Flokkur: Fréttir að fornu
20.01.2013 15:14
Sú var tíðin,1914
Árið 1914 voru 925 íbúar í Eyrarbakkahreppi. Fyrir vestan Eyrarbakka var mælt
fyrir ísvarnargarði vegna bátalægis hér og áætlun og teikningar gerðar um
verkefnið. Mælingamenn voru líka að störfum fyrir væntanlega Flóaáveitu. Sjúkrahúsmálin
voru mikið í umræðunni, en fé til byggingar sjúkrahúsins skorti. Afla og
atvinnuleysi var hér mikið að vetrinum og sætti reindar furðu hversu menn
komust hér af við þessar aðstæður. Garðræktin, sem hér var stunduð, átti mikinn
þátt í þvi, enda var Eyrarbakki annar mesti kartöfluræktarhreppur landsins, á
eftir Ytri-Akraneshrepp. Hagur almennings á þessu ári, var samt æði erfiðari en
næstu árin á undan. Aðalega urðu verkamenn einna harðast úti. Síðsumars brast á
heimstyrjöld og áhrifa þess átti eftir að gæta hér í verslun og þjónustu mjög
fljótt og ekki bætti það atvinnuhorfur verkafólksins. Vöruverð hækkaði grimmt
og lánsverslun hættu kaupmenn. Nú varð að staðgreiða allar vörur. Ullarverð
hækkaði talsvert á móti og kom sauðfjárbændum vel. Kvillasamt var þetta ár, því hér gekk Barnaveiki,
Kíghósti, Taugaveiki og lungnabólga. Ingólfsverslunin á Háeyri brann til kaldra
kola þetta ár, en litlu munaði að tök næðust á eldinum með nýjum slökkviáhöldum
er keypt voru hingað á fyrra ári.
Fiskveiðar og útgerð: Fiskifélagsdeildin "Framtíðin" á Eyrarbakka
taldi 180 manns árið 1914 og voru félagsmenn víða að úr Árnessýslu. Einn
æfifélagi var í deildinni, A. J. Lefolii stórknupmaður. Aflalaust var í byrjun
vertíðar, en af Stokkseyri gengu 10 mótorbátar og Bakkamenn höfðu 2 til 3, auk
hinna opnu róðrarbáta sem fækkaði nú með ári hverju. Hafnaraðstæður voru
kannaðar í Þorlákshöfn öðru sinni, nú með hugsanlega vélbátahöfn í huga, en áður
höfðu hafnaraðstæður verið kannaðar í Þorlákshöfn vegna hugmynda um
hafskipahöfn. Erlendir botnvörpungar sópuðust að fiskimiðunum en afli
heimamanna var engu að síður ágætur því fiskgengd var mikil. Brimdagar háðu þó oft
sjósókn. Um sumarið gekk ekki fiskur og síldin kom seint. Haustvertið gekk
einnig illa og oft aflalaust. Á Stokkseyri voru 4 vélbátar í smíðum, en aðeins
tveir róðrabátar gengu þaðan 1914. Samtals áttu Stokkseyringar 14 vélbáta við árslok og
voru þetta ár að byggja bryggju fyrir þá.
Skipakomur: Mótorskipið "Venus" kom til Stokkseyrar eftir harða og
langa útivist, með vörur til Ingólfsverslunar, fór utan á miðju sumri hlaðið
ull kom aftur frá Noregi síðsumars hlaðið salti o.fl. til sömu verslunar. Þá
kom þar gufuskipið "Magnhild" með vörur til Stokkseyrarfélagsins, en það var
1.300 smálestir að stærð. Skipstjóri var M. Clausen. Skipið hélt síðan austur
til Vík í Mýrdal. "Hjálparinn" var í ferðum héðan milli lands og Eyja. Svo kom "Vonin"
til Einarshafnarverslunar eftir mánaðar útivist og Faxaflóabáturinn Ingólfur
kom við tvisvar með vörur til Kf. Heklu. Í sumarbyrjun kom skonnortan "Laura"
til Einarshafnar með timbur. Gufuskipið "Agder" kom hér tvívegis um vorið, með
kolafarm, hlekktist á skeri í seinna skiptið er stýrið bilaði og skemdi
skrúfuna, "Steinar" eimskip frá Noregi kom síðan til að sækja "Agder" og
var með því kafari til að sinna viðgerðum. Sennilega var það í fyrsta sinn sem
kafari kemur við störf á Eyrarbakka. Nýtt stýri sem kafarinn kom fyrir, var
smíðað hér á Eyrarbakka. Skonnortan "Yrsa" með timbur til Kf. Heklu. Skonnortan
"Eva" með kol til Kf. Ingólfs á Stokkseyri. Vélbáturinn "Ásdís" frá
Vestmannaeyjum kom við á leið til Reykjavíkur, hafði í togi vélbát er Guðmundur
Ísleifsson á Háeyri hafði keypt frá Vestmannaeyjum, kom "Ásdís" aftur við í
bakaleið og sótti farþega til Eyja. Flóabáturinn "Ingólfur" kom til
Þorlákshafnar með búslóð Þorleifs Guðmundssonar er þangað flutti búferlum.
Seglskipið "Svanen" kom til Stokkseyrar með timbur til Kf. Ingólfs. Fyrsta
haustskipið á Bakkann að þessu sinni, "Vigelant" með kol til Kf. Heklu. Til
Stokkseyrar kom "Gústav E. Falck" til Kf. Ingólfs. Eimskipið "Anglo Dane" kom
hér með vörur til Kf. Heklu. Seglskipið "Vonin" kom frá Reykjavík með vörur úr flutningaskipinu
"Botníu" til Einarshafnarverslunar.
Verslun og þjónusta: Kaupfélagið Ingólfur greiddi hæsta útsvar í
Eyrarbakka og Stokkseyrarhreppi árið 1914, en verslanir félagsins voru á báðum
stöðum. Í byrjun vetrar var Ingólfsverslunin á Eyrarbakka seld Jóhanni V
Daníelssyni, er henni hafði veitt forstöðu, en skömmu fyrir jól brann
verslunarhúsið til kaldra kola. Verslanirnar Einarshöfn, Hekla og Ingólfur báru
hæstar skattgreiðslur þetta ár. Smáverslanir voru nokkrar, svo sem Jóns
Jónssonar á Stokkseyri og Andrésar Jónssonar á Eyrarbakka. Konráð R Konráðsson settur
læknir hér á Eyrarbakka hafði aðsetur í Kirkjuhúsi og rak þar litla lyfjabúð en
síðan í Gunnarshúsi Jónssonar trésmiðs. Gísli Pétursson frá Húsavík fékk svo Eyrarbakkalæknishérað,
en þeir kepptu um. Gísli kom sér fyrir í húsi Sveinbjörns Ólafssonar verslunarmans.
Símon Jónsson opnar verslun sína í Sigtúni á Selfossi. Vöruverð tók strax að
hækka þegar fregnir af heimstyrjaldarhættu og bankahruni í evrópu bárust hingað
til lands. Stóru verslanirnar brugðu á það ráð að fækka starfsfólki og tóku af
þann sið að lána út á krít. Smákaupmenn sáu sér þá leik á borði. Ljósmyndarinn
Kjartan Guðmundsson setti upp ljósmyndastofu í barnaskólanum um sumarið. Haraldur
Blöndal ljósmyndari hafði aðsetur sitt í húsakynnum Kf. Heklu. Sigurður
Tómasson úrsmiður í Reykjavík undirbjó úrsmíðastofu á Eyrarbakka.
