir með sér 25 íslenska hesta. Flugvél "Súlan" flaug hér yfir þorpið, en flugvélar voru enn sem komið var fremur fágætur farkostur. Kristinn Jónasson var rafstöðvarstjóri hér á Bakkanum og einnig hafði hann til sölu útvarpsviðtæki, Telefunken og Philips, en Ríkisútvarpið var stofnsett þetta ár. Sigurjón Ólafsson listamaður hlaut verðlaunapening úr gulli frá danska listaháskólanum.
Tíðin: Votviðrasamt og heyjannir gengu illa. Óveður mikið 1.des og varð nokkuð tjón á húsum á Borg í Hraunshverfi. Stóra hlaðan á Háeyri fauk upp á mýri. Járnplötur fuku af Deild og rúður úr mörgum húsum.
Heimildir:
Skinfaxi, Alþýðubl. Morgunbl. Ingólfur. Ægir, Íslendingur,
Verkalýðsblaðið,Vísir, gardur.is,
21.10.2013 22:56
Sú var tíðin, 1929
Þorpið var um þessar mundir að taka breytingum frá því að vera aðal verslunarstaður Suðurlands um aldir og til þess að verða lítið útgerðar og fiskimannaþorp næstu 70 árin að viðbættum landbúnaði og lítilsháttar iðnaði. Ný bátabryggja var tekin í notkun og vetrarvertíð hófst svo 25. febr. er fyrsti báturinn réri. Vel fiskaðist í þessum róðri, en svo dró úr, þannig að vertíðin hjá Bakkabátum varð arfaslök þessa vertíð. Haustaflinn við ströndina var góður þá er á sjó gaf en 3 bátar héðan gerðu þá út frá Sandgerði. Nýyrkja mikil var einnig hafinn ofan við þorpið og mælt og grafið fyrir skurðum til þess að þurka upp landið og byggja upp tún. Þá hafði tekist vel að hefta sandfok og græða upp sandanna sem eyddu túnum fyrrum, en nýr sjóvarnargarður var byggður fyrir sangræðslusvæðinu á fyrra ári. 83 skepnuhaldarar voru þá á Bakkanum og áttu þeir samtals 51 nautgrip, 880 suðfjár og 200 hesta. Áttu þorpsbúar þá 28 ha ræktaðs lands auk engjalandsins, en nýyrkjan gerði ráð fyrir að rækta mætti 900 hektara til viðbótar. Kartöflurækt var mikil og var E. Einarsson einn þeirra stórræktenda. Þorpsbúum hafði fækkað mjög og nú störfuðu aðeins tveir kennarar við barnaskólann í stað fjögra áður.
Á Litla-Hrauni var verið að setja upp fangelsi í því húsi er fyrr átti að verða sjúkrahús Sunnlendinga og var fangelsið vígt þann 26. febrúar. Fyrstu starfsmenn þess voru Sigurður Heiðdal forstjóri, en hann var áður skólastjóri b.s. á Stokkseyri, Zóphanías Jónsson, matráður og Jónas Jónsteinsson fangavörður og kennari á Stokkseyri, síðar skólastjóri þar. Netagerð og jarðrækt áttu fangar að ástunda, enda hét þetta "Vinnuhæli" þó oftar væri kallað "Letigarður". Fyrstu fangarnir voru tveir danir og einn íslendingur. Bygging þessi var löngum pólitíkst þrætuepli, öndvert hvort heldur sem af yrði fangelsi eða sjúkrahús. "Heiðdalshús" var byggt þá um sumarið undir forstjórann og störfuðu við það fangarnir sem þá voru orðnir 13 talsins. Skemma var einnig bygð þetta ár. Vörubíl átti fangelsið til aðdrátta. Fangelsið var til sýnis á sunnudögum og heimsóttu það 500 manns.
