21.10.2019 23:55
Sjógarðar og sjávarflóð
Af og til um aldirnar hafa stórflóð gengið yfir suðurströndina og ollið
miklu tjóni, ekki síst á Eyrarbakka sem var þettbýlasti staðurinn um aldir
fram. Elstu flóðin sem vitað er um og skráð í annála eru frá 1316 og 1343 en eitt hið mesta og frægast er svokallað "Háeyrarflóð"
1653: Guðni Jónsson prófessor segir svo frá þvl í Stokkseyringasögu sinni: "Áttadagur
(þ.e. nýársdagur) á laugardag, en morguninn þar eftir var stormur hræðilegur að
sunnan og útsunnan með óvenjulegum sjávargangi upp á landið í öllum stöðum
fyrir austan Reykjanes, svo túnin spilltust, en skip brotnuðu vlða. Sérdeilis
skeði þetta á Eyrarbakka, Grindavík og Selvogi suður. Á Eyrarbakka sköðuðust
mest tún, hús og fjármunir. Raskaðist viða um bæi. Maður einn sjúkur, með þvi
hann gat ekki úr húsinu flúið, þar fyrir drukknaði hann þar. Það skeði í gömlu
Einarshöfn. Timburhús eitt var upp við dönsku búðir og flaut upp á Breiðamýri. Á
Hrauni og Háeyri á Eyrarbakk a varð mestur skaði. Þar tók alla skemmuna burt
með öllu því sem í henni var og bar upp í tjarnir. Nokkuð fannst þó aftur af
þvi. Nokkrar kýr drápust I fjósinu á Hrauni, einn hestur í hesthúsi og nokkrar
kýr hjá húsunum. Sjórinn féll inn í allan bæinn. Sumir menn héldu sér uppi á
húsbitunum en sumir afstóðu flóðið uppi á húsþekjum" (Hjáleigan Pálskot fór þá í
eiði)
Bygging sjógarðsins kemur fyrst til umræðu árið 1785 og nokkrum árum síðar er hlaðinn skans (virki) við búðirnar en hann hvarf í flóðinu 1799. - Árið 1779 geröi stórflóð á Eyrarbakka á öskudaginn og hefur verið nefnt Oskudagsflóðið. Olli það miklu tjóni. 1 þessu flóði eyddist jörðin Rekstokkur (Drepstokkur) - Aðfaranótt hins 9. janúar 1799 gerði eitt mesta flóð sem að llkum hefur komið i Stokkseyrarhreppi siðan land byggðist og hefir ýmist verið kallað aldarmótarflóðið eöa stóraflóð, en syðra var það nefnt Básendaflóöið þvi þá eyddist hinn forni kaupstaður að Básendum. í þessum sjógangi og ofviðri hafði brimgarðurinn lækkað og jafnað malarkambinn, að ekki var orðinn mikið hærri en fjaran. Hrannir af þangi og þara rak upp á Selsheiði og upp undir Ásgautsstaði og sýnir þaö sjávarhæðina. -1830 gerði svokallað þorraþrælsflóð. Einnig gerði flóð 21. september 1865. Þá brotnaöi stórt stykki úr sjógarðinum við verslunarhúsin a Eyrarbakka.
Nokkur flóð hafa komið á síðari tímum, svo sem 9. febrúar 1913 - 21. janúar 1916 - 21. janúar 1925,- 14. desember 1977 var mikið flóð sem olli miklum skemdum á Eyrarbakka og Stokkseyri. - 9. janúar 1990 kom gríðarlegt flóð og olli geysimiklu tjóni í báðum þorpum.