Í
þróttir og skóli: Íþróttanamskeið var haldið hér á Eyrarbakka í byrjun ársins á vegum íþróttasambands íslands. HeIgi Agústsson frá Birtingaholti sá um kennslu. Knattspyrnufélag Eyrarbakka, keppti við Norðmenn af skipum þeim er hér láu inni og var leikið 3 kvöld í röð. Fyrsta kvöldið höfðu Eyrbekkingar 4 mörk á móti 2 mörkum Norðmanna. Annað kvöldið var jafntefli og þriðja kvöldið höfðu Eyrbekkingar sigur 5 mörk gegn 1 marki Norðmanna. Einn Dani var í liði Norðmanna, lék sá allra manna best, en af Eyrbekkinga hálfu lék best verslunarmaðurinn. Tómas Hallgrímsson. Fjölmennt Íþróttamót Skarphéðins var haldið að Þjórsártúni samkv. venju. Í unglingaskólanum voru kennd þessi fög: íslenaka (skrift og lestur) Saga, landafræði, náttúrufræði, (heilsufr og eðlisfr.) stærðfræði (reikn.) danska, enska, söngur og líkamsæfingar. Fyrir skólanum gekk Helgi Hallgrímsson kennari, nemendur þó fáir. Sigurður Þorkelsson kenndi börnum sem voru undir skólaskildualdri að stafa. Foreldrafundur var haldinn í fyrsta sinn. Þar var ákveðið var að skólanefnd Barnaskólans léti framvegis fara fram læknisskoðun á börnum í byrjun hvers skólaárs, en það var Helgi kennari Hallgrímsson sem lagði til. Konráð læknir tók að sér skólaskoðun hér á Eyrarbakka og Stokkseyri, en hún var þá í fyrsta sinn framkvæmd hér. Reindust um 80% barna vera með skemdar tennur og meira en helmingur barna voru meira og minna kirtlaveik.
Menning: Leiklist og dansleikir voru vel sóttir hér við sjávarsíðuna.
Það lá við uppþoti þegar skemmtannaglaður karlpeningurinn hugðist framlengja
dansleik Kvennfélagsins á Sumardaginn fyrsta í Fjölni um eina klukkustund eða
til kl. 3 um nóttina og greitt aukreitis fyrir leiguna. Framákona ein, fröken Guðmunda
Nielsen formaður skemmtinefndar, brást reið við og hvatti stúlkurnar heim með fortölum
og máttu þá herrarnir hafa þann kost einan að dansa við sjálfan sig.
Samgöngur: Bifreiðaumferð jókst til muna á sunnlenskum vegum, þó
ferðalög með þeim þætti dýr lúxus.
Andlát: Þórey Guðmundsdóttir, Tómassonar, prests í Villingaholti. Hún þótti einkennleg að ýmsu leyti, fremur vel gefin, minnug og fróð um margt. Fór hún lengi um með ýmsan varning, gamlan og nýjan, og seldi þeim er hafa vildu. Háöldruð var hún og hrum orðin. Guðrún Magnúsdóttir í Túni, var 59 ára gömul. Brynjúlfur Jónsson, fornfræðingur og heimspekingur var víða kunnur fyrir ljóð sín og rit. Hann hafði ávalt vetrardvöl á Bakkanum, en jafnan á faraldsfæti að sumrum, (Barnsmóðir hans Guðrún vinnukona Gísladóttir dó sama ár). Erlendur Jónsson þurrabúðarmaður. Guðmundur Jónsson þurrbabúðarmaður. Guðrún Oddsdóttir. Jón Þórarinsson ársgamalt barn, Magnús Magnússon. Margrét Leonhartsdóttir. Sigríður Vigfúsdóttir. Sigurborg Magnúsdóttir. Viktoría Þorkellsdóttir. Þorbergur vinnumaður Magnússon í Nýjabæ. Þórey Guðmundsdóttir.
Tíðarfar og landbúnaður: Þorrinn var umhleypingasamur og
harðneskjulegur. Vorið hélt innreið sína með sól og blíðu. Marinn bræddi snjóinn
og hagavænt var fljótt, en þá gerði harðinda vorhret. Síðan þokugjarnt og
suddarigning algeng. Svo orti Brúsi:
Alt er hauðrið hjarni
slótt,
hvergi er skjól við
næðing,
- þó hefir sólin blett
og blett
brætt úr klakalæðing.
Hjá öllum þorra útaf
ber,
ef ei batinn kemur.
Heyjafengur horflnn er,
hurð við jarka nemur.
Vætusumar brast svo á og gerði
bæði bændum og fiskimönnum erfitt um vik að þurka afurðir sínar. Grasvöxtur góður
og brakandi þerririnn eftir hundadaga stóð stutt því fljótlega lagðist í rosa
og stórrigningar svo slægjur velktust og fóru á flot, engjar kaffærðust í vatni
svo fá dæmi voru um að sumri. Rættist þó úr er leið á ágústmánuð. Við sumarlok
gerði mikið hvassviðri, Vélarbátur nýr sem lá í Þorlákshöfn og Þorleifur kaupm.
Guðmundsson átti, sökk og brotnaði svo að aftan að vélin fór úr honum. Þar
sleit upp uppskipunarskip frá Einarshafnarverslun. Vélarbát sleit upp hér á
Eyrarbakka og lenti hann á skeri, brotnaði þó ekki til muna. Hey fuku nokkuð
frá bændum hér. Kindur Guðmundar Ísleifssonar á Háeyri þóttu vænstar hér um
slóðir. Vænsta ærin vóg 61,5 pund og vænsta lambið 35 pund. Veturinn var
umhleypingasamur.
Heimild: Suðurland 1914 ofl.
18.11.2012 23:25
Sú var tíðin,1913
Þetta var árið sem óskabarn
þjóðarinnar, Eimskipafélag Íslands braust úr eggi og íslendingar sáu í hendi
sér þann möguleika að þjóðin gæti staðið á egin fótum þegar fram liðu stundir,
eftir margra alda niðurlægingu undir erlendri stjórn. Nú máttu íslendingar stofna
sinn eginn þjóðfána og var það tilhlökkunarefni, jafnvel hér í hálfdanska
þorpinu við sjóinn þar sem "dannebrog" blakti ævinlega í hafgolunni til heiðurs
konungi vorum Kristjáni IX.
Raflýsingarmálin voru efst á baugi í upphafi ársins 1913.
Sveitafundir á Stokkseyri og Eyrarbakka lögðu dálítið fé til ransókna á
mögulegri raflýsingu þorpana, en helst kom til greina að virkja Baugstaðarós ella
sameiginleg Díselrafstöð á Stóra-Hrauni fyrir bæði þorpin. Kol og olía voru seld á afarverði hér í verslunum og þótti flestum
nóg um. Fyrir héraðið þótti það vísa á
framfarir þegar mælingum Indriða Reinholt á járnbrautarleiðinni frá
Reykjavík austur að Þjórsá lauk og kostnaðaráætlun gerð, en þar var gert ráð
fyrir að brautin kostaði 3½ miljón króna. Var frumvarp um járnbrautina lögð
fyrir alþingi. Fyrirhuguð brautarleið frá Reykjavík lá um Mosfellsheiði -
Þingvelli - niður með Þingvallavatni að austan og niður í Grimsnes, vestur yflr
Sogið og niðureftir austan Ingólfsfjalls og yfir Ölfusá hjá Selfossi. Þaðan
átti að leggja grein hingað niður á Eyrarbakka, en aðalbrautin héldi áfram
beina leið að Þjórsárbrú. Þá hliðarbraut upp Skeið - Ytrihrepp og Biskupstungur
til Geysis. Fyrr en varði hófust þó deilur um legu brautarinnar, því sumir
vildu að brautin lægi um uppsveitir sýslunar, skemstu leið austur að Þjórsá.
Sögðu þá aðrir að þegar bílarnir kæmu yrðu lestar óþarfar. Hér tóku menn sig hinsvegar til og máluðu kirkjuna hátt og lágt. Gestkvæmt var við ströndina,
fyrirlesarar með fróðleik og tortryggilegir kaupsýslumenn úr Reykjavík að pranga
með byggingalóðir þar í höfuðstaðnum, og svo hinsvegar útlendir betlarar sem
gengu á milli manna hér um sumarið, eins og hin síðustu sumur. Þeim var
hinsvegar minna fagnað og þóttu afar ógeðfeldir nágungar. Eyrarbakkahreppi var leyfð 6.000 kr. lántaka til nýrrar skólahússbyggingar
og 3.450 kr. lán til endurbyggina sjógarða og þá var oddvita falið að selja
fangaklefann á Eyrarbakka. Bifreiðar
sáust nú ferðast um sunnlenska vegi, sem voru helst til þröngir og misjafnlega
greiðfærir hestvagnabrautir. Hér voru
byggð 4 íbúðarhús og veglegt barnaskólahús, stórt vörugeymsluhús og eitt
hús fyrir fénað og hey - öll úr steinsteypu. Ekkert hús er bygt úr timbri hér á
Eyrarbakka þetta sumar.