UMFE: Ungmennafélagið starfrækti um þessar mundir samkomuhúsið Fjölni (leigði af hreppnum) og hélt þar m.a. fimleikasýningar og heimilisiðnaðarsýningu. Þá vann félagið að vexti bókasafnsins sem Eyrbekkingar búa að enn þann dag í dag. Barnadeild var innan félagsins og mikið starf þar unnið. Þá tók félagið til ræktunar 500 fm. kálgarð sem skipt var upp fyrir félagsmenn. Þá stóð félagið fyrir tréskurðarnámskeiði. Kennarar voru þeir Ríkharðar Jónsson og lærisveinn hans Marteinn Guðmundsson. Danskennslu stóð félagið fyrir og þar kenndu Vikivaki-dansa systurnar frá Oddgeirshólum Katrín og Sigríður Árnadætur. UMFE vildi láta flytja Alþingi aftur á Þingvöll og skoraði á Alþingi að láta fara fram þjóðaratkvæðagreiðslu þess að lútandi.
Báran: Í verkamannafélaginu Bárunni á Eyrarbakka voru um120 félagsmenn, en félagið var eitt elsta verkalýðsfélag landsins og hélt upp á afmæli sitt með "Báruballi" samkvæmt hefðinni, en félagið var nú orðið 24. ára. Einar Jónsson bifreiðarstjóri var formaður þess.
Verslun og viðskipti: Byggingavöru-nýlendu og matvöruverslun var hér er ráku bræðurnir Kristjáns. Þá var vefnaðarvöru og olíuverslun er rak Ólafur Helgason. Alhliðaverslun rak hér Guðlaugur Pálsson, (Bygginga-nýlendu-matvöru-ritfanga-vefnaðarvöru, skó, sælgætis og leikfangaverslun). Bergsteinn Sveinsson var og með einhverja byggingavoruhöndlun á sínum snærum. Þá var Jón B Stefánsson á Hofi umboðsmaður hér fyrir Kaupfélag Grímsnesinga. Pedersen lyfsali seldi verslun sína hér Lárusi Böðvarsyni úr Reykjavík. Klæðskeri var hér Ottó Guðjónsson og hafði hann eina saumakonu í vinnu. Gistihúsið var í rekstri. Þar gisti m.a svisslendingur um nokkra vikna skeið og var hann einstaklega vel fjáður, en síðar kom á daginn að hann var eftirlýstur í heimalandinu.
Pólitík: Undirskriftalistar gengu hér til stuðnings setu sýslumannsinns á Eyrarbakka. Hreppsnefndin fundaði um unglingareykingar og óskaði eftir að kaupmenn á Eyrarbakka og Stokkseyri hættu að selja vindlinga, sem voru nú orðnir mjög vinsælir meðal ungs fólks. Þingmálafundur haldin hér skoraði á landstjórnina að sjá um að útlánavextir bankanna yrðu lækkaðir. Einnig skoraði fundurinn á Alþingi að láta ekki af hendi vatnsréttindi ríkisins í Sogi.
Skipakomur: Timburskip kom hér í maí og losaði farm. (Sennilega seglskipið "Vera") Þá kom varðskipið Óðinn hér við.
Jarðskjálftar fundust hér sem víðar um Suðurland snemma árs 1929, var talið að ættu upptök í Henglinum. Öflugur jarðskjálfti reið hér yfir 23. júlí er átti upptök í Ölfusinu.
Menning: Matreiðslubók gaf út Guðmunda Níelsen. Leiksýningar hefðbundnar voru haldnar í samkomuhúsinu Fjölni.
Látnir: Halldóra Jónsdóttir (85) frá Gýgjarsteini. Jón Andrésson (79) þurrabúðarmaður Litlu Háeyri. Ingibjörg Pálsdóttir (75) frá Stíghúsi. Helgi Jónsson (73) formaður frá Nýjabæ. Guðfinna Jónsdóttir (70) frá Framnesi. Tómas Vigfússon (67) formaður frá Garðbæ/Götuhúsum. Hann var lengi í hreppsnefnd, kosinn af verkamönnum. Kona hans var Margrét Vigfúsdóttir. Ólafur Bjarnason (68) trésmiður frá Stíghúsi. Valgerður Jónsdóttir (50) frá Bjarghúsum. Sigurður Daníelsson (49) gullsmiður frá Deild. Kona hans var Ágústa Ebenesardóttir. Sigurlín Filippusdóttir (35) frá Einarshöfn.