Það mun hafa verið Petersen verslunarstjóri á Eyrarbakka sem árið 1785 benti yfirvöldum á þá miklu hættu sem verslunarstaðnum stafaði af sjónum. Árið 1787 flæddi sjórinn tvivegis 18. janúar og 10. mars umhverfis verslunarhúsin á Eyrarbakka. Mun það hafa rekið á eftir þvl að eitthvað væri aðhafst og þegar á þvi ári eða hinum næstu hefir verið byggður fyrsti sjógarðsspottinn á Eyrarbakkaskans sá sem þar var hlaðinn af stórum steinum sem sjórinn velti um svo að ekki sáust minnstu merki til hans eftir stóraflóð 1799. En Lambertsen verslunarstjóri lét hlaða nýjan grjótgarð með trjáverki til styrktar sjávarmegin við búðirnar auk þess sem hann lét hlaða traust virki úr grjóti umhverfis "Húsið". Þarna hefur sjógarðurinn haldist siðan. Um 1890 hófst bygging sjógarðs við Stokkseyri og smám saman náðu þessir garðar allt milli þorpanna.
12.10.2019 22:34
Tröð, Stígur, Gata, Vegur, Braut.
Búðarstígurinn er einn elsti "vegurinn"
á Bakkanum, En Kaupmannshúsið, kallað "Húsið" var byggt árið 1768. Stígur og síðan
braut lá milli verslunarhúsanna og kaupmannshússins. Aðrir fornir stígar og traðir milli húsaþyrpinga
og garða breyttust smám saman í vegi í tímans rás svo sem Eyrargatan, Háeyrarvellir og Hraunteigur. Eiginleg vegagerð hófst með
tilkomu hestvagna og aukinni notkun til vöru og heyflutninga. "Álfstétt"
heitir vegspotti á Eyrarbakka og sagður
einn elsti vegur í Árnessýslu, byggður einhverntímann fyrir 1880. "Bárðarbrú"
sem þó er ekki "brú" í nútíma merkingu, heldur upphaflega púkkaður
mjór vegur yfir móa og mýrlendi er lá áður milli kirkju og Húsins upp á
engjalöndin vestur undan Sólvang, en þennan veg
gerði Bárður Nikulásson um 1880 og og um 1890 var "Nesbrú"
byggð, en það var upphlaðin slóði á leiðinni frá Óseyrarnesi upp mýrarnar, er
lá alla leið upp í Kaldaðarneshverfi. Hluti Háeyrarvegar var lagður á svipuðum
tíma, en fyrir því stóð Guðmundur Ísleifsson á Háeyri. Lagning Eyrarbakkavegar frá Ölfusárbrú hófst
1898 undir stjórn Erlends Zakaríassonar, en þá voru hestvagnar að verða helsta
flutningatækið. (Trúlega er Steinskotsvegur frá sama tímabili.) Sumarið 1913 komu fyrstu bílarnir akandi þennan veg frá
Reykjavík, en það voru Ford-blæjubílar og lítt áræðanlegir til brúks. Hjallavegur og Túngatan hafa byggst upp smám saman milli 1940-1950 og Merkisteinsvellir um líkt leiti. Hafnabrú er byggð um 1975. Hjalladæl og Hulduhóll eru gerð um og eftir aldamótin 2000 og Þykkvaflöt um svipað leiti.
Mörg hús á Bakkanum bera nöfn sem kennd eru við þessar umferðaæðar, svo sem Götuhús, Stíghús, Traðarhús, Akbraut, Suðurgata og Vegamót sem var rifið fyrir mörgum árum. Í öðrum tilfellum hafa stígarnir dregið nöfn af húsum, svo sem Bakarísstígur og Háeyrarvegur.