Landsverkfræðingur kom hér til að athuga garðstæði fyrir garði til varnar
jakaburði úr Ölfusá. Héðan fór hann út í Þorlákshöfn til að athuga lendingar og
undirbúa væntanlegar endurbætur á þeim. Ekkert meira hafði frést af
hafnarævintýrinu sem frakkar ætluðu að kosta í þorlákshöfn og höfðu kaupin
líklega gengið til baka, því Þorleifur Guðmundsson hafði nú aftur selt
Þorlákshöfn félagi einu fyrir 160 þús. kr. Formaður félagsins var P. I.
Thorsteinsson, áður á Bildudal. Íbúar á Eyrarbakka og bæjum í kring árið 1913 voru
samtals 879 manns.
Skipakomur: Venja var að flagga tveim rauðhvítum fánum (dannebrog)
við skipakomur á Eyrarbakka og Stokkseyri. Fánanum danska var því óvenjutítt
flaggað hér við ströndina árið 1913. Fyrsta vorskipið kom 11. apríl, en það var strandferðaskipið "Hólar" með nokkuð af vörum til flestra
verslana hér, kom það aftur tvívegis síðsumars. Einarshafnarskip komu tvö um
vorið, "Svend" og "Irsa", með vörur til verslunarinnar.
Þá kom "Elise" frá Halmstad til Stokkseyrar með timbur og tvö skip önnur.
Annað þeirra "Elin" með vörur
til kaupfél. Ingólfur, hafði verið hér fyrir utan alllengi og ekki getað náð
höfn vegna brims og storma fyr en í 9. viku sumars. Að áliðnu sumri kom til
Stokkseyrar skonortan "Venus",
hlaðin kolum til Ingólfsverslunar á Stokkseyri, kom hún aftur með kolafarm
snemma hausts. Skonortan "Henry"
kom með saltfarm til versl. "Einarshöfn" og "Vonin", seglskip til sömu verslunar, kom einig. "Ingólfur" kom að Stokkseyri og í
Þorlákshöfn, til að sækja saltfisk. "Nordlyset"
kom með olíu til verslananna hér á Eyrarbakka um miðjan ágúst. "Fanney", saltskip til Ingólfs á
Stokkseyri og í Þorlákshöfn komu í sumarlok.
Atvinna, sjósókn, landbúnaður og verslun: Vetrarvertíðin fór hægt
af stað og lítið fiskaðist á miðum Eyrbekkinga í byrjun. Nýjum vélabáti [Búi ÁR 131]
var hleypt af stokkunum, er Bjarni Þorkellsson hafði smíðað hér
þennan vetur. Var báturinn stór og vandaður. Hann átti Ingólfsfélagið á
Stokkseyri, en 23. febrúar slitnaði báturinn upp hér á Eyrarbakkahöfn og rak út
í brimgarð, lögðu margir sig í hættu við að bjarga honum og tókst það
slysalaust. Þá gerðist það í Gaulverjabæ,
að maður gekk á reka, og sá hann þá sílatorfu mikla rétt við land i
brimgarðinum, en mikil mergð þorska óð þar ofansjávar, hættu þorskarnir sér of
nærri landi og skoluðu bylgjurnar þeim á land. Spurðist þetta út og náðu
Gaulverjar í einni svipan 530 stórþoskum. Fengu þeir þar góðan "hlut á þurru landi",
en þá tók líka að fiskast á öllum miðum hér við ströndina, þó dró talsvert úr
afla hér á heimamiðum vegna gæftaleysis þegar á leið vertíðina sem var einhver
sú lakasta fyrir sjósóknara hér. Sumar og haustveiðar urðu með lakasta móti og
vart bein úr sjó að hafa og gekk svo fram á vetur. Magnús Gunnarsson frá Brú
stofnaði til kramvöruverslunar á Stokkseyri. Andrés Jónsson stofnaði verslun í Kirkjuhúsi hér á Eyrarbakka,
hafði áður verið verslunarmaður hjá versl. Ingólfi á Háeyri. Almennt gekk
verslun ágætlega sunnanlands. Hey bænda
hröktust talsvert í mikilli vætutíð sem gerði eftir sláttinn og brugðu
sumir á það ráð að verka súrhey, en er á leið sumarið kom góður þurkakafli sem
bjargaði mörgum en heyfengur var frekar rír. Vetrarverslunin var með daufasta
móti og umferð lítil. "Nú sést ekki smjörögn fremur en glóandi gull",
sagði kaupmaður nokkur.
Andlát: Tvö ung börn á fyrsta ári létust af veikindum sínum.
Menning og íþróttir: Ungmennafélagið á Stokkseyri var mjög virkt á árinu
1913 og hélt þar uppi fjölmennum skemtunum. Þá voru haldnar dansskemtanir í
báðum þorpum hér á Eyrum um miðjan Þorra og var þar gnægð matar fram borinn. Sönglistin
fékk líka að njóta sín hér við sjóinn, undir stjórn Guðmundu Níelsen. Sumir
höfðu mestu skemtan af símahlerun, það var auðvelt fyrir þá sem áttu einkasíma,
aðeins þurfti að lyfta tólinu og hlusta. Heldur dró úr íþróttaþáttöku almennt
hér á þessu ári. Leikhús, hljómleikar og söngskemtanir voru hinsvegar stundaðar
hér yfir vetrartímann og var verkið "Æfintýri á gönguför" m.a. sett upp í
Fjölni. Hússtjórnarnámskeið var haldið hér á Eyrarbakka á haustmánuðum.
Kensluna hafði á hendi ungfrú Halldóra Ólafsdóttir frá Kálfholti og voru
nemendur 9 talsins.
Hamfarir og slys: Þann 9. og
10. febr´ 1913 var hér afspyrnurok af suðri, gekk sjór mjög á land, svo ekki
hafði um langa hríð jafn hátt gengið. Rofnuðu þá sjógarðar víða og sópuðust
brott á löngum köflum í grunn niður. Voru menn naumast óttalausir í húsum inni,
enda fyltust kjallarar á ýmsum stöðum og varð af tjón nokkurt. Kálgarðar
skemdust og til muna. Tjón það er hér varð á Eyrum af sjógangi þessum, var
áætlað þúsundir króna, en til allrar hamingju var smástreymt, ella hefði tjónið
orðið meira. Rak í þessu flóði tré mikið í hinni svo nefndu Keflavík, sem er
smá vogur, sem gengur inní strandbergið milli Þorlákshafnar og Selvogs. Enskur
togari bjargaði áhöfn Guðmundar
Hannessonar í Túngu í Gaulverjabæjarhreppi, sem lokaðist úti í brimi og aftaka
veðri. Kom togarinn að á Stokkseyri næsta dag. Fór þá Jón Sturlaugsson
hafnsögumaður á vélbát sínum útí togarann og tókst honum að ná mönnunum og
flytja í land. Í sumarbyrjun varð mönnum
hér starsýnt til Heklu og þóttust sjá þar í grend gos mikið hafið. Fóru
menn héðan austur, þeir Guðm. verslunarstjóri Guðmundsson, Kjartan Guðmundsson
Ijósmyndari og Þorfinnur Jónsson i Tryggvaskála. Riðu þeir yfir Þjórsá á
Nautavaði og síðan upp Land að Galtalæk og þaðan með fylgdarmann inn á
Fjallabaksleið. Mætti þeim eldgos stórt vestur undir Hrafnabjörgum, austan við
Heklu og hraun þar nýrunnið nefndu þeir "Hörpuhraun". Um sumarið fóru kaupmaður
Lefolii og J. D. Nielsen austur að eldstöðvunum.