Eyrbekkingar fjarri: Halldór Vívartsson (75) að Svold N. Dakota U.S.A. Hann fluttist frá Eyrarbakka vestur til U.S.A. 1883 og settist að í N.Dakota. Kona hans var Valgerður Magnúsdóttir (d.1926) einig frá Eyrarbakka og áttu þau 10 börn. Andrés Jónsson, (43) kaupmaður af Eyrarbakka, Þorkelssonar frá Óseyrarnesi lést í Reykjavík af veikindum. Kona hans var Katrín Magnúsdóttir. Ásgrímur Jónsson (50) sjómaður Þorkelsonar frá Óseyrarnesi af veikindum. Hann bjó í Reykjavík. Helga Gísladóttir frá Smiðshúsum úr veikindum. Hún bjó í Reykjavík.
Slys: Maður kafnaði í svefni af svækju frá kolaofni. Hann hét Sigvaldi Sigurðsson ættaður úr Breiðafirði og var hér í heimsókn.
Veðurfar: Mikið óveður og byl gerði í byrjun maí.
Hlóð þá niður miklum snjó.
Af nágrönnum: Húsbruni varð á Stokkseyri og brann til kaldra kola. Mjólkurbú Flóamanna tók til starfa. Hús fyrir starfsemina var byggt við bakka Ölfusár þar sem um þessar mundir er verslunarþorp í örum vexti og nefnt hefur verið Selfoss.
Heimildir: Skinfaxi, Andvari, Búnaðarrit, Árbók HSK. Alþýðubl. Morgunbl. Vísir, Lögberg, Ísafold.
20.10.2013 23:26
Sú var tíðin 1928
Alþýða þorpsins uppgötvaði skyndilega að
borgarastéttin var nærri með öllu horfin á braut og nú yrðu þurrabúðarmenn,
bændur og vermenn að byggja þorpið upp á sínar eigin spítur, sem ekki voru
margar. Sýslumaðurinn, læknirinn og presturinn voru einna helst þeir
æðristéttarmenn sem enn tórðu á Bakkanum. En á meðan deildu þingmenn á Alþingi
um það, hve hentugt eða óhentugt væri að taka Eyrarspítala undir letigarð og
hegningarhús fyrir vesalinga og húðlata götukarla höfuðstaðarins. Það var við
ramman reip að draga hjá verkafólki sem bjó við lág laun og minni vinnu en fyr.
Vegavinna og brúargerð fjarri heimahögum var þá helst í boði. Sendinefnd frá
Verkalýðsfélögunum héðan héldu til Reykjavíkur til að herja út kjarabætur við
vegavinnu í sýslunni. Einn róðrabátur var enn gerður út á Eyrarbakka auk mótorbáta.
Afli var þó hálfu minni en Stokkseyrarbáta. Þorpsbúar kepptust um að rækta
hinar heimsfrægu Eyrarbakkakartöflur fyrir Reykvíkinga í harðri samkeppni við
innfluttar danskar, Akraneskartöflur og Eyvindarkartöflur (skoskar-Kers Pink).
Verslun: Litlu búðirnar lifðu ágætu lífi nú þegar
sunnlensku verslunarrisarnir voru fallnir.
Á Stokkseyri
var verslunin "Brávellir" er jón Jóhannson átti, en keppinautur hans þar var
Ásgeir Eiríksson. Á Bakkanum var timburverslun Sigurjóns, Ólabúð og Laugabúð.
Menning: Mikil gróska var í starfsemi
ungmennafélagsins sem hélt upp á 8 ára afmæli um þessar mundir (stofnað 5. mai
1920, en löngu fyr hafði verið til um nokkur ár álíka félag er P. Nielsen
stýrði) og sömu sögu var að segja af félagslífi alþýðfólks á Eyrarbakka og
Stokkseyri. Verkamannafélögin "Báran" (form. Einar Jónsson) og
"Bjarmi" (form. Zóphónías Jónsson) héldu uppi góðri samvinnu sín á milli í
félagslífi þorpana. Aðalsteinn Sigmundsson skólastjóri þýddi barna bókina
"Njáls saga þumalings" (Nils Holgersons underbara resa) eftir Selmu Lagerlöf.