09.10.2019 22:32
Landamærabrýr Eyrarbakka
05.10.2019 23:11
Uppfyllingar og kolefnisbinding
Nú á dögum er það til siðs að fylla upp skurði í mýrlendi
sem grafnir voru upp í fyrndinni. Það var gert til að þurka upp mýrarnar svo að hafa mætti af því
hey sem annars var oft hörgull á. Í nútíma landbúnaði gerist ekki þörf að
hirða hey af mýrum sem eru í dag aðalega nýtt sem beitarlönd. Það er þó ekki ástæðan
fyrir uppfyllingunum. Í fyrstu var það gert til að örva fuglalíf á tilteknum
svæðum svo sem í fuglafriðlandinu á Eyrarbakka. En nú seinni ár til þess að
kolefnisbinda jarðveginn. Hópur vísindamanna hafa nefnilega komist að þeirri
niðurstöðu að kolefnisútstreymi í andrúmsloftið sé að valda hamfarahlýnun á
jörðinni, með þeim skelfilegu afleiðingum að allir jöklar jarðar bráðni á næstu árum og
hækki sjávarborð um tug metra. Það mundi gjörbreyta strandlengjum um allann heim og
færa eyjar á kaf. Ekki eru allir vísindamenn sammála um orsök fyrir þessari hlýnun á heimsvísu sem er mæld upp á ca 1°C það sem af er hlýskeiðinu. Sumir vilja skella
skuldinni á ört vaxandi skóga og umfangsmikla skógrækt víða um heim, einkum í Skandinavíu. Er rökstuðningur þeirra ekkert síðri en hinna sem halda með kolefnisfullyrðingunni. Sumir
vísindamenn telja hinsvegar aðalorsökina vera reglubundin ca 1000 ára sveiflu í
sólinni sjálfri. Uppsafnaður ofurvarmi í miðju sólar sem nær smám saman til
yfirborðs hennar og hjaðnar út á nokkur hundruð árum og endar í kuldaskeiði á
jörðinni. Almenningur allur tekur þó
kolefniskenninguna trúanlega, enda mikill áróður rekinn fyrir henni. Það hefur
aftur skapað mikla taugveiklun og óróa meðal yngri kynslóða á heimsvísu. Stjórnmálamenn lofa hver í kapp við annann að bregðast við þessum heimsendaspám með öllum, eða næstum öllum tiltækum ráðum og til að sýna ungu kynslóðinni að eitthvað sé nú verið að gera, þá er spjótunum beint að bifreiðaeigendum sem keyra á jarðefnaeldsneyti, sem sé stóra málið.
01.10.2019 23:00
Hvað hefur gerst síðan?
Árið 1929 voru handgrafnir tveir skurðir þvert gegnum Bakkann ofan af dælum og niður í sjó lagðir steinrörum og var vatni ofan af dælunum veitt þar í gegn og landið þannig þurkað upp. Jafnframt var frárensli húsa veitt í þessi holræsi, mikið til í tréstokkum sem sumt er enn við lýði. Fækkaði þá kömrum sem áður voru við nálega hvert hús. Litlahraunsholræsið var síðan grafið 1933. Frá því að þetta var gert hefur ekkert breyst í holræsamálum við ströndina. Við hverjar kosningar síðan á áttunda áratug síðustu aldar hefur þessi umræða verið tekin upp, en þó ekkert þokast þrátt fyrir ýmsar hugmyndir og skoðanir. Helst er það "fjármögnun" sem virðist standa í veginum, því lausnirnar eru til. Á meðan er búið við undanþágu á þessari úreltu og aldagömlu fráveitulausn sem hvergi tíðkast lengur í nútíma samfélögum.
Fyrst ýmis stórvirki voru framkvæmanleg árið 1929 með höndunum einum, þætti mönnum ekki mikið með nútíma hugviti, tækni og vélvæðingu að græja málið fyrir árið 2029 eða hvað?
19.09.2019 22:22
Oline Lefolii Thamsen
Oline Lefolii (f. Thamsen 1860-1909) var kona Andreas Lefolii sonar I.R.B. Lefolii verslunarmanns. Hún tók allmargar
ljósmyndir á Bakkanum, þorlákshöfn og víðar. Í fylgd með þeim var Möller gamla
en hún tók nokkur steypumót af íslenskum hestum.
Hér má t.d. sjá nokkrar myndir sem Oline tók á Eyrarbakka: Vesturbúðin og Bakaríið / Hópmynd - Starfsfólk Lefolii / Innimynd kirkjan / Skútur í höfn. Myndir hennar eru í dag mikill menningaverðmæti og eru margar þeirra varðveittar á Þjóðmynjasafni Íslands og má finna þær á sarpur.is .