Náttúran og tíðarfarið: Umhleypingasamt var í byrjun ársins 1913 en
þegar kom í febrúar urðu veður afar byljótt
svo sá ekki húsa á milli hér á Eyrum. Skóf mjög saman snjóinn i skafla,
var ekki fært um veginn öðrum en karlmennum einum. Vepjur sáust upp við
Laugarás um miðjan janúar og þótti markvert því fuglar þessir voru nær óþekktir
hér austan fjalls, en höfðu sést sumstaðar á flækingi að vetri til og var
fuglinn því oft nefndur "Ískráka". [Um þessa fuglategund skráði P. Nielsen á
Eyrarbakka: Haustið 1875 sáust nokkrir fuglar í Grímsnesinu og haustið 1876 var
einn (karlfugl) skotinn í Mosvallahreppi í ísafjarðarsýslu. 1. jan. 1877 var
einn (kvenfugi) tekinn lifandi í heygarði hér á Eyrarbakka, mjög aðfram kominn
af sulti og kulda, og var hann drepinn samdægurs. Í maganum var ekkert annað en
fáeinir smásteinar. Snemma í janúar 1879 kom hann í stórhópum og hélt sér um
tíma við sjó hér sunnanlands. 2. febr. 1882 sáust 5 í Ölfusinu og var einn
skotinn. 7. des. 1889 var einn (kvenfugl) skotinn hér við Eyrarbakka. Ennfremur
var einn skotinn í Ölfusinu 17. febr. 1895 og seint í febrúar s. á. sáust þrír
við Eyrarbakka. Áttunda mars 1901 sást einn við Stokkseyri og í miðjum desember
s. á., hélt lítill hópur til við Gamlahraun. 6. marz 1907 var ungur karlfugl
skotinn við Eyrarbakka og 17. jan. 1912 fanst einn með brotinn væng hér í
þorpinu, hefir að líkindum flogið á símaþræðina. Norðanlands sést ísakrákan
einstaka sinnum í janúar og febrúar... ]- Allan febrúar lágu á sífeldar
hafáttir, sandbyljir, sjávarflóð og hregg og hrið, frostlaust þó. Fólki varla verið
útkomandi fyrir ólátum í veðrinu og Spói kvað:
Ennþá Kári óður hvín,
æðir sjár á löndin. -
Ógna bára yfir gín,
Er í sárum ströndin.
Snjóalög voru mikil þegar vetur kvaddi og mesta frost var -18°C. Hettumáfurinn verpti hér í fyrsta sinn,
gerði sér hreiður við tjörn hjá Stokkseyrarseli, en vorið var kalt og þurt og
síðan tók við vætusumar og haustið rosasamt. Í nóvember hafði snjóað mikið
milli fjalls og fjöru og hagbann orðið. Skömmu fyrir jól gerði ofsaveður mikið
af útsuðri svo hús léku á reiðiskjálfi. 14 álna langan hval (andarnefju) rak á
Skipafjöru, skamt fyrir vestan Baugstaðakamp svonefndan. Úr heimi skordýranna
var fiskiflugan hér almennust.
Heimild: Suðurland 1913, Lögberg
1913 gardur.is, skátavefurinn. Skjal/Appendix F Population in Eyrarbakki 1910-1970
04.11.2012 22:40
Sú var tíðin,1912
Þetta gerðist hér
við sjóinn árið 1912, árið sem Friðrik VIII danakonungur var til moldar borinn
og Vilson varð forseti bandaríkjanna. Brauðgerðarhússfélagið var stofnað hér á
Bakkanum á þessu ári. Hafist var handa við að draga að efni til byggingarinnar,
sem reisa átti á lóð kaupfélagsins "Hekla", húsið var steypt og skildi
heita "Skjaldbreið". Annars dró fátt til tíðinda á Eyrarbakka fyrstu mánuði
þessa árs þar til kom hið sólblíða og söngljúfa vor. Menn veltu fyrir sér komu
sjaldgæfra fugla hér um slóðir sem nefndust svartþrestir og starrar og álitu
margir þá vera nýja landnema og enda varð sú raunin. Lífið gekk svo sinn
vanagang við fiskiveiðar þegar á sjó gaf. Netatjón var þó allnokkuð í óveðrum
er yfir gengu á útmánuðum.
Hlutafélag til
hafnargerðar í Þorlákshöfn og annara fyrirtækja á suðurlandi, var stofnað í
Frakklandi ("Sosiété d' Entreprise en Islande"). Við félagsmyndun þessa
kváðust vera riðnir tveir stórbankar franskir ("Banque Francaise" og
"Banque Transatlantique") og einhverjir fleiri stóreignamenn. Brillouin
konsúll var framkvæmdarstjóri þessa fyrirtækis hér á landi, en þann 21. janúar
þetta ár [1912] seldi Þorleifur á Háeyri frökkum Þorlákshöfn fyrir 432.000 kr. Um þetta samdi Kjói:
Ef að Frakkar
eignast hér
okkar
litlafingur,
að hundrað árum
hvar þá er
Höfn og
íslendingur?
Hugmyndin var
að höfnin yrði miðstöð fyrir ýms iðnaðarfyrirtæki; þar áttu að rísa upp
verksmiðjur, knúðar rafmagni, til málmbræðslu o. fl. Hlutafélagið hafði umráð
yfir 9 fossum á Suðurlandi, sem það sumpart var eigandi að, og sumpart hefði
tekið á leigu og hugðust virkja, og leggja járnbrautir upp til sveita, en
íslensk lög [fossalögin 1907] voru þó þrándur í götu fyrir þessa frakknesku
auðjöfra. Helst sáu málsmetandi menn þessu til foráttu að mundi hefta viðgang
Reykjavíkur til framtíðar. En á meðan um þetta var þráttað hófust miklar
hafnarframkvæmdir í Reykjavík enda og mikil uppgangsár þar. Verktaki að
hafnargerðinni var N. C. Monberg,( Niels Christensen Monberg) danskt fyrirtæki.
Ákveðið var að
sýsluvegur mundi liggja í gegnum Stokkseyrarkauptún, þar eð hann lá að því
báðum megin. Óseyrarnesferju var hinsvegar neitað um styrk úr sýslusjóði. Um
vorið varð vart við snarpan jarðskjálfta og hristust húsin hér duglega. Vandræði
urðu með símtalsflutning til Reykjavíkur, en línan þangað annaði ekki þeim 18
stöðvum sem á henni voru allt austur til Vestmannaeyja og kom það versluninni hér
brösuglega um kauptíðna. Hækkandi steinolíuverð var bagaleg þorpsbúum sem
notuðu eingöngu steinolíu til lýsingar og hitunar. Danska steinolíufélagið DDPA
átti mest ítök á íslenskum markaði á þessum tíma, en hækkunina mátti m.a. rekja
til vaxandi eftirspurnar erlendis. Var þetta til að vekja upp hugmyndir um
raflýsingu hér á Bakkanum með því að virkja Skipavatn, sem Baugstaðaá rennur úr
ásamt nálægum vötnum og lækjum. Rangárbrúin var vígð um haustið. Hún var fyrsta
járnbrúin hérlendis sem var alíslensk smíði, nema efnið og hugvitið sem kom
erlendis frá, en landsmiðjan í Reykjavík sá um verkið. (Rangárbrúin var 137
álnir á lengd og jafnbreið Ölfusárbrúnni gömlu, eða rúm vagnbreidd. Skömmu
síðar var lokið við steypta bogabrú yfir Hróarslæk og var hún að öllu leiti
íslensk). Um haustið var gistihúsinu hér lokað og það hætt störfum. Var innbú
og munir þess seldir á uppboði. Skipt var um glugga í kaupmannshúsinu og kom
mönnum á óvart að viður húsins var alveg laus við fúa í þessu 200 ára gömlu
húsi, en viðurinn er sagður upprunnin frá Pommern, [hérað í
Póllandi/Þýskalandi].
Skipakomur og skipaferðir: Strandbáturrnn
"Austri" átti að koma við á Stokkseyri á leið sinni til Reykjavíkur í fyrstu
ferð þessa árs. Átti kaupfélagið Ingólfur allmiklar vörur í bátnum. En Austri
gerði sér lítið fyrir og fór hér framhjá aðfaranótt þess 11. apríl. Snemma í
maí komu "Svend" og "Vonin", til Einarshafnarverslunar, og timburskip
til kaupfél. Ingólfur á Háeyri. Til Stokkseyrar kom "Skálholt" frá útlöndum með vörur til Ingólfs, og
timburskip til sama aðila nokkru síðar. Strandferðaskipið "Austri" kom hér við á austurleið með dálitinn vöruslatta, og Perwie
kom síðast vorskipa með brúarefni í Rangárbrúnna innanborðs, en því var ekki
skipað hér upp eins og vænta hefði mátt. Perwie kom svo fyrst haustskipana hér
við, en ekki komst það til Stokkseyrar sökum brims, en seglskipið Venus kom þar
síðla í september með vörur til kf. Ingólfs. Í oktobermánuði strandaði kaupskipið
"Svend" frá Einarshafnarverslun í svonefndri Skötubót, nálægt Þorlákshöfn og
laskaðist mjög. Menn björguðust ekki fyr en morguninn eftir, ómeiddir allir
nema skipstjórinn, sem fór úr axlarlið. Svend hafði lengi haustsins legið hér
úti fyrir og beðið færis, en ekki gaf inn á höfnina sökum brims. Var þetta strand skaði fyrir Einarshafnarverslun því mikið af nauðsynjavörum var í skipinu.