Kvenfélagið hélt upp á 40 ára afmæli sitt, en það var stofnað 31. mars 1888. Þá voru stofnaðar deildir Slysavarnarfélagsins bæði á Eyrarbakka og Stokkseyri þetta ár (1928).
Hilsufar: Heilsa var almennt með ágætum á Suðurlandi
og helst Kvefsótt sem hrjáði.
Látnir:
Ingibjörg Sigurðardóttir (84) frá Haustúsum. Ólafur Snorrason (84) þurrabúðarmaður frá
Einarshöfn. Guðrún Sveinsdóttir (78) frá Brennu. Einar Jónsson (68) þurrabúðarmaður Traðarhúsum.
Jón Guðbrandsson (61) skósmiður í Sandvík.
Guðmundur Álfur Halldórsson (31) sjómaður,
úr Reykjavík. Sigurbergur Þorleifsson (13) frá Einkofa. Sigurður Vilbergsson Haga
(0) Sveinbarn Vilbergsson (0) frá Skúmstöðum.
Eyrbekkingar fjarri: sr.Eggert Sigfússon (88) trésmiðs
(Fúsa snikkara) og Jarðrúðar Magnúsdóttur á Skúmstöðum. Guðrún Jónsson (82)
Whasington Island. Faðir hennar var danskur og hét Ruut en móðir Íslensk.
Sýslan og sveitin: Kaupfélag Grímsnesinga fekk vörur
með skipi út á Eyrarbakka. Umboðsmaður þess á Eyrarbakka var Jón B Stefánsson á
Hofi. Mjólkurbú voru Flóamenn að stofna. Í Flóahreppunum voru á 11. hundrað kýr
mjólkandi, en dagleg mjólkurneysla á Eyrarbakka og Stokkseyri var ¾ litir á
mann að meðaltali.
Tíðarfarið: Meðalhitinn í janúar var -1,3°C og -0,5 í
febrúar, snjór var mikill og færð ill. Þennan vetur voru óvenju fáir hrafnar á
Bakkanum. Meðalhiti í maí var 8,6°C.
Sandkorn: Þann 30 september 1928 stofnuðu konur úr Sunnlendingafjórðungi, Samtök Sunnlenskra Kvenna. (S.S.K.) Forgöngukona fyrir þessum samtökum var Halldóra Bjarnadóttir þá búsett í Reykjavík. Undirbúningsfundur var haldinn á Selfossi 5 maí þetta ár og samtökin síðan stofnuð formlega þá um haustið. Í fyrstu stjórn samtakana voru: Formaður, Herdís Jakopsdóttir Eyrarbakka.- Ritari, Guðrún Sigurðardóttir Stokkseyri. - Gjaldkeri: Jarþrúður Einarsdóttir Eyrarbakka.
Heimildir: Hlín, Morgunbl. Vísir, Alþýðubl.Lögberg,
Lögrétta, Heimskringla,Tíminn, Fálkinn,
Búnaðarrit
19.10.2013 21:13
Gönguljóð U.M.F.E
Frjálsan, léttan,
fagran dans
fram á sléttan
völl,
sterklega við
stígum;
stynja grundir,
fjöll.
Viðlag:
Bylur bára við
sand,
blika ránar
tjöld.
Allan taka
Eyrarbakka,
æskunnar völd.
Stigu áður álfar
dans,
undir kváðu ljóð.
Nú eru vikivakar
að vinna okkar þjóð.
Bylur bára við
sand o, s. frv....
Glatt, er oft í
góðri sveit,
glymur loft af
söng. : ,
Tökum allir
undir,
Íslands
kvæðaföng.
Bylur bára við sand
o. s. frv...
Fagurt æsku
félagslíf,.
frjálst og
græskulaust,
hæfir svanna og sveini,
sem eru glöð og
hraust.
Bylur bára við
sand o., s. frv...