Sjá einig: Jacop Andreas Lefolii http://www.kb.dk/images/billed/2010/okt/billeder/object458521/da/
14.09.2019 17:14
Bakarar á Bakkanum
Fyrsti bakarinn á Eyrarbakka var danskur, N.C.Back
að nafni. Hann var bakari við Lefolii verslun og fór hann héðan alfarinn árið
1909 aftur til Danmerkur. Danskir bakarar Oluv Hansen og Martein Nielsen leystu
Bach af þá er hann fór utan í tvö skipti (í síðara sinnið 1902). Lars Laurits Andersen Larsen frá Horsens í
Danmörku kemur 1909 (Lárus eldri, en hann
giftist íslenskri konu, Kolfinnu Þórarinsdóttur) og fer að baka fyrir
Lefolii verslun og starfar til ársins 1915, en fer þá utan um nokkurn tíma. Jón
Jónsson (d.1930) var annar bakari hjá versluninni á Eyrarbakka og starfar þá
einn fyrir bakaíið um skeið, en fer til starfa hjá Lárusi eldri árið 1927 þegar
hinn síðarnefndi kaupir bakaríið af versluninni. [Jón þessi
hafði frá upphafi verið Bach bakara til aðstoðar] Þegar Lárus eldri fellur
frá 1942 tekur Lárus yngri Andersen við bakaríinu, og um 1960 setur hann upp
bakarí í Skjaldbreið (Lalla bakarí). Bakaríið rak hann framundir 1970 þá er
hann lést. Lalli hafði þá lengi glímt við veikindi, en hann hafði fengið berkla
á sínum yngri árum og náði sér aldrei að fullu af þeim veikindum. Í Vestmannaeyjagosinu 1973 flutti Sigmundur
Andresson (Simmi bakari) úr Vestmannaeyjum aftur á Bakkann og tók bakaríið í Skjaldbeið á leigu og hóf þar
bakstur. Sigmundur var fæddur árið 1922 í Nýjabæ á Eyrarbakka. Það var mikil hátíðarbragur
þegar bakaríið opnaði aftur kvöld eitt undir merkjum Sigmundar og varð venjan sú
að hafa bakaríið opið langt frameftir kvöldi. [ Foreldrar Sigmundar voru Andrés Jónsson fæddur á Litlu Háeyri á Eyrarbakka
(síðar Smiðshúsum) og Kristrún Ólöf Jónsdóttir. Sigmundur hafði lært að baka hjá Lárusi eldri áður
en hann flutti til Vestmannaeyja 1946]
Þegar gosinu lauk flutti Sigmundur
aftir til Eyja með fjölskyldu sína. Síðan hefur ekki verið starfandi bakarí í
þorpinu, enda átti slík þjónusta orðið í ófæri samkeppni við Kaupfélagið á staðnum.
Bakaranemar á Eyrarbakka. Jón Jónsson, Gísli Ólafsson frá Gamla Hrauni, Sigmundur Andrésson frá Smiðshúsum, Lárus Andersen frá Bakaríinu, Sigurður Andersen frá Bakaríinu.
Heimild: Heimaslóð.is Auglýsarinn, 02.11.1902 - Timarit.is. Eyrarbakki.is
08.09.2019 23:02
Plastiðjan á Eyrarbakka - Saga plastsins
Plastiðjan HF hóf starfsemi sína í Miklagarði
á Eyrarbakka 1957 og voru það forsvarsemenn Korkiðjunar og Vigfús Jónsson
oddviti sem gengust fyrir stofnun þess. Framleiðsluvörur fyrirtækisins voru
fyrst og fremst einangrunarplast, en einig trefjaplast, röraeinangrun, þolplast og hljóðvistarplötur.