Franskt
fiskiskip rak logandi að landi framundan Þykkvabæ. Liðaðist skipið sundur í
brimgarðinum. Færeysk fiskiskúta
strandaði í Landeyjum. Annars var talsvert um skipatjón og mannskaða í
sunnlenskum verstöðvum, en þó ekki hér. Þess má einnig geta að hið fræga
risaskip "Titanic" fórst þetta ár.
Atvinna, viðskipti, landbúnaður og
fiskveiðar: Jón Helgason prentari hóf að gefa út "Heimilisblaðið" Jón
Helgason var að góðu kunnur, síðan hann gaf út blaðið "Fanney" með Aðalbirni
Stefánssyni, en auk þess starfaði hann í Prensmiðju Suðurlands hér á
Eyrarbakka. Jón Jónatansson alþm. á Ásgautsstöðum tók við ritstjórn vikuritsins
Suðurland sem hér var gefið út. Hér var kosinn sr. Gísli Skúlason í
framkvæmdastjórn Sunnlenskrar Lýðháskólastofnunar. Smjörsala rjómabúsins í
Sandvíkurhreppi gekk framar vonum, en til þess hafði verið stofnað árið áður.
Vetrarvertíðin fór rólega af stað á Bakkanum enda afli tegur á miðunum. Vélarbaturinn
" Þorri " frá Stokkseyri, formaður Jón Sturlaugsson hafnsögumaður,
stundaði vertíðina frá Vestmannaeyjum. Um miðjan mars mokaflaðist hér við
ströndina, þá er gaf á sjó. Er kom fram í apríl fiskaðist lítið sem ekkert í
net en reitingur á lóðin. Í maí barst hinsvegar mikill afli á land, en svo
kvaddi þorskurinn miðin og ýsan kom í staðinn. Þegar vertíð lauk var hún talinn
í meðalagi góð. Kauptíðin var umfangsmikil að venju og samkeppnin hörð. Verslun
Þorleifs Guðmundssonar, "Dagsbrún" seldi verslun sína Kaupfélaginu Ingólfi á
Stokkseyri á haustmánuðum en fyrir þeirri verslun fóru m.a. Helgi Jónsson á
Stokkseyri og Jóhann V. Daníelsson Eyrarbakka. Þorleifur hafði sett upp
verslunina í Regin nokkrum mánuðum fyr og auk þess samnefnda vefnaðarvöruverslun
í Reykjavík. Heyskap lauk fyrir miðjan september og var heyfengur í besta lagi
og nýtingin ágæt. Tilkoma sláttuvéla mun hafa létt mönnum mjög heyskapartíðina.
(um 100 sláttuvélar voru til á Suðurlandi á árinu 1912) Sláturfé reyndist með rýrara
móti þetta haustið. Fisklaust var um haustið, gæftarlítið og beitulaust þar eða
síldin gekk ekki þetta sumarið. Verslunin hafði á árinu verið fremur óhagstæð,
einkum vegna mikilla verðhækkana á erlendum vörum. Iðnaður var enn lítill og
fábreyttur hér í sýslunni sem og annarstaðar, en helst voru það rjómabúin og
ullarþvottarstöðin við Reykjafoss.
Fólkið: Lefolii stórkaupmaður dvaldi
hér um sumarkauptíðina eins og hann átti vanda til. Þorlelfur Andrésson
steinsmiður, sem mörgum var að góðu kunnur, dvaldi einnig hér við pípugjörð í Mundakoti.
Kofoed Hansen, skógræktarstjóri, var hér á ferð síðsumars, hafði farið einsamall
Vatnajökulsleið. Jóhanna Briem, dóttur Ólafs Briems þáverandi alþm. á Álfgeirsvöllum
í Skagafirði, fékk kennarastöðu við Barnaskólann á Eyrarbakka. Hún tók við af
frænda sínum cand. Jóhann Briem frá Hruna, sem þjónað hafði stöðunni en var nú
skipaður prestur á Melstað í Miðfirði.[ Konan hans var Ingibjörg Jóna
Ísaksdóttir verslunarmanns frá Eyrarbakka.] Jóhanna kenndi aðalega íslensku, dönsku,
ensku og reikning og stúlkum hannyrðir. P. Níelsen stundaði vísindalegar athuganir á
fuglaflóru landsins og keypti til þess fuglhami af veiðimönnum. Brillouin,
fyrv. ræðismaður, frakka kom með botnvörpuskipi frá Frakklandi til
Þorlákshafnar, hélt þaðan til Reykjavíkur.
Íþróttir: Hinir víðfrægu glímumenn í
U.M.F. Stokkseyrar skoruðu á eyrbekkska glímukappa í U.M.F.E. og átti keppnin
að fara fram 27. janúar, en Eyrbekkingarnir höfnuðu áskoruninni. Héldu
Stokkseyringar því veglega glímusýningu á Stokkseyri þess í stað. Ungmennafélag
var á ný stofnað í Saudvikurhreppi, endurreist af rústum eldra félags.
Stofnendur 47. Íþróttamót ungmennafélaganna hér austanfjalls var haldið að
Þjórsártúni. Í glímu vann Páll Júníusson á Seli í Stokkseyrarhreppi skjöldinn.
Menning: Sjónleikir og skemtanir voru haldnar
á Stokkseyri snemma á árinu og fram á vor við góðan orðstýr, en ágóðinn rann m.a.
í samskot vegna drukknaðra sjómanna af Suðurnesjum. Verkamannafélagið Báran
hélt tambólu til að efla styrktarsjóð félagsins og Kvenfélagið safnaði fyrir
málningu á kirkjuna. Nokkuð var um skemtanir í Fjölni yfir jól og áramót.
Slys og hamfarir: Oft lá við að slys
yrðu hér á götunum vegna myrkurs. Um miðjan vetur var riðið ofan á gangandi
mann í myrkrinu, meiddist hann talsvert og var lengi óverkfær. Konur tvær voru
á gangi á götunni eitt kvöld, mættu þeim tveir menn á harða hlaupum og ruddu um
koll annari konunni svo hún hentist niður á götuna og meiddist nokkuð. Mánudaginn
þann 6. maí. kl. um 6 að kveldi, varð vart við jarðskjálftakipp á Stokkseyri og
Eyrarbakka. Stóð hann yfir um ½ mínútu
og titruðu hús hér nokkuð; skemdir urðu þó engar hér en hinsvegar stórtjón í
austursveitum, svo sem víða á Rángárvöllum og efri hreppum þar sem bæjarhús
hrundu til grunna. Öllum bar saman um að þessi jarðskjálftakippur hafi riðið
yfir eins og alda, frá austri til vesturs, eða eins og jafnan við svokallaðan "Suðurlandsskjálfta".
Eftirkippir fundust víða í austursveitum. Lík rak við Einarshöfn af færeyskum
sjómanni að talið var og jarðsett hér. Kona fannst örend í pytti við túnið í
Eyði-Sandvík, var hún þaðan.
Andlát: Guðni Jónsson í Einarshöfn.