Stígum fram og
strengjum heit
stokkinn ramma á:
Að við skulum alla
:
okkar krafta ljá
.
(viðlag:) "
vorri vaxandi þjóð,
verja okkar land,
Eyrarbakka yrkja
og græða
ógróinn sand.
Ókunnur höf. Ort í Fjölni 1929.
09.10.2013 22:22
Sumarveðrið 2013
03.10.2013 21:09
Þjóðsaga, Finninn og flaskan
Skip kom á Eyrarbakka eins og einatt hafði við borið í eina
tíð. Einn af skipmönnum var finnskur að ætt. Hann hafði meðal annars til sölu
flösku eina tóma. Kostaði hún litlum mun meira en vanalegt er að flöskur kosti.
Loksins bauðst einn til að kaupa flöskuna og skyldi hann koma með hana að
morgni því nú var hún á skipi. Um morguninn kemur Finnurinn með flöskuna, en þá
er Íslendingnum snúinn hugur svo hann gengur á móti kaupunum. Verður þá deila
mikil með þeim og loksins hrifsingar og hrekur Íslendingurinn Finninn. Hann
grípur þá flöskuna, kastar henni af hendi sem harðast ofan í klappirnar. Hrekkur
hún upp á móti og kemur fjærri niður því í henni var sveigjugler. Þetta sá
Íslendingur, grípur flöskuna og fer með í burtu án þess hinn hefði nokkuð
fyrir. Um sumarið siglir skip þetta aftur til Noregs, en kemur aftur á næsta
sumri. Kemur Finnurinn enn með flösku og biður landsmenn að selja sér á hana
konumjólk og kúa, en skipstjórnarmaður gaut því að landsmönnum að gera það
ekki, hafa það heldur tíkarmjólk og kattar og var það gjört. Siglir hann nú með
flöskuna og er hjartanlega ánægður. Nú er best að elta hann fram með flöskuna
og það allt til Finnmerkur. Þar átti hann móður gamla. Setur hún nú flöskuna
með því sem í var milli tveggja potta og seyðir allan veturinn fram að góulokum
og geltir þá og mjámar í pottinum. Við það brá henni svo að hún hljóp út og
drap sig þegar hún heyrði hvernig hún var prettuð. Um sumarið fór hann með
flöskuna til Íslands og kom þá dæmalaust farald á hunda og ketti. Þannig er
hundafárið komið upp sem hér hefir stöku sinnum gengið.
(Hundafárið,
úr þjóðsögum Jóns Árnasonar)
29.09.2013 22:59
Álfar og Huldufólk.
Fyrr á öldum hófst landnám álfa og huldufólks á Eyrarbakka og var byggð þeirra nokkuð víðfem um lönd þorpsins á 18 og 19. öldinni, en a.m.k tíu álfaheimili eru þekkt enn í dag. Sumir telja að íslensku álfarnir séu náskyldir hinum færeysku álfum, þó er ekki vitað með neinni vissu hvernig og hvaðan þeir bárust hingað, en álfatrúin hefur þó lifað lengi með þjóðinni. Álfar eru ósýnilegt fólk sem birtast aðalega í draumi, eða við sérstakar aðstæður og búa þeir yfirleitt í hólum eða klettum. Á Hulduhóli í landi Steinskots er bústaður álfa, en sagt er að álfar geti orðið mörghundruð ára gamlir. Simbakotshóll var álfabústaður í eina tíð og er sú þjóðsaga um hann, að strákur einn hafi tekið upp á því, að reka staf svo langt sem hann gat inn í hraunglufu, sem var á hólnum. Nóttina eftir vitjaði álfkona móður sveinsins í draumi og lagði fast að henni að vanda svo um við son sinn, að hann hætti þessum óvanda, gerði hún það eftir megni, en kom þó fyrir ekki, því strákur færist heldur í aukana, gengur svo þrisvar sinnum, en í hið síðasta sinn er álfkonan kom til móðurinnar er hún reiðilegust og segir, að nú hafi svo illa til tekist, að sonur hennar hafi meitt barn sitt með stafnum og skuli hann fyrir það aldrei ná þeim þroska, sem honum sé ætlaður og bera alla æfi sína merki heimsku sinnar og óhlýðni. Hermir þjóðsagan svo frá, að strákur hafi náð Iitlum þroska, orðið haltur og bægslaður og hinn mesti ólánsmaður.