Hjá fyrirtækinu störfuðu 30 manns. Nýr rekstraraðili hóf plastframleiðslu í húsnæðinu
1973 en fluttist síðar að Gagnheið á Selfossi. Fyrirtækið hét þá Plastiðjan ehf
og sérhæfði sig í matvælaumbúðum og
vörum fyrir matvælaiðnað. Mikligarður var þá nýttur undir aðfangslager álpönnufyrirtækisins
Alpan hf eftir að Plastiðjan hvarf á braut einhverntíman um og eftir 1986. Húsið
hrörnaði mjög á þeim tima og síðar er það stóð autt í nokkur ár þar til Félag
var stofnað árið 2005 um uppgerð húsnæðisins og hýsir það nú einn vinsælasta
veitingastað á Suðurlandi. Mikligarður var byggður sem verslunarhús árið 1919
af Guðmundu Níelsen Tónskáldi og verslunarkonu.
Húsnæði Plastiðjunar á Gagnheiðinni brann til kaldra kola árið 2015 og í framhaldi af því fluttist framleiðsla fyrirtækisins til Reykjavíkur.
Sjá einig: Sú var tíðin 1957
01.09.2019 22:42
Fornleifar á Eyrarbakka
Búðir norskra kaupmanna stóðu í landi Einarshafnar frá árinu 1316. á svipuðum slóðum og Sundvörðurnar nú og kölluðust "Rauðubúðir" manna á meðal. Nokkrum áratugum síðar leggst Ísland undir danskt konungsvald (1380). Um
aldamótin 1500 var byggt þar stórt geymsluhús og baðstofa úr timbri. Stóð það á
hnéháum stöplum. Öld síðar hófst einokunarverslunin á Íslandi. [https://is.wikipedia.org/wiki/Einokunarverslunin ]Einarshöfn fór illa í stóraflóði 1653 og voru bæir og verslunarhús flutt á Skúmstaðahorn. Hús þau hétu síðan Vesturbúðir. Síðan sumarið 2017 hefur verið grafið þar eftir fornminjum og nú síðast í sumar. Þau hús sem þar stóðu síðast voru byggð á árunum 1750 til 1892. Húsin komust síðar í eigu kaupfélags Árnessinga og voru rifin 1959 og var efnið flutt til Þorlákshafna, þar sem kaupfélagið byggði fiskverkunarhús úr efniviðnum, sem síðar brann.
Sjá: Húsbrot og rupl í Rauðubúð
Sjá: Haust
25.08.2019 22:11
Hallærið 1884-85
Árið 1885 voru mönnum flestir bjargræðisvegir
bannaðar hér sunnanlands. Heyfengur var harla lítill sumarið áður. Upp í Holtum
þrutu nokkra bændur skepnufóður þegar leið að vori, en þeir sem hlýddu ásetninganefnd
um að skera niður fénaðinn stóðu betur að vígi. Veturinn var afleitur og snjóþyngsli
mikil, svo vetrarbeit varð ekki við komið. Ekki bætti úr skák að ógæftir urðu þær
mestu í manna minnum í austursýslum. Gátu útvegsmenn þar aðeins komist í einn róður,
en sumir þó 2-3 róðra á vertíðinni. Varð almenningur er stóð höllustum fæti að
treysta á erlent gjafafé úr vörslu landshöfðingjanna. Um slíka ölmusu var þó
ekki talað hátt eða feitletrað í sögubækur vorar þó gjafir þessar forðuðu þjóðinni
frá hungri og sárum sulti.
Heimild: Þjóðólfur 17. tbl. 1885
24.08.2019 23:09
Þegar iðnbyltingin barst til Eyrarbakka
Tóvinna er elsta iðngrein sem stunduð var á Bakkanum og fór sú vinna
að miklu leiti fram í dönsku verslunarhúsunum í lok 19. aldar og fram á annann áratug 20. aldar. Tóvinna var einig mikið
stunduð til sveita og voru unnar bæði voðir og prjónles. Prjónles skiptist í
duggarales og smáles (smáband). Smáband og annað prjónles var verslunarvara.