Kona hans var Sigríður Vilhjálmsdóttir. Guðlaug Einarsdóttir, kona Þorfinns Jónssonar
gestgjafa Jónssonar í Tryggvaskála við Ölfusárbrú , en hún var vel þekkt af
Árnesingum flestum. Þorfinnur seldi þá Tryggvaskála ásamt slægjulandi og
veiðirétti í Ölfusá en þau höfðu búið þar frá 1901. Ungfrú Sólveig Thorgrímsen
í Reykjavík, dóttir Guðmundar Thorgrímsen, er lengi var verslunarstjóri hér á
Eyrarbakka. Ísak Jónsson í Garðbæ lést af krabbameini. Hann var verslunarmaður
við Lefolii verslun í nær 40 ár. Fyrri kona hans var Guðríður Magnúsdóttur frá
Brandshúsum í Gaulverjabæjarhreppi, en seinni kona hans var Ólöf Ólafsdóttir, frá
Árgilsstöðum í Hvolhreppi. Jón Jónsson í Einarshöfn, háaldraður bóka- og fróðleiksmaður
og var hann mörgum að góðu kunnur. Margrét Eiríksdóttir, gömul kona á
Litlu-Háeyri á Eyrarbakka. Sonur hennar var Jens S. Sigurðsson bóndi þar. Þórdis
Þorsteinsdóttir frá Litlu-Háeyri en maður hennar var Jón bóndi þar Hafliðason.
Sigurður Einarsson, tómthúsmaður hér á Eyrarbakka, hné niður máttvana úti við,
var hann borinn heim og andaðist skömmu síðar. Lét eftir sig konu og 1 barn í
ómegð. Þórunn Þorvaldsdóttir frá Eimu á Eyrarbakka, 84 ára, maður hennar var
Guðmundur Þorsteinsson járnsmiður, var hún fædd í Króki í Grafningi 1828. Hér
gerðu þau Þórunn og Guðmundur bæ á sandsléttu í landi Stóru-Háeyrar og kölluðu
Eimu. Var það snotur bær, að því er þá þótti, en nú löngu horfinn. Ræktuðu þau
þar matjurtagarða meiri en þá var títt og vörðu þá og bæinn með sterkum
grjótgörðum. Því hætt var við sjávarflóðum meðan enginn var sjógarður þar fyrir
framan. Guðmundur var hagleiksmaður, var hann sá fyrsti hér, sem smíðaði
blikkbrúsa undir steinolíu. Ekkjan Guðríður Sæmundsdóttir að Foki í
Hraunshverfi, hún var við 79 ára aldur. Jón Árnason í Þorlákshöfn, var hér vel kunnur,
sonur Magnúsar Beinteinssonar hins ríka í Þorlákshöfn. Kona hans var Jórunn Sigurðardóttur
frá Skúmsstöðum. Hallbera Petrína Hjörleifsdóttir frá Litlu Háeyri 8 ára.
Nokkur ung sveinbörn dóu einnig þetta ár.
Tíðarfarið: Veturinn í upphafi árs var
mildilegur og blíður sunnlendingum. Norðan og NV stormar voru ríkjandi í byrjun
mars, en snjólaust þó og fljótt kom góðviðrið aftur. Í uppsveitum var eitthvað
um snjókomu á útmánuðum. Dálítið hret gerði í apríl byrjun, en með sumardeginum
fyrsta kom blíðan og gras tók að grænka. Í sumarbyrjun og frameftir var hún enn
sama sólarblíðan og brakandi þurkar. Í byrjun ágúst kólnaði og gránaði niður
undir kamba. Um sumarlok lá mikið misturloft yfir og var eldgosum í ameríku um
kennt. Haustrosinn sunnlenski tók svo völdin en fyrri hluti vetrar var yfirleitt
hægviðrasamur.
Heimild: Suðurland 1912,
Reykjavík 1912. http://gummiste.blogcentral.is/
Wikipedia. Garður.is
28.10.2012 21:41
Sú var tíðin, 1911
Á þessu ári 1911 var verslun í hvað mestum blóma á Bakkanum og samkeppnin afar hörð, en þrátt fyrir það þótti verslunin vera arðbærustu og gróðvænlegustu fyrirtækin. Þær stóru verslanir sem kepptu um hituna voru, Einarshafnarverslun, Kaupfélagið Hekla, Ingólfsverslunin á Háeyri og Stokkseyri. Þá var verslun að vaxa við Ölfusárbrú, fyrir tilstuðlan "Brúarfélagsins" svokallaða. Um mitt sumar var byrgðastaðan orðin slæm og matvöru farið að skorta í búðunum. Þá var haframjölið vinsæla upp urið og ekki annað að gera en bíða og vona að haustskipin kæmu með fyrra fallinu. Harðar deilur urðu um hvort væri hyggilegra að leggja járnbraut til Reykjavíkur, eða byggja höfn í Þorlákshöfn. Franskir verkfræðingar komu um sumarið til að kanna hugsanlegt hafnarstæði ásamt fyrverandi ræðismanni Frakka, hr. Jean Paul Brillouin sem var tilbúinn til að koma með franskt fjármagn í hafnargerðina. Unnið var að símalagningu héðan af Bakkanum til Kaldaðarness. Áhöld til þess komu með strandferðaskipinu Perwie. Oddur Oddsson símstjóri í Reginn sá um það verk og var símalínan opnuð 26. ágúst 1911. Símalínan var lögð heim að Sandvík til Guðmundar hreppstjóra, og síðan frá Hraungerði upp að Kíðjabergi. Mannaferðir voru miklar á Bakkanum yfir sumarið, flestir á ferð ofan úr sveitum í verslunarerindum. Til halastjörnu sást á austurhimni frá 20. oktober og fram á vetur 3-4 stundir í senn. Atvinnuleysi gerði vart við sig þegar kom fram á veturinn og samgöngur spiltust. Þá dofnaði yfir þorpslífinu og lítið við að vera. Verslunin sem nú var vel byrg auglýsti jólaútsölur og staðgreiðsluafslætti. Íbúafjöldi á Eyrarbakka var 750 manns árið 1911 og hafði þá fækkað um 13 frá fyrra ári. Fóru flestir til Reykjavíkur.
Skipakomur og skipaferðir: "Perwie" kom hér að sundinu snemma vors, var þá ekki fært út sökum brims, hélt hún þá nær tafarlaust til Stokkseyrar og lá þar um nóttina, Í birtingu var orðið sjólaust, og beið hún þá ekki boðanna heldur hypjaði sig á braut hið snarasta, voru Stokkseyringar þá albúnir að fara út í skipið og sækja vörur sínar, en til þess kom ekki, Perwie var farin þegar fært var orðið, sumir sögðu jafnvel að hún væri farin til "helvítis". Vöruskip Einarshafnarverslunar, Vonin og Svend , komu bæði í byrjun maí og gátu þau komist hér að vandræðalaust. Kong Helge kom við hér um miðjan maí sem og Stokkseyri og skilaði af sér vörum og pósti. Aukaskip frá sameinaða gufuskipafélaginu hafnaði sig hér með vörur til Brúarinnar (Selfossi), Heklu og Einarshafnar. Timburskip til Ingólfsverslunar hafnaði sig hér einnig og annað timburskip til Ingólfs gekk á Stokkseyri. Faxaflóabáturinn Ingólfur kom hér við miðsumars og Perwie við sumarlok og sótti ull til Ingólfsverslunar. Um haustið snemma kom vöruskip Þorleifs kaupm. á Háeyri, Guðmundssonar dekkhlaðið varningi alskonar. Vonin, skip Einarshafnarverslunar kom svo 22. september eftir langa útivist.
Franskt saltflutningsskip,
seglskipið Babette frá Paimpol strandaði á Fljótafjöru, í Meðallandi í marsbyrjun,
en mikill floti franskra fiskiskipa var að veiðum við sunnanvert landið þá um
veturinn og víða upp í landsteinum, innan um net heimamanna. Þilskipið Friða,
bjargaði 6 skipshöfnum í Grindavík.
Íþróttir:
Nýjársdagurinn byrjaði með því að 5 ungir Eyrbekkingar
þreyttu kappsund frá Einarshafnarbryggjunni, um 25 faðma. Varð þar skarpastur
Ingvar Loftsson, synti hann leið þessa á 57 sek. og fékk að launum blekbyttu úr
slípuðum kristalli. Hinir sem tóku þátt í sundinu voru: Ásgrímur Guðjónsson,
Gísli Jóhannsson, Valgeir Jónsson og Jón Tómasson. Piltar þessir höfðu engrar sundkenslu
notið, en lærðu að synda af egin ramleik. Í sjósund fóru þeir daglega þá um veturinn.