Í Medíuhól vestan
Álfstéttar bjuggu álfar fyrr á tímum. Fyrir neðan hann var staraflóð er
nefndist Medíuflóð, segir
ein þjóðsagan, að nýgiftur bóndi frá Steinskoti, hafi spýtt frá sér í allar
áttir yfir þeim bábiljum og kerlingaþvaðri er af því gengu, að ekki mætti slá
flóðið og ýmsum öðrum álögum staðanna og vísað því öllu norður og niður, haldið
svo einn góðan veðurdag til flóðsins með orf og ljá um öxl og slegið flóðið, en
við sláttinn hafi hann skyndilega veikst og dregist heim með veikum burðum og
síðan aldrei meir á fætur stigið.
Í Skollhól við
Hjalladæl er trúlega enn bústaður álfa, en um hann er sú þjóðsaga, að strákur
frá Eyvakoti, hafi haft þar í frammi ærsl mikil, þess vegna hafi álfkona komið
til móður sveinsins í draumi og beðið móðurina, sem hét Guðrún, að sjá um að
sonur hennar legði niður ferðir sínar á hólinn, því annars muni hann sjálfa sig
fyrir hitta. Vandar nú Guðrún um við son sinn og leggur ríkt á við hann að koma
aldrei framar á Skollhól. Ekki er þess getið að hann héti móður sinni neinu
góðu um það, en skamma stund mundi hann skipan hennar, því fám dögum síðar fannst
hann dauður norður á Skollhól og var nálega brotið í honum hvert bein.
í Gunnhildarhól á
Háeyrartúni bjuggu álfar, en ekki fara sögur af samskiptum þeirra við menn.
Í landi Hrauns neðan þjóðvegar eru hólarnir, Strokkhól, Miðmorgunshól og Krókhóll
er voru bústaðir huldufólks og í eina tíð heyrði fólk þar rokkhljóð og
strokkhljóð og sá loga þar ljós á kvöldum.
Í Litla-Hraunsstekkum
búa álfar og flóðið þar mátti ekki slá því það var engi huldufólksins í
Litla-Hraunsstekk. Er sú saga sögð, að Gísli Einarsson á Litla-Hrauni, hafi
einu sinni slegið flóðið. Gísli átti þá tvær kýr, var önnur tímalaus, en hin
snemmbær. Seint um haustið ætlaði Gísli að slátra tímalausu kúnni og fór með
hana út á Bakka til þess, en þegar búið var að slátra kúnni, kom í ljós, að
hann hafði tekið snemmbæruna í misgripum og mátti sjá á kálfinum, að kýrin var
komin að burði. Eitt
sinn tók Gísli Gíslason á Hrauni einn stein úr hólnum. Fótbrotnaði þá hryssa er
hann átti og festi fótinn í holu, og varð að skera hana á staðnum þar sem
fóturinn náðist ekki upp úr. Var þó fóturinn laus um leið og búið var að skera
hana. Jónas Halldórsson í Borg, hafði eitt sinn reynt það að taka starartuggu
úr flóðinu, er kýr veiktist og gefið henni það, og brást þá varla að henni
batnaði.
Í Landi Skúmstaða norður af Einarshafnarhverfi, rétt norðan
við þorpið, er lítill strýtumyndaður grjóthóll, sem heitir Katthóll og er hann bústaður álfa, en fyrir norðan hann er flóð,
sem heitir Katthólsflóð. Enginn mátti slá flóðið og börnum var stranglega
bönnuð öll ólæti við hólinn. Sagan segir að þegar Guðmundur kaupmaður á
Eyrarbakka rak búskap með versluninni lét hann slá flóðið. Tvö fyrstu árin
missti hann sinn stórgripinn hvort árið. Þriðja árið lét hann slá tjörnina, en
þá dó Jónína dóttir hans. Hætti hann þá búskap og sigldi.