Snældustokkar og rokkar voru algengir og til á flestum bæjum í lok 19 aldar. [Upphaflega var mest spunnið á halasnældu en
hjólrokkar tóku ekki að berast til landsins fyrr en á miðri 18. öld og fram
yfir miðja 20. öld tíðkaðist að nota halasnældur meðfram til að tvinna.] Vefstólar
voru hinsvegar sjaldgæfari en þó munu þeir hafa verið notaðir við tóvinnu á
Eyrarbakka. Snældudustokkar og rokkar voru yfirleitt íslensk smíði, en vefstólarnir
erlendir þó dæmi séu um íslenska vefstóla. Um miðja nítjándu öld höfðu
vefstólar útrýmt gömlu kljásteinsvefstöðunum, en þeir stóðu lóðrétt með
steinaröð neðst. Helstu framleiðsluvörurnar voru vaðmál og voðir, en einnig peysur, föðurland, sokkar,
húfur og vettlingar sem konur framleiddu heima. Mikilvægt var að ullin væri vel þveginn fyrir vélarnar og
sem dæmi var ull frá Bitru í Flóa höfð til sýnis á Eyrarbakka vorið 1916 sem all
vel þvegin ull.
19.08.2019 22:35
Saga áraskipana
Saga áraskipana nær allt frá landnámi og fram á fyrsta áratug 20.
aldar. Þessir bátar nefndust eftir
stærð, Tveggja manna far, Sexæringur og Teinæringur. Íveruhús sjómanna nefndust
"Sjóbúðir" eða "Verbúðir" og í "beituskúrunum" hömuðust "beitustrákarnir" við að skera beitusíldina
og stokka upp bjóðin. "Lending" var í "vör" og í lok vertíðar voru skipin
sett upp í "naust", og fiskurinn hengdur upp á "hjalla". Þetta orðfæri er nú
liðin tíð. Áraskipin höfðu nokkuð mismunandi lag eftir landshlutum, en hér
Sunnanlands er þekkt svokallað "Steinslag" eftir Steini Guðmundssyni skipasmið í
Steinsbæ. Þar er stefnið skásett ca 45 gráður sem gerir skipið hæfara til að skera
sig í gegnum brimölduna. Eitt slíkt skip hefur varðveist á Eyrarbakka, en það
er áraskipið Farsæll, tólfróinn teinæringur.
Á 19. öld óx mjög útgerð áraskipa á Eyrarbakka og skiptu þau tugum, en það voru einkum sexæringar sem dugðu best hér við ströndina. Árið 1884 var ábyrgðasjóður opinna áraskipa stofnaður á Eyrarbakka og sjómannasjóður árið 1888 og sjómannaskóli Árnessýslu um 1890. Stuðlaði það mjög að aukinni útgerð þrátt fyrir einhverjar erfiðustu aðstæður á landinu til sjósóknar fyrir skerjum og brimi. Sumir formenn kusu að gera út frá Þorlákshöfn þar sem tryggari lending var fyrir skipin, en alla jafna var Þorlákshöfn þrautarlending ef sund lokuðust á Eyrarbakka og Stokkseyri. Formennirnir urðu stundum að kljást við ægi í sínum versta ham, þegar brast á bræla og brim nær fyrirvaralaust og sumir urðu að lúta í lægra haldi í þeim bardaga. Þessir sægarpar voru miklar hetjur og gjarnan kveðnar um þá >vísur og >sögur sagðar. Síðasti formaður á opnu áraskipi á Eyrarbakka var Guðmundur Ísleifsson á Háeyri. Hann var farsæll formaður og fyrir marga bjargvættur á ögurstund. >Hér er um hann kveðið.
Myndin hér að ofan er frá: Sigmar Þór Sveinbjörnsson blog.is
17.08.2019 21:30
Hnísuveiðar
15.08.2019 21:53
Laxveiðar í Ölfusá
13.08.2019 21:37
Tilraunir með þorskanet árið 1800