J.D. Níelsen verslunarstjóri þjálfaði leikfimiflokk sinn af kappi þennan vetur
og hélt leikfimisýningar í Fjölni við góðan róm. Lítið varð hinsvegar úr
sumarmótinu á Þjórsártúni sökum óveðurs. Skotfélagið hélt æfingar úti við og
dró að sér forvitna áhorfendur. Félag þetta var aðallega stofnað í því skyni að
vekja áhuga á íþróttum, sérstaklega skotflmi. Stofnfélagar voru 20.
Fólkið:
Dbr. Brynjólfur Jónsson sagnaritari frá Minnanúpi sem
dvalið hefur löngum á Bakkanum, kom til heilsu aftur, eftir slysfarir á fyrra
ári. Geir Guðmundsson frá Háeyri kom til landsins, en hann bjó á Sjálandi og
giftist þarlendri konu Marie Olsen. Stundaði hann hér jarðyrkju um sumarið
ásamt Sjálenskum unglingi, Age Jensen er með honum kom. Geir seldi líka margskonar
jarðyrkjuverkfæri til kartöfluræktunar, tæki, tól og vélar alskonar fyrir
jarðyrkju. Simon Dalaskáld var hér á ferð að selja bækur sínar. Hann var
förumaður frá Skagafirði, þó ekki umrenningur heldur einskonar skemmtikraftur
sem ferðaðist um og stytti fólki stundir. Kjartan Guðmundsson ljósmyndari frá
Hörgsholti opnaði hér á Eyrarbakka ljósmyndastofu. Bjarni Þorkellsson
skipasmiður dvaldi hér við skipasmíði, hafði hann byggt vandaðan vélbát fyrir Þorleif
Guðmundsson frá Háeyri. Var það fyrsti vélbáturinn sem smíðaður var á
Eyrarbakka. Uppskipunarbát smíðaði hann einnig þetta sumar, og a.m.k. tvö
róðraskip þá um veturinn, en Bjarni hafði á sinni tíð smíðað yfir 500 báta og
skip. Verksmiðjueigandi einn, C. H. Thordarson, frá Chicago, (Uppfinningamaður
ættaður úr Hrútaflrði) hafði hér nokkra daga dvöl ásamt konu og syni, en konan
var systir Ingvars Friðrikssonar, beykis á E.b. Hér voru líka á ferð tveir
Rússar sem tóku að sér að brýna hnífa fyrir fólk, og var mörgum starsýnt á.
Þeir föluðust líka eftir litlum mótorbát til kaups, en enginn vildi þeim selja
og héldu þeir þá til Stokkseyrar. Bjarni Eggertsson héðan af Eyrarbakka var við
silungsveiði í Skúmsstaðavötnum í Landeyjum og þóttist veiða vel. Sigurður
Eiriksson regluboði var hér á ferð í vetrarbyrjun að heimsækja
Goodtemplarastúkur og endurvakti stúkuna "Nýársdagurinn". Bjarni Vigfússon frá
Lambastöðum var hér á Bakkanum um veturinn við smíðar. Meðal annars smiðaði
hann skiði úr ask, sem þóttu vel vönduð. Skíðin voru smíðuð eftir norskri gerð
og fylgdu tábönd eftir sama sniði. Það mun hafa þótt nýstárlegt hér syðra, að
gera skíðasmíði að atvinnu sinni. Páll Grímsson, verslunarmaður á Eyrarbakka keypti
Nes í Selvogi ásamt jörðinni "Gata" í sama hreppi, af Gísla bónda Einarssyni er
þar bjó.
Stórafmæli: Jórunn Þorgilsdóttir
í Hólmsbæ hér á Bakkanum varð áttræð, en hún þótti merkiskona og sömu leiðis Gestur
Ormsson í Einarshöfn.
Andlát: Helga Gamalíelsdóttir í Þórðarkoti, andaðist 85 ára að
aldri. Jóhann Jónsson á Stóru Háeyri, rúmlega 70 ára að aldri. Guðrún Einarsdóttir,
gömul kona á Eyrarbakka. Steinunn Pétursdóttir, kennara á Eyrarbakka, 10 ára að
aldri, hafði sumardvöl í Fljótshlíð og lést þar af lungnabólgu. Kristín
Jónsdóttir í Norðurkoti, háöldruð. Hún hafði lengi búið ein í kofa sínum og
þótti einkennileg um margt. Helgi Þorsteinsson, á Gamlahrauni, varð bráðkvaddur
59. ára að aldri. Guðni Jónsson, verslunarm. hér af Eyrarb. Var lengi við Lefoliisverslun
hér áður, en hafði flutti til Rvíkur árið 1910. Sigríður Lára, yngsta barn Guðmundar
Guðmundssonar kaupfélagsstjóra, ekki árs gömu.
Menning: Leikfélagið á Eyrarbakka setti upp nokkur verk. Helstu
leikarar voru Solveig Daníelsen, Jón Helgason prentari Karl H. Bjarnarson
prentari, Pálína Pálsdóttir og Guðmunda Guðmundsdóttir. Ungmennafélag Eyrarbakka
hélt upp á 3ja ára afmæli sitt með skemtisamkomu, sem haldin var í Fjölni. Sá
ljóður var á menningu þorpsins sem og annara þéttbýlisstaða við sjávarsíðuna að
götubörnum var gjarnt á að atast í fólki, einkum drykjumönnum með skrílslátum
og að viðhöfðum óæskilegum munnsöfnuði í þeirra garð sér til skemtunar. Seint
gekk að uppræta þessa menningarvörtu á samfélaginu. Lestrarfélagið hélt áfram
að lána út bækur og var mikið í það sótt. U.M.F.E. stóð fyrir alþýþufræðslu,
þar hélt Einar E. Sæmundsen skógfræðingur fyrirlestur um skógrækt og heimilisprýði,
"Trjáreitur við hvert einasta heimili á landinu", kvað hann ætti að vera heróp
ungmennafélaganna, en áhugi fyrir skógrækt hér reyndist dræmur.
Fiskveiðar, landbúnaður og atvinna: Þorskanet voru nú orðin almenn
veiðarfæri á opnum skipum sunnanlands, en veiðar á færi eða lóðir á undanhaldi.
Steyptir netasteinar sem var uppfinning Ísólfs Pálssonar á Stokkseyri gerðu
veiðarnar meðfærilegri. Afli var tregur framan af vetrarvertíð og sjaldan gaf á
sjó, en þegar leið fram í júní fiskaðist ágætlega en svo dró úr er á leið
sumarið og vildu Eyrbekkingar kenna um erlendum trollurum sem krökkt var af. Lítið
róið að haustinu og afli tegur þó róið væri. Bændur girtu lönd sín í auknum
mæli, en slíkt nær óþekkt nokkrum árum fyr. Óðalsbóndi Guðmundur Ísleifsson á
Stóru-Háeyri vélvæddi sinn búskap að nokkru er hann tók í notkun hestdráttar
rakstrarvél og arfareytingarvél, fyrstur bænda hér við ströndina, fyrir átti
hann hestdráttar sláttuvél. Um sláttinn var fátt fólk heima við, enda lágu
margir í tjöldum við engjaheyskap. Heyfengur virtist ætla að verða góður þetta
árið, en síðsumars brast á með vætutíð, en hey öll náðust þó með haustþurkinum.
kartöflu-uppskera var í meðallagi þetta haustið. Bakkabúar nokkrir fóru um sumarið
austur í silfurbergsnámuna sem starfrækt var í Helgustaðafjalli við Reyðarfjörð.
Unnu þar 10 saman alls og létu vel yflr árangrinum. Einn stein fundu þeir 100
pund, [50 kg] sem mun hafa verið seldur afarverði sökum stærðar og fegurðar, en
dýrt þótti þeim að lifa þar eystra því matvara var þeim seld háu verði.