Í landi Óseyrarnes í svokallaðri Nautagirðingu eru Skollhólar og átti þar að vera álfakirkja
og hvíldi mikil helgi á þeim.
Efst og austast í Háeyrarlandi er
Vestri-Blakktjörn. Gömul munnmæli eru um að í henni sé nykur annað hvert ár, en
hitt árið sé hann í Traðarholtsflóði.
Heimild:
Eyrarbakki.is (Þjóðsögur Jóns Árnasonar og Guðna Jónssonar) http://sagnagrunnur.razorch.com.
23.09.2013 23:45
Af draugum fyrri tíma
Móri: Þekktastur drauga í neðanverðum Flóa er óneitanlega "Sels-Móri"
eða "Skerflóðsmóri" öðru nafni. Var honum lýst svo að klæddur væri í ullarföt
eins og þá tíðkaðist um sveitabörn en þó í öllu úr mórauðu með barðastóran hatt
gamlan og lúinn og var rifið úr hattbarðinu öðru meginn. Af klæðnaðinum fékk
hann viðurnefnið Móri. Hann var flökkupiltur í sínu lifanda lífi og talin hafa
flúið Skaftárelda er þá geisuðu (1783 ). Hann hafði síðan borist hingað í
Flóann og leitað ásjár í bæjarþorpunum við ströndina eins og margt fólk
austanað um þessar mundir. Hann kom við í Hraunshverfi, en var úthýst þaðan og
hugði hann fara þvínæst upp að Efra-Seli, en á þeirri leið fæktist hann út í
Skerflóð það er Hraunsá rennur úr og druknaði hann þar.
Móri gekk aftur og var í fyrstu ærsladraugur er framdi óhljóð
og skarkala ýmiskonar og sjónhverfingar þegar skyggja tók og skaut það fólki á
þessum slóðum skelk í bringu. Hann átti það til að bregða fyrir mönnum fæti
þegar minnst varði eða birtast skyndilega við kynlegar aðstæður og hverfa jafn
skjótt síðan. Oft hafði sést til Móra sitjandi á Hraunsárbrú er þá var og þorðu
menn þá ekki yfir. Ferðamaður einn vestan að er þar kom að Móra sitjani á
brúnni var þó hugaður og steypti honum í ána, en þá þorði hann ekki yfir hana heldur
fór á vaði niður við sjó. Kom þá Móri undan vatninu og greip í fót hans.
Ferðamanninum tókst skjótt að losa sig undan og hljóp hvað af tók til
Stokkseyrar. Það var svo síðar er Móri
komst í kynni við aðra drauga að leikar tóku heldur betur að æsast í
sjávarþorpunum.
Skotta: Stúlka ein varð úti skammt frá Móhúsum eftir
úthýsingu þar nokkrum árum eftir að Sels-Móri kom fram og varð hún að illvígum
draugi sem kölluð var "Móhúsa-Skotta". Skottu var mest kennt um brambolt
manndráp og skemmdarverk.
Maður frá Ranakoti á Stokkseyri fannst kyrktur í brunni einum
og var Skottu kennt um. Skömmu síðar lögðu þau Móri og Skotta lag sitt saman og
drápu þau Tómas nokkurn frá Norðurkoti á Eyrarbakka eftir að hann fór austur á
Stokkseyri um jólin þennan vetur. Þar hafði hann keypti sér hangiketskrof til
hátíðarinnar. Í bakaleiðinni skömmu eftir sólsetur réðust þau skötuhjú að honum
og drápu hvað menn héldu. Fannst hann morguninn eftir skamt frá Hraunsá dauður
og allur sundur skorinn, blár og blóðugur.