Tíðarfarið: Framanaf var tíðin rosasöm með frosthörkum. Stundum var
allt að -16°C í febrúar. Sjógangur oft mikill. Afspyrnurok gerði af landsuðri
3. mars, og gekk sjór mjög á land. Á Stokkseyri rak upp mótorbát
Ingólfsversunar á Háeyri, brotnaði hann nokkuð, og í sama veðri fauk bátur frá
Óseyrarnesi og brotnaði i spón, sömuleiðis tveir róðrarbátar úr
Gaulveijarbæjarhreppi. Um páska var allt að 12 stiga frost. Kuldar og rosar
voru í maímánuði, vorið var mjög vætusamt framanaf og kalt, en þurviðri og
dálitlir hitar í júní og byrjun júlí, en frá 7. og framyfir miðjan júlí voru
miklar rigningar. Eftir miðjan júlí gerði þurviðri og fádæmamikinn kulda og hnekti
það mjög mikið gróðri. Dag einn hvíttnaði í vesturfjöllin þó hásumar væri. Svo kom
ágúst með hina indælustu sumarbliðu svo að hver dagurinn var öðrum betri -hitar
og stillur. Með höfuðdegi lagðist í rigningar og sunnanáttir fram á haust, þá
þornaði á ný. Lítilega snjóaði i oktober, en annars ýmist froststillur, þoka og
súld. Fyrstu snjóar komu í byrjun nóvember en síðan umhleypingar.
Heimild: Suðurland 1911
18.10.2012 23:51
Sú var tíðin, 1910
Þetta var árið sem Þorleifur á
Háeyri keypti Þorlákshöfn fyrir 32.000 kr, og Leikfélag Eyrarbakka sýndi í
Fjölni gaman-sjónleikina: "Vinnukonuáhyggjur" og "Nábúarnir" við
góðan orðstýr. Gripasýning fór fram
að Selfossi þann 28. júní og vakti óskipta athygli áhugasamra. Þetta var líka árið sem Grímsnesvegurinn
var lagður og sömu leiðis vegurinn upp á Dyrhólaey. Gróðrarstöð hafði
Búnaðarfél. Íslands sett á stofn á Selfossi við Ölfusárbrú á þessu herrans ári.
Að henni starfaði Kjartan Guðmundsson frá Hörgsholti. Þetta ár dó Magnús
mormóni Kristjánsson í Óseyrarnesi og Ólafur söðlasmiður Ólafsson í Sandprýði, báðir ágætis menn.
Tíðarfarið: Bændur
hér austanfjalls höfðu liðið fyrir harðan vetur sem varð þeim heyfrekur fremur
venju og þegar leið að vori gerði hret sem var vetrinum öllu verri. Næturfrostin
hófust strax í ágúst. September var kaldsamur með snjó í fjöllum og einn dag
snjóaði niður undir sjávarmál. Kom svo góður kafli með auða jörð fram til jóla.
Öskufalls varð vart í Landmannahreppi þann 18. júní og víðar um sunnlenskar
svetir.
Skipakomur og skipaferðir:
Sumarið 1910 komu óvenju mörg seglskip til Eyrarbakka, komu þá fimm
allstór seglskip, þ.a.m. "Kong Helge"
Höfðu mótorbátarnir þá í nógu að snúast með uppskipunarbátanna í togi.
Verkafólkið vann nótt sem dag við vörulöndun og útskipun. Þá kom "Gambetta", aukaskip Thorefélagsins frá
útlöndum með vörur til Ingólfsfélagsins. Strandferðaskipin sem sigldu á
Sunnlenskar hafnir á þessum árum hétu "Hólar"
og "Perwie" mestu dallar báðir. Seint
um haustið kom járnseglskipið "Vonin",
en það skip átti fyrrverandi Lefolii verslun og síðar Einarshafnarverslun. Var hún
búin að eiga 49 daga útivist frá Bergen i Noregi vegna mótbyrs og óveðra, og
var hún "talin af" bæði hér og i Kaupmannahöfn. Hér hitti hún þó á besta sjóveður
og var með snarræði og dugnaði losuð á 5 sólarhringum, af duglegum
Eyrbekkingum. Sorglegt var það hinsvegar að þá er skipið var komið hér í höfn,
sendi stýrmaður símskeyti til konu sinnar í Kaupmannahöfn, um að hann væri hingað
kominn heill á húfi, en fékk að vörmu spori það svar, að um sama Ieyti og hann náði
höfn hér, hafði kona hans andast ytra og vakti það almenna hluttekningu
þorpsbúa með stýrimanninum.
Íþróttir: Hið fyrsta sambands-íþróttamót ungmennafélaganna á Suðurlandsundirlendinu
og kent er við Skarphéðinn, fór fram að Þjórsártúni 9. júlí 1910.
Glímuþátttakendur voru 18, hvatlegir piltar, vænir á velli og vel á sig komnir;
allir í einkennisbúningi og undu áhorfendur vel við að virða þá fyrir sér áður
en byrjað var, enda var veður hið besta, lofthiti og logn. 1. verðlaun,
silfurskjöldinn, hlaut Haraldur Einarsson, frá Vík. 2. verðlaun Ágúst
Ándrésson, Hemlu. 3. verðlaun Bjarni Bjamason, Auðsholti. Grísk-rómverska glímu
sýndu þeir Sæmundur Friðriksson, Stokkseyri og Haraldur Einarsson, Vík. Var hún
allflestum nýstárleg íþrótt og klöppuðu áhorfendur lof i lófa. Einnig var keppt
í fjölmörgum hlaupa og stökkgreinum.
Atvinna: Landbúnaður var stundaður að kappi á Bakkanum 1910 og vart
litið við sjó um sláttinn, en nokkuð um að gert var út á síld frá Eyrarbakka og
Stokkseyri þá um sumarið.
Götulýsing: Tvö gasljós voru til hér á Bakkanum 1910. Annað var úti
við Einarshafnarverslun, en hitt ljósið var inni í Ingólfs búð, og nýttist til að
lýsa vefarendum þar hjá, þegar hlerarnir voru ekki fyrir gluggunum. Annars voru
steinolíu-luktir brúkaðar víðast úti við á dimmum vetrarkvöldum.
Heimild: Suðurland 1910
24.03.2010 22:51
Gufubáturinn s/s Njáll
Eftir að Eyrarbakkaverslun missti strandferðabátin Odd upp í Grindavíkurfjöru 1904 var þegar hafist handa við að útvega nýjan gufubát og árið eftir var keyptur bátur frá Leith í Skotlandi og fékk hann nafnið Njáll. Hann var 21.47 lestir nettó, eða nokkru stærri en Oddur og með gufuvél. Njáll kom í fyrsta sinn til Eyrarbakka 30. apríl 1905 og hóf fljótlega að vinna sömu störf og Oddur, þ.e.a. sinna strandsiglingum og aðstoða kaupskipin á Eyrarbakka. Hann sleit frá legufærum sínum ( Miðlegan svokölluð) á Eyrarbakkahöfn 13. sept. 1906 í suðaustan stórviðri og hafróti. Svo flóðhátt var, að hann barst yfir öll sker án þess að koma við, og kom heill upp í sand með fulla lestina af rúgmjöli, sem hann hafði komið með frá Reykjavík daginn áður og var því öllu skipað á land. Aðrir bátar skemdust mikið á Eyrarbakka í þessu veðri. 13 opin skip kvað hafa brotnað þar auk skútu sem var með vörur til Ólafs Árnasonar kaupmanns á Stokkseyri. Næsta vor náðist Njáll á flot, en ekki varð meira úr strandferðum hans, en í staðinn var keyptur mótorbátur, sem hét "Hjálpari".
Skipstjórinn á Njáli var danskur, og þótti að mörgu leyti góður drengur og prúðmenni, en vínhneigður um of. Stýrimaðurinn var Sigurjón P. Jónsson, duglegur og góður drengur fæddur og uppalinn á Eyrarbakka, en hafði verið í siglingum erlendis, og lokið þar stýrimannsprófi. (Sigurjón var síðar vel þekktur, sem skipstjóri á flóabátnum "Ingólfi"). Á skipinu var, auk skipstjóra og stýrimanns, 10 manna áhöfn: 4 Danir og 6 Eyrbekkingar, meðal þeirra Jón Sigurðsson síðar hafnsögumaður, og Jóhann Guðmundsson frá Gamlahrauni og Sigurður Þorsteinsson frá Flóagafli.
Heimild: Ingólfur 4.tbl 1906 Ísafold , 59. tbl. 1906 Sjómannablaðið Vikingur (Sigurður Guðjónsson Litlu Háeyri.) Á sjó og landi- Tímagreinar eftir Sigurður Þorsteinsson.