Tommi: Eftir þetta sáust þrír draugar á ferð og var þá talið
að Tómas hefði gengið í félag við Móra og Skottu. Kvað þá svo rammt að
reimleikum að engum var fært milli Eyrarbakka og Stokkseyrar eftir að skyggja
tók á kvöldin. Skotta, Tommi og Móri fóru líka hamförum á mörgum bæjum í
nágreninu og komu stundum við í Norðurkoti á Eyrarbakka þaðan sem Tómas var
upprunnin. Lék þá bærinn á reiðiskjálfi. Húsmunir, búsáhöld og leritau fóru á
flug og lentu með af miklu afli í veggjum svo stórsá á. Héldu þau þrjú saman um nokkur ár en svo tók
Skotta að fylgja Jóni í Móhúsum og Móri fylgdi ætt Einars á Stéttum, einkum
Þuríði Formanni. Jón í Móhúsum fékk Klaustur-Jón í Þykkvabæ til að kveða niður
drauga þessa og tókst það nema hvað Sels-Móri slapp undan presti og hefur engum
enn tekist að kveða hann niður.
Mundi: Einu sinni bar svo við að smali frá Stóru-Háeyri, á
Eyrarbakka sem gegndi fé uppi á mýrinni, fór í beitarhúsin á aðfangadagskvöld
jóla. Þegar liðið var á jólahátíðina þetta kvöld var farið að undrast um
smalann sem ekki hafði komið til baka. Þegar smalinn hafði ekki skilað sér á
jóladagsmorgun var farið að leita hans og var víða farið í eftirgrenslan, en
árangurslaust.
Á annann dag jóla, þá
um morguninn fannst hann dauður og illa útleikinn niður við sjó í Mundakotslendingu.
Talið var að draugur eða óvættur hafi elt hann og flæmt fram í fjöru og drepið
hann þar. Gerðist smali þessi nú draugur en meinlaus þó. Urðu margir varir við afturgöngu
hans, skyggnir menn og óskyggnir. Leitaðist hann einkum við að villa menn, ef
þeir voru einir síns liðs seint á ferð og teyma þá út í ófærur. Komust margir í
hann krappan af völdum Munda. Þótti ekki síst verða vart við hann í Mundakoti,
helst í fjárhúsunum þar og neðan við vörðuna og var hann því ýmist kallaður Mundakotsdraugur
eða Vörðudraugur. Skammt fyrir austan vörðuna stóð rétt sem Steinskotsrétt var
kölluð (Núverandi kirkjugarður) og bar oft við að menn villtust þar.
Keli: Eitt sinn er er Skaftfellingar voru í verslunarferð á
Eyrarbakka fældi strákur fyrir þeim hrossin. Sá var nefndur Keli og hafði ekki
sem best orð á sér fyrir prakkaraskap. Skaftfellingum þótti þetta óþvera
hrekkur og reiddust þessu mjög. Greip þá einn þeirra klyfbera og henti í
strákinn. Varð það honum að bana og þótti sú hefnd meiri en til var ætlast, en
varð þó ekki aftur tekin. Keli gekk aftur og varð draugur sem fylgdi banamanni
sínum. Banamanni Kela tókst með hjálp lærðra manna að koma Kela í skjóðu, en honum sjálfum
ráðlagt að flytja sig til Vestmannaeyja og koma aldrei í land aftur.
Skinnskjóðu þessa sendir svo banamaður Kela til hálfsystur sinnar í Holti í Álftaveri sem verður það á að opna skjóðuna, og gaus þá út blá gufa með því sama. Keli gekk síðan meðal Álftveringa og veitti þeim ýmsar skráveifur.
Þá eru ótaldar vofur sem sést hafa, en frægastar af þeirri
gerð er "Stokkseyrardraugurinn" svokallaði er hélt sig í verbúð einni þar. Hafa
vofur þann eginleik að geta breytt mynd sinni í næstum hvað sem vera skal, en
þessi vofa sást oftast sem grár hnoðri eða í hestlíki. Þá kom vofa ein og
hrekkti mann er í eina tíð gekk yfir Gónhól á Eyrarbakka, en þar var talinn
forn kirkjugarður. Vofa sást síðast á bæ einum ofan við Eyrarbakka fyrir
nokkrum árum.
Bær er austan Stokkseyrar er Skipar heita. Þar út af klettunum við sjávarsíðuna nærri Baugstaðará var talið fyrr á tíð að sjódraugur byggi og gat sótt að mönnum er gengu veginn til Baugstaða eftir að skuggsýnt var orðið.